نگاه کلی
سرطان‌های خون روی سلول‌های خونی و مغز استخوان اثر می‌گذارند. مغز استخوان بافت اسفنجی در حفره میانی استخوان‌های بدن است که انواع سلول‌های خونی از آن نشأت می‌گیرند. انواع سرطان‌های خون نوع عملکرد و شکلِ سلول‌های خونی را کاملا تغییر می‌دهند.
در مجموع ۳ نوع سلول خونی وجود دارد که عبارتند از:
گلبول‌های سفید که بخشی از دستگاه ایمنی بدن هستند و وظیفه مقابله با عفونت‌ها و بیماری‌ها را برعهده دارند.
گلبول‌های قرمز خون که اکسیژن را به بافت‌ها و اندام‌های بدن می‌رسانند و همین‌طور دی‌اکسید کربن را به شش‌ها منتقل کرده تا بتوانند آن را از دستگاه گردش خون جداسازی کرده و فرایند تبادل گاز را در بدن انجام دهند.
پلاکت‌ها نیز یکی از اجزای اصلی سلول‌های خونی هستند که در هنگام بریدگی رگ‌ها به‌هم می‌چسبند و موجب لخته شدن خون می‌شوند.
سلول‌های سرطانی خون به ۳ نوع عمده تقسیم می‌شوند:
- لوسمی
- لنفوئیدی (لنفوم)
- میلوئیدی یا مغز استخوانی
سرطان‌های خون باعث می‌شوند سلول‌های مغز استخوان و دستگاه لنفاوی که وظیفه ساختن سلول‌های خون را برعهده دارند، سلول‌هایی غیرطبیعی و ناکارآمد را تولید کنند. همه‌ی این سلول‌ها روی انواع مختلفی از گلبول‌های خون تاثیر گذاشته و موجب تغییر این سلول‌های خونی می‌شوند.
لوسمی
بدن افراد مبتلا به سرطان خون، تعداد زیادی گلبول سفید غیر طبیعی می‌سازند که کارایی لازم برای مقابله با عفونت‌ها و بیماری‌ها را ندارند. سرطان‌های خون بسته به نوع گلبول‌های سفید خونی که روی آن اثر گذاشته و رشد سریع (حاد) یا آهسته (مزمن) به ۴ نوع عمده تقسیم می‌شوند.
لوسمی حاد لنفوئیدی (ALL). این نوع سرطان خون با نوعی از گلبول‌های سفیدی به نام سلول‌های لنفاوی یا لنفوسیت‌ها در مغز استخوان شروع میشود. بدن مبتلایان به لوسمی حاد لنفوئیدی، لنفوسیت‌های زیادی می‌سازند که تجمع یافته و جای گلبول‌های سفید سالم خون را می‌گیرند. این نوع سرطان خون در صورتی که به موقع درمان نشود به سرعت پیشرفت می‌کند.
لوسمی حاد لنفوئیدی در بین کودکان از رایج‌ترین انواع سرطان است. اطفال بین ۳ تا ۵ ساله بیشتر از بقیه به این نوع سرطان مبتلا می‌شوند. در همین حال، افراد مسن بالای ۷۵ سال نیز می‌توانند به لوسمی حاد لنفوئیدی مبتلا شوند.
در صورتی که فرد دارای یکی از شرایط زیر باشد احتمال بیشتری برای ابتلا به این نوع سرطان خون را دارد، این عوامل عبارتند از:
- برادر یا خواهری مبتلا به لوسمی حاد لنفوئیدی داشته باشد.
- سابقه‌ی شیمی‌درمانی یا پرتودرمانی برای انواع دیگر سرطان را داشته باشد.
- با پرتوی (تابش) زیادی مواجه شده باشد.
- به سندرم داون یا سایر اختلالات ژنتیکی مبتلا باشد.
لوسمی میلوئیدی حاد (AML). این نوع سرطان که به آن لوسمی حاد مغز استخوان نیز گفته میشود، سلول‌های مغز استخوان یا میلوسیت‌ها را درگیر می‌کند، این سلول‌ها به طور معمول تبدیل به انواع سلول‌های خونی مانند گلبول‌های سفید، قرمز و پلاکت می‌شوند.لوسمی میلوئیدی حاد شمار سلول‌های خونی سالم از هر ۳ نوع را به شدت کاهش می‌دهد. این نوع از سرطان خون نیز به سرعت رشد می‌کند.
لوسمی میلوئیدی حاد عمدتا در افراد بالای ۶۵ سال شایع است و میزان ابتلای مردان نسبت به زنان به این نوع سرطان خون بیشتر است.
اگر فرد دارای یکی از شرایط زیر باشد احتمال ابتلا به این نوع سرطان خون در او بیشتر است، این عوامل عبارتند از:
- قبلا برای سرطان‌های دیگر شیمی‌درمانی یا پرتودرمانی شده باشد.
- مواجه زیادی با مواد شیمیایی مانند بنزین داشته است
- استعمال دخانیات
مبتلا به یک اختلال خونی مانند «سندرم‌های میلودیسپلاستیک (Myelodysplastic Syndromes) یا «پلی سیتمی ورا (polycythemia vera)» یا اختلال ژنتیکی مانند سندرم داون باشد.
لوسمی مزمن لنفاوی (CLL)
این نوع سرطان از شایع‌ترین سرطان‌های خون در بین بزرگسالان است. لوسمی مزمن لنفاوی مانند لوسمی حاد لنفوئیدی از لنفوسیت‌های مغز استخوان آغاز میشود، اما روند رشد سلول‌های سرطانی در آن آهسته‌تر است.بسیاری از مبتلایان به لوسمی مزمن لنفاوی تا سال‌ها پس از شروع سرطان مشخصه‌ی بارز یا علایم خاصی ندارند.
لوسمی مزمن لنفاوی عمدتا کهنسالان ۷۰ ساله یا مسن‌تر را مبتلا می‌کند. سابقه‌ی خانودگی سرطان خون می‌تواند احتمال ابتلا به این نوع سرطان را نیز افزایش دهد. در همین حال، مواجهه زیاد با مواد شیمیایی مانند آفت‌کُش‌ها یا حشره‌کُش‌ها می‌تواند یکی از عوامل ابتلا به لوسمی مزمن لنفاوی باشد.
لوسمی مزمن میلوئیدی (CML)
این سرطان خون نیز مانند لوسمی میلوئیدی حاد از سلول‌های مغز استخوان (میلوسیت‌ها) شروع میشود. اما سلول‌های غیر طبیعی در این نوع سرطان خون آهسته‌تر رشد می‌کنند.
لوسمی مزمن میلوئیدی در مردان نسبتا بیشتر از زنان شایع است. در حالی که لوسمی مزمن میلوئیدی بیشتر بزرگسالان را مبتلا می‌کند، اما گاهی اوقات اطفال نیز به آن مبتلا می‌شوند. مواجه زیاد با پرتو نیز می‌تواند احتمال ابتلا به این سرطان را افزایش دهد.
لنفوئیدی
این نوع سرطان روی دستگاه لنفاوی تاثیر می‌گذارد. دستگاه لنفاوی شبکه‌ای از رگ‌ها و مویرگ‌ها است که غدد لنفاوی، طحال، لوزه‌ها و تیموس را تشکیل می‌دهد. سلول‌های لنفاوی وظیفه‌ی انتقال و ذخیره گلبول‌های سفید خون را برعهده دارند تا به بدن در هنگام مقابله با عفونت‌ها و بیماری‌ها یاری برساند.
سرطان لنفوئیدی در گلبول‌های سفیدی به نام لنفوسیت‌ها آغاز میشود. دو نوع عمده‌ی سرطان لنفوئیدی وجود دارد که عبارتند از:
لنفوم هوچکین (Hodgkin’s lymphoma). این نوع سرطان از سلول‌های دستگاه ایمنی موسوم به لنفوسیت‌های B یا سلول‌های B شروع میشود. این سلول‌ها پروتئین‌هایی به نام پادتن را می‌سازند که در مقابل عوامل بیماری‌زا مقابله می‌کنند. مبتلایان به بیماری لنفوم هوچکین در غدد لنفاوی خود لنفوسیت‌های بزرگی به نام سلول‌های «رید اشتنبرگ (Reed-Sternberg)» دارند.
لنفوم غیر هوچکین (Non-Hodgkin’s lymphoma). این بیماری نیز از لنفوسیت‌های B یا سلول‌های دیگر دستگاه ایمنی موسوم به لنفویست‌های Tیا سلول‌های T شروع می‌شوند. لنفوم غیر هوچکین نسبت به بیماری لنفوم هوچکین شایع‌تر است.
هر دو نوع بیماری به چند گروه فرعی تقسیم می‌شوند. این گروه‌های فرعی بسته به محل رشد سلول‌های سرطانی و کارکرد آن دسته‌بندی می‌شوند.
کسانی که دستگاه ایمنی ضعیفی دارند بیشتر در معرض خطر ابتلا به سرطان خون لنفوئیدی قرار دارند. عفونت‌های ناشی از «ویروس اپشتین–بار (Epstein-Barr virus)»، «اچ‌آی‌وی (HIV)» یا «هلیکوباکتر پیلوری (Helicobacter pylori)» نیز احتمال ابتلای فرد را به این نوع سرطان خون افزایش می‌دهند.
سرطان خون لنفوئیدی بیشتر افراد ۱۵ تا ۳۵ سال و همین‌طور افراد بالای ۵۰ سال را مبتلا می‌کند.
میلوئیدی یا مغز استخوانی
این سرطان، سرطان سلول‌های پلاسما در مغز استخوان است. سلول‌های پلاسما نوعی گلبول سفید هستند که پادتن‌ها را تولید می‌کنند.
سلول‌های میلوئیدی از طریق مغز استخوان در بدن توزیع می‌شوند. این سلول‌ها می‌توانند به استخوان‌های فرد آسیب رسانده و جای سلول‌های خونی سالم را بگیرند. سلول‌های میلوئیدی می‌توانند پادتن‌های غیرطبیعی را که توان مبارزه با عفونت‌ها را ندارند، بسازند.
از آنجایی که این نوع سرطان در اغلب بخش‌های مغز استخوان وجود دارد به آن «مولتیپل میلوما (Multiple myeloma)» یا میلوم متعدد نیز گفته میشود.
مردان بالای ۵۰ سال بیشتر از دیگر گروه‌های سنی احتمال ابتلا به این نوع سرطان را دارند و آفریقایی-آمریکایی ها شانس بیشتری نسبت به افراد دیگر دارند.
اگر فرد دارای یکی از شرایط زیر باشد احتمال ابتلا او به این نوع سرطان خون بیشتر است، این شرایط عبارتند از:
- ابتلای یکی از بستگان به سرطان میلوئیدی
- چاقی
- قرار گیری طولانی در معرض پرتوها