اطلاعات کلی
زیتون درختی است که از روغن میوه و دانه, عصاره میوه و برگهای آن برای تولید دارو استفاده میشود.
بیشتر کاربرد روغن زیتون در بیماریهای قلبی, کلسترول بالا, و فشار خون بالا میباشد.
مصرف خوراکی روغن زیتون در سالاد و پخت و پز است. بخشی از دسته بندی انواع مختلف روغن زیتون بر اساس محتویات اسیدی آن که با نام اسید اولئیک آزاد اندازه گیری میشود انجام میشود. روغن زیتون فوق بکر دارای حداکثر 1 درصد اولئیک اسید آزاد است, روغن زیتون بکر حاوی 2 درصد و روغن زیتون معمولی دارای 3.3 درصد اولئیک اسید میباشد. روغن های زیتون فرآوری نشده که مقدار اولئیک اسید آزاد در آنها بیشتر از 3.3 درصد باشد برای مصرف انسان نامناسب قلمداد میشوند.
در تولید از روغن زیتون در صابونها, گچهای تجاری و محصولات موضعی ضد درد و برای به تاخیر انداختن سخت شدن سیمان دندان استفاده میشود.
نحوه عملکرد
بنظر میرسد اسیدهای چرب موجود در روغن زیتون کاهش دهنده سطح کلسترول و دارای اثرات ضد التهابی باشند. برگ زیتون و روغن زیتون میتوانند فشار خون را کاهش دهند. همچنین زیتون ممکن است خاصیت کشندگی میکروبهایی همچون باکتریها و قارچها را نیز دارا باشد
موارد اثربخشی و ایمنی
زیتون ممکن است در موارد زیر موثر باشد:
- سرطان سینه:بنظر میرسد خطر ابتلا به سرطان سینه در زنانی که در رژیم غذایی خود روغن زیتون بیشتری مصرف میکنند پایین تر باشد.
- بیماریهای قلبی: خطر ابتلا به بیماری های قلبی و وقوع اولین حمله قلبی در افرادی که در پخت و پز از روغن زیتون استفاده میکنند نسبت به افرادی که سایر روغنها را در پخت غذا برمیگزینند پایینتر میباشد. همچنین بنظر میرسد افرادی که در رژیم غذایی خود چربیهای اشباع را با روغن زیتون جایگزین میکنند در مقایسه با افرادی که چربی اشباع بیشتری مصرف میکنند دارای فشار خون و کلسترول پایینتری هستند. فشار خون و کلسترول بالا فاکتورهای خطر در ابتلا به بیماریهای قلبی میباشند.به علاوه بر طبق تحقیقات انجام شده, داشتن رژیم غذایی شامل روغن زیتون در مقایسه با همان رژیم با روغن زیتون کمتر, سبب کاهش خطر حمله قلبی, سکته, و مرگهای ناشی از بیماریهای قلبی میشود. سازمان غذا و داروی آمریکا(FDA) مجوز نصب لیبلهایی را بر روی روغن زیتون یا غذاهای حاوی روغن زیتون داده است که بر روی آنها درج شده تحقیقات محدود و نه قطعی بیانگر این است که مصرف 23 گرم روغن زیتون در روز (تقریبا 2 قاشق غذاخوری) بجای چربیهای اشباع میتواند خطر بیماریهای قلبی را کاهش دهد.همچنین محصولاتی که حاوی فرمهای مشخصی از روغن زیتون هستند برای درج این ادعا که مصرف این محصولات میتواند خطر بیماریهای قلبی را کاهش دهد, دارای مجوز از FDA میباشند.مشخص نیست که آیا مصرف بیشتر روغن زیتون در رژیم غذایی افرادی که سابقه بیماری های قلبی دارند مفید باشد یا خیر. نتایج تحقیقات متناقض میباشند.
- یبوست: مصرف خوراکی روغن زیتون سبب تسهیل دفع در افراد مبتلا به یبوست میشود.
- دیابت: بنظر میرسد احتمال ابتلا به دیابت در افرادی که روغن زیتون بیشتری مصرف میکنند (تقریبا 15 تا 20 گرم در روز) کمتر باشد. مصرف روغن زیتون بیشتر از 20 گرم در روز فواید اضافه ای ایجاد نمیکند. همچنین تحقیقات نشان داده که روغن زیتون میتواند سبب بهبود کنترل قند خون در بیماران دیابتی شود.بعلاوه مصرف روغن زیتون موجود در رژیم مدیترانه ای در افراد دیابتی در مقایسه با روغن های غیر اشباع حلقه ای همچون روغن آفتابگردون میتواند سبب کاهش خطر انسداد عروق شود.
- کلسترول بالا: مصرف روغن زیتون بجای چربی اشباع شده در رژیم غذایی میتواند سبب کاهش کلسترول کل در افراد با کلسترول بالا شود. اگرچه ممکن است سایر روغنهای خوراکی بهتر از روغن زیتون کلسترول کل را کاهش دهند.
- فشار خون بالا: اضافه کردن مقادیر زیاد روغن زیتون فوق بکر به رژیم غذایی در کنار ادامه دادن روشهای درمانی معمول برای فشار خون بالا طی بیشتر از 6 ماه میتواند سبب بهبود فشار خون در این بیماران شود. حتی در بعضی موارد افراد با فشار خون بالای خفیف یا متوسط با این روش میتوانند دز داروی فشار خون خود را کاهش دهند یا حتی قطع کنند. در هر حال, داروهای مصرفی نباید بدون مشورت با متخصص تغییر داده شود. مصرف عصاره برگ زیتون نیز میتواند سبب کاهش فشار خون در این بیماران شود.
روغن زیتون ممکن است در موارد زیر بی تاثیر باشد:
- جرم گوش: به نظر نمیرسد که مصرف موضعی روغن زیتون جرم گوشها را نرم کند.
- عفونت گوش(otitis media):مصرف موضعی روغن زیتون ظاهرا سبب کاهش درد در کودکان مبتلا به عفونت گوش نمیشود.
برای موارد زیر شواهد ناکافی وجود دارد:
- اگزما(آتوپیک درماتیت): تحقیقات اولیه بیانگر این است که استعمال ترکیبی از عسل, موم زنبور, و روغن زیتون در کنار مراقبتهای لازم و استاندارد میتواند سبب بهبود اگزما شود.
- سرطان: بنظر میرسد احتمال ابتلا به سرطان در افرادی که روغن زیتون بیشتری مصرف میکنند پایینتر باشد. اما گنجاندن روغن زیتون در رژیم غذایی تاثیری در کاهش مرگ و میر ناشی از سرطان ندارد.
- نشت نوعی مایع بدن بنام کیلوس(chyle) به فضای بین ششها و قفسه سینه: در بعضی مواقع در حین عمل جراحی مری, مایع کیلوس به فضای بین ششها و قفسه سینه نشت میکند. مصرف نصف فنجان روغن زیتون هشت ساعت پیش از عمل جراحی ممکن است از وقوع این آسیب جلوگیری کند.
- حافظه و تواناییهای فکری(مهارتهای شناختی): بنظر میرسد زنان میانسالی که از روغن زیتون در پخت و پز استفاده میکنند نسبت به آنهایی که سایر انواع روغنها را برمیگزینند, مهارتهای فکری بهتری دارند.
- سرطان کولون, سرطان رکتوم: بر طبق تحقیقات احتمال ابتلا به سرطان های کولون و رکتوم در افرادی که در رژیم غذایی خود روغن زیتون بیشتری مصرف میکنند, میتواند پایینتر باشد.
- عفونت راههای هوایی در ورزشکاران: تحقیقات اولیه نشان میدهد که مصرف عصاره برگ زیتون از ابتلا به سرماخوردگی در ورزشکاران دانشجو جلوگیری نمیکند ولی میتواند در کاهش روزهای مریضی در زنان ورزشکار کمک کننده باشد.
- نوعی عفونت مجرای گوارشی که میتواند منجر به زخم شود(هلیکوباکتر پیلوری یا H. pylori): تحقیقات اولیه بیانگر این است که در برخی افراد مصرف 30 گرم روغن زیتون قبل از صبحانه به مدت 2 تا 4 هفته در درمان عفونت هلیکوباکتر پیلوری موثر میباشد.
- مجموعه ای از علائم که سبب افزایش ریسک ابتلا به دیابت, بیماریهای قلبی, و سکته میشود(سندرم متابولیک): به مجموعه ای از اختلالات همچون فشار خون بالا, چربی بیش از حد دور شکم, یا قند خون بالا که سبب افزایش ریسک حمله قلبی, سکته, یا دیابت میشوند, سندرم متابولیک گفته میشود. مصرف روغن زیتون در مردان مبتلا به این عارضه میتواند در کنترل قند خون موثر باشد. با این وجود مصرف روغن زیتون, سبب کاهش وزن, کلسترول, یا فشار خون آنها نمیشود.
- میگرن: بنظر میرسد مصرف روزانه روغن زیتون برای دو ماه باعث کاهش شدت و دفعات سردردهای میگرنی شود. با این حال تحقیقات بیشتری در این زمینه نیاز است.
- تجمع چربی در کبد افرادی که مصرف الکل در آنها کم یا صفر است(بیماری کبد چرب غیر الکلی یا NAFLD): اضافه کردن روغن زیتون به رژیم کم کالری در افراد مبتلا به NAFLD میتواند سبب بهبود بیشتر کبد چرب در آنها شود.
- چاقی مفرط: بنظر میرسد مصرف روزانه روغن زیتون بمدت 9 هفته به عنوان بخشی از یک رژیم کم کالری در کاهش چربی( و نه کاهش وزن کل) موثر باشد.
- آرتروز: تحقیقات در حال انجام نشان دهنده این است که استفاده از عصاره آبکی زیتون که حین انجماد خشک شده یا عصاره برگ زیتون در افراد مبتلا به آرتروز درد را کاهش داده و قابلیت حرکت را بهبود میبخشد.
- استخوانهای ضعیف و شکننده(پوکی استخوان):استفاده روزانه از عصاره برگ زیتون در کنار کلسیم میتواند سرعت فرآیند تخریب استخوانها در زنان یائسه ای که چگالی استخوانی آنها پایین است را کاهش دهد.
- سرطان تخمدان: بر اساس تحقیقات انجام شده زنانی که در رژیم غذایی خودروغن زیتون بیشتری مصرف میکنند, ریسک ابتلا به سرطان تخمدان در آنها پایینتر است.
- نوعی عفونت شدید لثه(پریودنتیت):استعمال روغن زیتون ازن دار در دهان به تنهایی یا بعد از کارهای دندانپزشکی همچون جرم گیری دندان و صاف کردن سطح ریشه, میتواند تشکیل پلاک دندان را کاهش داده و از خونریزی و التهاب لثه ها جلوگیری کند.
- پوسته پوسته شدن و خارش پوست(پسوریازیس): تحقیقات اولیه بیانگر این است که استعمال موضعی ترکیب عسل, موم زنبور, و روغن زیتون در کنار مراقبتهای استاندارد میتواند سبب بهبود پسوریازیس شود.
- روماتیسم(RA): بر طبق برخی تحقیقات انجام شده , افرادی که در رژیم غذایی خود مقادیر بالایی روغن زیتون مصرف میکنند, خطر ابتلا به روماتیسم در آنها پایینتر است. با این وجود, تحقیقات اولیه نشان میدهد که استفاده از عصاره آبکی میوه زیتون تاثیر قابل توجهی در بهبود علائم روماتیسم ندارد.
- ترکهای پوستی (Stretch marks): بر اساس تحقیقات اولیه, استعمال مقدار کمی روغن زیتون به ناحیه شکم دو بار در روز و از اوایل سه ماهه دوم بارداری از وقوع ترکهای پوستی در دوران بارداری جلوگیری نمیکند.
- سکته: داشتن رژیم غذایی حاوی مقادیر بالای روغن زیتون در مقایسه با رژیم مشابهی که روغن زیتون مصرفی در آن کمتر باشد, میتواند سبب کاهش خطر سکته شود.
- کچلی(Tinea corporis): تحقیقات اولیه نشان میدهد که مصرف ترکیب عسل, موم زنبور, و روغن زیتون بر روی پوست در درمان کچلی موثر است.
- خارش و قارچ کشاله ران(Tinea cruris): تحقیقات اولیه بیانگر این است که استعمال موضعی ترکیب عسل, موم زنبور, و روغن زیتون در درمان خارش و قارچ کشاله ران موثر میباشد.
- نوعی عفونت قارچی رایج(Tinea versicolor): تحقیقات اولیه نشان میدهد که استفاده از ترکیب عسل, موم زنبور, و روغن زیتون بر روی پوست در درمان عفونتهای قارچی موثر است.
به منظور ارزیابی اثربخشی روغن زیتون در موارد فوق، شواهد بیشتری مورد نیاز است.
عوارض جانبی
- مصرف خوراکی: مصرف خوراکی روغن زیتون در صورت استفاده مناسب احتمالا بی ضرر است. استفاده از روغن زیتون تا حد تامین 14 درصد کالری روزانه بی ضرر میباشد. این مقدار معادل تقریبا 2 قاشق غذاخوری(28 گرم) در روز میباشد. مصرف روغن زیتون فوق بکر تا حد 1 لیتر در هفته به مدت 5.8 سال به عنوان بخشی از رژیم مدیترانه ای بیضرر بوده است. روغن زیتون در تعداد کمی از افراد میتواند سبب تهوع شود. استعمال خوراکی عصاره برگ زیتون در صورت مصرف مناسب ممکن است بی خطر باشد. اطلاعات قابل اطمینان در باره بی خطر بودن مصرف خوراکی برگ زیتون ناکافی میباشد.
- مصرف موضعی: مصرف موضعی روغن زیتون احتمالا بی ضرر باشد. با این حال پاسخهای آلرژیک تاخیری و درماتیت تماسی در اثر مصرف روغن زیتون گزارش شده است. در صورت استفاده از روغن زیتون در داخل دهان پس از درمان های دندانپزشکی, حساسیت دهان افزایش میابد.
- استنشاق: درخت زیتون گرده هایی تولید میکند که میتواند سبب ایجاد آلرژی تنفسی فصلی در برخی افراد شود.
موارد احتیاط و هشدارهای ویژه
- بارداری و شیردهی: اطلاعات قابل اعتماد و کافی در زمینه بیخطر بودن مصرف زیتون در دوران بارداری و شیردهی وجود ندارد. بنابراین از مصرف زیتون بیش از حد معمولی که در خوراکی ها استفاده میشود خودداری شود.
- دیابت: روغن زیتون ممکن است سبب کاهش قند خون شود. بنابراین افراد دیابتی در صورت مصرف آن باید قند خون خود را چک کنند.
- جراحی: روغن زیتون بر قند خون اثر میگذارد. استفاده از آن ممکن است کنترل قند خون در حین جراحی یا بعد از آن را تحت تاثیر قرار دهد. 2 هفته قبل از جراحی مصرف روغن زیتون قطع شود.
تداخل دارویی
تداخلات متوسط؛
در مصرف ترکیبات زیر محتاط باشید:
- داروهای ضد دیابت و روغن زیتون: روغن زیتون میتواند قند خون راکاهش دهد. داروهای دیابت نیز برای کاهش قند خون مصرف میشوند. مصرف همزمان این دو میتواند سبب کاهش شدید قند خون شود. بنابراین افراد دیابتی در صورت مصرف روغن زیتون باید به دقت بر قند خون خود نظارت داشته باشند. و در صورت نیاز دوز داروی مصرفی آنها تغییر داده شود. برخی داروهای دیابت عبارتند از : گلیمپراید (Amaryl), گلیبوراید(DiaBeta, Glynase PresTab, Micronase), انسولین, پیوگلیتازون(Actos), روزیگلیتازون(Avandia), کلرپروپامید(Diabinese), گلی پیزید(Glucotrol), تولبوتامید(Orinase) و غیره.
- داروهای ضد فشار خون و روغن زیتون: بنظر میرسد روغن زیتون فشار خون را کاهش دهد. مصرف همزمان روغن زیتون و داروهای فشار خون میتواند سبب کاهش بیش از حد فشار خون شود. برخی از این داروها عبارتند از کپتوپریل(Capoten), انالاپریل(Vasotec), لوزارتان(Cozaar), والزارتان(Diovan), دیلتیازم(Cardizem), آملودیپین(Norvasc), هیدروکلروتیازید (HydroDIURIL), فوروزماید(Lasix) و بسیاری دیگر.
مقدار مصرف مجاز
مقادیر زیر، در تحقیقات علمی مورد مطالعه قرار گرفته است.
مصرف خوراکی؛
- برای یبوست: 30 میلی لیتر روغن زیتون
- برای پیشگیری از بیماریهای قلبی: 54 گرم روغن زیتون (تقریبا 4 قاشق غذاخوری) در روز مصرف شد. به عنوان بخشی از رژیم مدیترانه ای, روغن زیتون فوق بکر تا مقدار 1 لیتر در هفته هم مورد مصرف قرار گرفت.
- پیشگیری از دیابت: از رژیم غذایی غنی از روغن زیتون استفاده شد. دزهای 15 تا 20 گرم در روز ظاهرا از بقیه موثرتر بوده اند.
- برای کلسترول بالا:مصرف 23 گرم روغن زیتون (حدود 2 قاشق غذاخوری) در روز که 17.5 گرم اسید چرب تک غیر اشباع را بجای چربی های اشباع شده در رژیم غذایی تامین میکند.
- برای فشار خون بالا: روزانه 30 تا 40 گرم روغن زیتون فوق بکر به عنوان بخشی از رژیم غذایی مصرف شد. همچنین برای فشار خون بالا 400 میلیگرم عصاره برگ زیتون 4 بار در روز مورد استفاده قرار گرفت.