نگاه کلی
آتلکتازی به معنای از بین رفتن کامل یا جزئی ریه یا ناحیه ای از آن (لوب ریه) می باشد.این عارضه زمانی اتفاق می‌افتد که کیسه‌های هوای کوچک (آلوئول‌ها) درون ریه خالی شده و یا با مایع آلوئولی پر شده باشند.
آتلکتازی یکی از شایع ترین عوارض تنفسی پس از جراحی است. همچنین یک عارضه احتمالی برای سایر مشکلات تنفسی از جمله فیبروز کیستیک، تومورهای ریه، صدمات قفسه سینه، وجود مایع در ریه و ضعف تنفسی نیز می باشد.تنفس یک جسم خارجی منجر به ابتلا به آتلکتازی می شود.
بیماری آتلکتازی، تنفس را دشوار می سازد مخصوصاً اگر فرد از قبل به بیماری های ریوی مبتلا باشد. درمان این عارضه به علت ایجاد و شدت آن بستگی دارد.
علائم
ممکن است هیچ گونه علامت یا نشانه واضحی از آتلکتازی وجود نداشته باشد اما این علائم درصورت وجود عبارتند از:
- دشواری در تنفس
- تنفس سریع و کم عمق
- خس خس سینه
- سرفه
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد
درصورت دشواری در تنفس، به دنبال امدادهای فوری پزشکی باشید.سایر بیماری های غیر از آتلکتازی نیز می توانند به بروز مشکلات تنفسی منجر شوند و به تشخیص دقیق و درمان فوری نیاز داشته باشند. اگر تنفس تان به طور فزاینده ای دشوار می شود حتماً به دنبال امدادهای فوری پزشکی باشید.
علل بیماری
آتلکتازی به دلیل مسدود شدن راه هوایی (انسدادی) یا فشار خارج از ریه (غیر انسدادی) رخ می دهد.
بیهوشی عمومی، شایع ترین علل ابتلا به آتلکتازی است زیرا الگوی منظم تنفس را تغییر می دهد و بر تبادل گازهای ریه نیز تأثیر می گذارد که این امر می تواند باعث تخلیه کیسه های هوا (آلوئول ها) شود. تقریباً همه افرادی که جراحی بزرگ انجام می دهند، آتلکتازی خفیفی را تجربه می کنند.البته این عارضه اغلب پس از جراحی بای پس قلب رخ می دهد.
علاوه بر این آتلکتازی انسدادی ممکن است به دلایل زیادی از جمله موارد زیر، ایجاد شود:
پلاگین مخاطی. تجمع مخاط در مجاری تنفسی، پلاگین مخاطی نامیده می شود که معمولاً در حین و پس از عمل جراحی رخ می دهد زیرا فرد نمی تواند سرفه کند. داروهایی که در حین جراحی تجویز می شوند باعث می شوند تا فرد بیمار، تنفس عمیق کمتری داشته باشد بنابراین ترشحات طبیعی در مجاری تنفسی او تجمع خواهند کرد. ساکشن ریه‌ها در حین جراحی به پاکسازی آنها کمک می‌کند اما گاهی اوقات نمی تواند مانع از ایجاد این عارضه شود.ایجاد پلاگین مخاطی در کودکان، افراد مبتلا به فیبروز کیستیک و در هنگام حملات شدید آسم، رایج است.
جسم خارجی. این نوع آتلکتازی در کودکانی که جسمی مانند بادام زمینی یا قسمت کوچک اسباب بازی در ریه هایشان گیر کرده است، رایج می باشد.
تومور موجود در داخل راه هوایی. وجود یک تومور غیر طبیعی منجر به باریک شدن راه هوایی خواهد شد.
علل احتمالی آتلکتازی غیر انسدادی عبارتند از:
جراحت. ضربه به قفسه سینه - به عنوان مثال به علت سقوط یا تصادف رانندگی - می تواند باعث شود که فرد از تنفس عمیق (به دلیل درد) خودداری کند که این امر منجر به فشرده شدن ریه های او می شود.
تراوش در ناحیه جنب. در این عارضه، مایع بین پرده های جنب (پلورا) که ریه ها و داخل دیواره قفسه سینه را می پوشاند، تجمع می یابد.
پنومونی. انواع مختلف ذات الریه و عفونت ریه می توانند منجر به بروز آتلکتازی شود.
هوا جنبی. در این عارضه، هوا به فضای بین ریه ها و دیواره قفسه سینه فرد بیمار نشت کرده و به طور غیرمستقیم باعث نابودی بخشی از ریه یا تمام آن می شود.
اسکار بافت ریه. این جای زخم(اسکار)در اثر آسیب، بیماری ریوی یا جراحی ایجاد خواهد شد.
تومور. یک تومور بزرگ می‌تواند به ریه فشار وارد کند و منجر به تخلیه هوای داخل آن شود(برخلاف مسدود کردن راه‌های هوایی).
عوامل خطرساز (ریسک فاکتورها)
عواملی که احتمال ابتلا به آتلکتازی را افزایش می دهند عبارتند از:
- افزایش سن
- هرگونه بیماری ای که بلع را دشوار می سازد
- ماندن طولانی در رختخواب همراه با تغییرات کم قرار گیری بدن (پوزیشن)
- بیماری های ریوی مانند آسم، بیماری مزمن انسدادی ریه، برونشکتازی یا فیبروز کیستیک
- جراحی که اخیراً در ناحیه شکم یا قفسه سینه انجام شده است
- بیهوشی عمومی
- ضعف عضلات تنفسی به دلیل دیستروفی عضلانی، آسیب نخاعی یا بیماری عصبی عضلانی دیگر
- داروهایی که ممکن است باعث تنفس سطحی شوند
- وجود درد یا آسیبی مانند درد معده یا شکستگی دنده که باعث دردناک شدن سرفه یا تنفس سطحی می شود
- سیگار کشیدن
عوارض بیماری
آتلکتازی خفیف مخصوصاً در بزرگسالان معمولاً قابل درمان است. عوارض زیر ممکن است ناشی از آتلکتازی باشد:
کاهش سطح اکسیژن خون (هیپوکسمی). آتلکتازی، رسیدن اکسیژن به کیسه های هوایی (آلوئول) را برای ریه ها دشوارتر می سازد.
پنومونی. خطر ابتلا به ذات الریه تا زمانی که آتلکتازی از بین برود ادامه دارد زیرا وجود مخاط در یک ریه آسیب دیده ممکن است منجر به عفونت شود.
نارسایی تنفسی. از دست دادن یک لوب ریه یا یک ریه کامل مخصوصاً در نوزادان یا فردی که بیماری ریوی دارد، می تواند مرگبار باشد.
پیشگیری از بروز بیماری
آتلکتازی در کودکان اغلب به دلیل انسداد راه هوایی ایجاد می شود.به همین منظور و برای کاهش خطر آتلکتازی، اشیاء کوچک را دور از دسترس کودکان قرار دهید.
آتلکتازی در بزرگسالان نیز بیشتر پس از یک جراحی بزرگ رخ می دهد.بنابراین اگر قصد انجام جراحی را دارید با پزشک خود در مورد راهکارهایی برای کاهش این خطر، صحبت کنید. برخی از تحقیقات نشان داده اند که برخی تمرینات تنفسی و تمرینات عضلانی ممکن است خطر ابتلا به آتلکتازی را پس از جراحی های خاص کاهش دهند.
تشخیص
معاینه پزشکی و انجام یک رادیوگرافی ساده قفسه سینه ممکن است تمام چیزی باشد که برای تشخیص آتلکتازی لازم است. با این حال، ممکن است برای تأیید تشخیص یا تعیین نوع یا شدت آتلکتازی نیاز به انجام آزمایش‌های دیگری از جمله موارد زیر باشد:
سی تی اسکن. از آنجایی که سی تی اسکن روش حساس تری نسبت به رادیوگرافی است، گاهی اوقات به تشخیص بهتر علت و نوع آتلکتازی کمک خواهد کرد.
اکسیمتری. در این آزمایش ساده از دستگاه کوچکی که بر روی یکی از انگشتان فرد بیمار قرار می گیرد، برای اندازه گیری سطح اکسیژن خون او، استفاده می شود. این روش به تعیین شدت آتلکتازی کمک خواهد کرد.
سونوگرافی از قفسه سینه. این آزمایش غیر تهاجمی به تشخیص تفاوت بین انواع آتلکتازی کمک کرده و سخت شدگی و تورم ریه به دلیل وجود مایع در کیسه های هوایی (جمع شدگی ریه) و تراوش جنبی را نیز شناسایی می کند.
برونکوسکوپی. در این روش، یک لوله منعطف و دارای چراغ در گلوی فرد بیمار قرار گرفته و به پزشک اجازه می‌دهد تا مواردی که منجر به انسداد می شود مانند پلاگ مخاط، تومور یا جسم خارجی را مشاهده کند. این روش ممکن است برای رفع انسداد نیز استفاده شود.
درمان
درمان آتلکتازی به علت ایجاد آن بستگی دارد. آتلکتازی خفیف ممکن است بدون درمان از بین برود اما گاهی اوقات از داروها برای ریلکس و نازک شدن مخاط استفاده می شود.درصورتی که این بیماری به دلیل انسداد باشد، فرد بیمار ممکن است به جراحی یا سایر درمان‌ها نیاز پیدا کند.
فیزیوتراپی قفسه سینه
تکنیک‌هایی که به شما کمک می‌کنند پس از عمل جراحی به منظور انبساط مجدد بافت‌های جمع شده ریه، نفس عمیق بکشید، بسیار حائز اهمیت هستند و بهتر است که آنها را پیش از جراحی یاد بگیرید.برخی از این تکنیک ها عبارتند از:
انجام تمرینات تنفسی عمیق (اسپیرومتری انگیزشی) و استفاده از دستگاهی برای کمک به سرفه های عمیق ممکن است به حذف ترشحات و افزایش حجم ریه کمک کند.
بدن خود را در وضعیتی قرار دهید که سر پایین تر از قفسه سینه باشد (درناژ وضعیتی). این اجازه می دهد تا مخاط بهتر از انتهای ریه ها تخلیه شود.
ضربه زدن بر روی سینه، بر روی ناحیه جمع شده ریه برای شل شدن مخاط که تکنیک ضربه ای نامیده می شود. همچنین می توانید از دستگاه های مکانیکی پاکسازی مخاط مانند یک جلیقه ویبراتور برای تسهیل تنفس یا یک ابزار دستی استفاده کنید.
عمل جراحی
رفع انسداد راه هوایی ممکن است با جراحی ساکشن مخاط یا برونکوسکوپی انجام شود.پزشک در طول برونکوسکوپی، به آرامی یک لوله انعطاف پذیر را به سمت پایین گلو هدایت می کند تا راه های هوایی فرد بیمار را پاکسازی نماید.
درصورتی که تومور باعث ایجاد آتلکتازی شده باشد، درمان شامل برداشتن یا کوچک کردن تومور با کمک جراحی و یا استفاده از درمان‌های سرطان (شیمی‌درمانی یا پرتودرمانی) می شود.
درمان های تنفسی
در برخی موارد ممکن است به لوله تنفسی نیاز باشد.
تهویه مثبت مداوم راه هوایی (CPAP) ممکن است در برخی از افرادی که پس از جراحی برای سرفه خیلی ضعیف هستند و سطح اکسیژن پایینی دارند (هیپوکسمی) مفید باشد.
آمادگی برای ملاقات با پزشک
درصورتی که به مراقبت های اورژانسی نیاز پیدا نکرده باشید احتمالاً ابتدا به پزشک خانوادگی تان یا پزشک عمومی مراجعه خواهید کرد. با این وجود و در برخی از موارد، هنگامی که برای تعیین نوبت تماس می گیرید ممکن است بلافاصله به متخصص ریه ارجاع داده شوید.
در اینجا اطلاعاتی آورده شده است که می تواند به شما کمک کند تا برای ملاقات با پزشک آماده شوید.
آن چه می توانید انجام دهید
هرگونه علائمی که تجربه می کنید از جمله علائمی که ممکن است به دلیل مراجعه تان به پزشک نیز ارتباطی نداشته باشد را یادداشت نمایید.
توجه داشته باشید که علائم تان از چه زمانی شروع شدند و شما در آن زمان چه کاری می کردید.
فهرستی از تمام داروها، ویتامین ها یا مکمل های مصرفی تان تهیه کنید.
در صورت امکان یکی از اعضای خانواده یا دوستان خود را در هنگام ملاقات با پزشکتان ببرید تا درصورت لزوم بتواند به شما کمک کند تا همه موارد گفته شده را به خاطر بسپارید.
سوالاتی که می خواهید از پزشکتان بپرسید را یادداشت کنید
سوالاتی که بهتر است از پزشک خود بپرسید
- چه چیزی احتمالاً باعث علائم یا وضعیت من می شود؟
- به چه نوع آزمایش هایی نیاز دارم؟
- چه نوع درمانی را توصیه می کنید؟
- جایگزین های درمانی من چیست؟
- من به بیماری های دیگری نیز مبتلا هستم.چگونه می توانم آنها را با هم مدیریت کنم؟
- آیا محدودیتی در رژیم غذایی یا فعالیت وجود دارد؟
- آیا بروشور یا موارد چاپی دیگری دارید که بتوانم با خود به خانه ببرم؟
- چه وب سایت هایی را پیشنهاد می کنید؟
همچنین اگر موردی را متوجه نشدید یا به اطلاعات بیشتری نیاز پیدا کردید، در پرسیدن هرگونه سوال دیگری که در طول ملاقات برایتان پیش آمد، تردید نکنید.
از پزشک چه انتظاری می رود
پزشک احتمالاً تعدادی سؤال از جمله موارد زیر را از شما خواهد پرسید:
- علائم تان از چه زمانی شروع شدند؟
- آیا علائم تان مزمن هستند یا گاه به گاه؟
- شدت علائم تان در چه حدی است؟
- آیا تا به حال تب داشته اید؟
- چه چیزی باعث می شود احساس بهتری داشته باشید؟
- چه چیزی علائم شما را بدتر می کند؟