نگاه کلی
کم خونی نوعی بیماری است که در آن به اندازه کافی گلبول قرمز وجود ندارد تا اکسیژن کافی را به بافت های بدن منتقل کند. کم خونی سبب خستگی و ضعف می شود.
انواع مختلفی از کم خونی وجود دارند که هرکدام علت خاصی دارند. کم خونی می تواند موقتی یا طولانی مدت باشد و شدت آن از خفیف تا شدید متغیر است. اگر مشکوک به کم خونی هستید به پزشک مراجعه کنید، زیرا ممکن است نوع حاد بیماری باشد.
درمان های مربوط به کم خونی از مصرف مکمل ها تا انجام مراحل پزشکی را شامل می شود. با داشتن رژیم غذایی سالم و متنوع از برخی انواع کم خونی جلوگیری کنید.
علائم
علائم کم خونی بسته به علت آن متفاوت می باشد. اگر کم خونی ناشی از بیماری مزمن باشد، بیماری آن را پوشش می دهد و با آزمایش، کم خونی تشخیص داده می شود.
بسته به علل کم خونی ممکن است اصلاً علائمی نداشته باشید. علائم کم خونی شامل موارد زیر می باشند.
• خستگی
• ضعف
• کم رنگ یا زرد شدن پوست
• ضربان نامنظم قلب
• تنگی نفس
• سرگیجه یا سبکی سر
• درد قفسه سینه
• سرد شدن دست و پا
• سر درد
در ابتدا کم خونی به قدری خفیف است که متوجه آن نمی شوید. اما هرچه کم خونی شدید شود، علائم بدتر می شوند.
چه هنگام باید به پزشک مراجعه کنید
اگر علت خستگی را نمی دانید به پزشک مراجعه کنید.
خستگی علاوه بر کم خونی دلال زیاد دیگری دارد، بنابراین تصور نکنید اگر خسته هستید حتما دچار کم خونی شده اید. برخی افراد هنگام اهدای خون متوجه می شوند هموگلوبین خون آنها پایین است و دچار کم خونی شده اند. اگر گفته شد به دلیل هموگلوبین پایین نمی توانید خون اهدا کنید، به پزشک مراجعه کنید.
علل بیماری
کم خونی هنگامی رخ می دهد که خون به انداره کافی گلبول قرمز نداشته باشد.
کم خونی به دلایل زیر رخ می دهد:
• بدن به اندازه کافی گلبول قرمز تولید نکند
• خونریزی سبب می شود که گلبول های قرمز سریع تر از حد قابل تعویض از بین بروند
• بدن سلول های قرمز خون را از بین ببرد
عملکرد گلبول های قرمز
بدن سه نوع سلول خونی تولید می کند که شامل گلبول های سفید برای مقابله با عفونت، پلاکت ها برای کمک به لخته شدن خون و گلبول های قرمز برای انتقال اکسیژن به بدن، می باشند.
گلبول های قرمز خون حاوی هموگلوبین (پروتئینی غنی از آهن که به خون رنگ قرمز می بخشد) می باشند. هموگلوبین، سلول های قرمز خون را قادر می سازد تا اکسیژن را از ریه ها به تمام قسمت های بدن منتقل کنند و دی اکسید کربن را از سایر قسمت های بدن به ریه ها بازگردانند.
بیستر سلول های خونی، از جمله سلول های قرمز خون به طور منظم در مغز استخوان (ماده اسفنجی موجود در حفره های بسیاری از استخوان های بزرگ) تولید می شوند. بدن برای تولید هموگلوبین و سلول های قرمز خون به آهن، ویتامین ب12، فولات و سایر مواد مغذی حاصل از غذاهایی که می خورید، نیاز دارد.
علل کم خونی
انواع مختلف کم خونی علل مختلفی هم دارند.
• کمبود آهن. این نوع، شایع ترین کم خونی را در بدن ایجاد می کند. مغز استخوان برای ساختن هموگلوبین به آهن نیاز دارد. بدن بدون آهن کافی نمی تواند هموگلوبین لازم را برای گلبول های قرمز تولید کند.
کم خونی ناشی از کمبود آهن در زنان باردار اتفاق می افتد. همچنین کمبود آهن به دلیل از دست دادن خون مانند خونریزی شدید قاعدگی، زخم، سرطان و استفاده منظم از برخی داروهای مسکن بدون نسخه به خصوص آسپیرین که باعث التهاب پوشش معده و در نتیجه از دادن خون می شود، اتفاق می افتد.
• کمبود ویتامین. بدن علاوه بر آهن به فولات و ویتامین ب12 نیاز دارد تا سلول های قرمز خون کافی تولید کند. مواد غذایی که فاقد این موارد و سایر مواد مغذی هستند، باعث کاهش تولید گلبول های قرمز می شوند.
همچنین برخی افراد به میزان کافی ویتامین ب12 مصرف می کنند، اما قادر به جذب آن نیستند. این امر سبب کم خونی ناشی از ویتامین می شود و به عنوان کم خونی مخرب نیز شناخته می شود.
• التهاب. برخی بیماری ها مانند سرطان، ایدز (HIV)، آرتریت روماتوئید، بیماری های کلیوی، بیماری کرون و سایر بیماری های التهابی حاد یا مزمن در تولید گلبول های قرمز اختلال ایجاد می کنند.
• تولید ناکافی گلبول قرمز (کم خونی آپلاستیک).این نوع از کم خونی هنگام رخ می دهد که بدن به اندازه کافی گلبول قرمز تولید نکند. مواردی که سبب کم خونی آپلاستیک می شوند عبارتند از عفونت ها، داروهای خاص، بیماری های خود ایمنی و قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی سمی.
• بیماری مغز استخوان. بیماری هایی مانند سرطان خون و مایلوفیبروز با تأثیر بر تولید خون در مغز استخوان باعث کم خونی می شوند. اثرات این نوع از سرطان و اختلالات شبه سرطان از خفیف تا حاد متفاوت است.
• تخریب گلبول های قرمز (کم خونی همولیتیک). هنگامی که گلبول های قرمز سریع تر از جایگزینی آنها توسط مغز استخوان تخریب شوند، کم خونی همولیتیک اتفاق می افتد. برخی بیماری های خونی، تخریب گلبول های قرمز خون را افزایش می دهند. این نوع کم خونی می تواند ارثی باشد یا در اواخر زندگی اتفاق بیوفتد.
• سلول داسی شکل. این بیماری ارثی است و در مواقع حاد کم خونی همولیتیک می باشد. علت کم خونی داسی شکل، نوعی اشکال در هموگلوبین است که سبب می شود سلول های قرمز خون داسی شکل شوند. این گلبول های غیر معمول زودتر از بین می روند و در نتیجه کمبود مزمن گلبول های قرمز ایجاد می شود.
عوامل خطرساز (ریسک فاکتورها)
عوامل زیر خطر ابتلا به کم خونی را افزایش می دهند:
• رژیم غذایی فاقد برخی ویتامین ها و مواد معدنی. رژیم غذایی که کمبود آهن، ویتامین ب12 و فولات داشته باشد، خطر کم خونی را افزایش می دهد.
• اختلالات روده ای. اختلال روده ای روی جذب مواد مغذی در روده کوچک تأثیر می گذارد و خطر کم خونی را افزایش می دهد مانند بیماری کرون و سلیاک.
• قاعدگی. به طور کلی، زنانی که یائسه نشده اند بیشتر از زنان یائسه و مردان در معرض خطر کم خونی ناشی از فقر آهن می باشند. قاعدگی باعث از بین رفتن گلبول های قرمز خون می شود.
• بارداری. اگر باردار باشید و از مولتی ویتامین های حاوی اسید فولیک و آهن استفاده نکنید، در معرض خطر کم خونی قرار می گیرید.
• بیماری های مزمن. اگر به سرطان، نارسایی کلیه، دیابت یا بیماری مزمن دیگری مبتلا هستید، در معرض کم خونی ناشی از بیماری های مزمن قرار دارید. این بیماری ها منجر به کمبود گلبول های قرمز خون می شوند.
از دست دادن خون به طور آهسته اما دائم از زخم یا منبع دیگری در بدن، ذخیره آهن بدن را تخلیه می کند و منحر به کم خونی ناشی از فقز آهن می شود.
• سابقه خانوادگی. اگر در خانواده سابقه کم خونی ارثی مانند کم خونی داسی شکل داشته باشید، در معرض خطر ابتلا به این بیماری قرار می گیرید.
• سایر عوامل. سابقه برخی از عفونت ها، بیماری های خونی، اختلالات خود ایمنی، اعتیاد به الکل، قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی سمی و استفاده از برخی داروها، بر تولید گلبول های قرمز تأثیر می گذارد و منجر به کم خونی می شود.
• سن. افراد بالای 65 سال در معرض خطر کم خونی می باشند.
عوارض بیماری
اگر کم خونی درمان نشود مشکلات زیر را به وجود می آورد:
• خستگی شدید. کم خونی شدید به قدری خسته تان می کند که نتوانید کارهای روزمره را انجام دهید.
• عوارض بارداری. زنان باردار مبتلا به کم خونی ناشی از فقر فولات، دچار عوارضی مانند زایمان زودرس می شوند.
• مشکلات قلبی. کم خونی منجر به ضربان سریع یا نامنظم قلب (آریتمی) می شود. وقتی مبتلا به کم خونی هستید، قلب باید خون بیشتری را برای جبران کمبود اکسیژن پمپ کند. این امر منجر به بزرگ شدگی یا نارسایی قلب می شود.
• مرگ. برخی کم خونی های ارثی مانند کم خونی داسی شکل، منجر به عوارض حاد می شوند. از دست دادن سریع مقدار زیادی خون منجر به کم خونی حاد می شود و مرگ را به دنبال دارد.
پیشگیری از بروز بیماری
از بیشتر انواع کم خونی نمی توان جلوگیری کرد. اما با داشتن رژیم غذایی که شامل انواع ویتامین ها و مواد معدنی می باشد، از کم خونی ناشی از فقر آهن و ویتامین جلوگیری کنید:
• آهن. غذاهای غنی از آهن شامل گوشت گاو و گوشت های دیگر، لوبیا، عدس، غلات غنی شده باآهن، سبزیجات تیره و میوه های خشک، می باشند.
• فولات. این ماده مغذی که شکل مصنوعی آن اسید فولیک نام دارد را در میوه ها، آب میوه ها، سبزیجات تیره، نخود سبز، لوبیا قرمز، بادام زمینی و محصولات غلات غنی شده مانند نان، غلات، ماکارونی و برنج، می توان یافت.
• ویتامین ب12. غذاهای غنی از ویتامین ب12 شامل گوشت، لبنیات، غلات غنی شده و محصولات سویا می باشند.
• ویتامین ث. غذاهای غنی از ویتامین ث شامل مرکبات و آب میوه ها، فلفل، کلم بروکلی، گوجه فرنگی، خربزه و توت فرنگی می باشند. این موارد همچنین به افزایش جذب آهن کمک می کنند.
اگر نگران دریافت ویتامین ها و مواد معدنی از غذاها هستید، با پزشک در مورد مصرف مولتی ویتامین ها صحبت کنید.
تشخیص
پزشک برای تشخیص کم خونی، سوالاتی در مورد سابقه خانوادگی خواهد پرسید و معاینه بدنی و آزمایش هایی را انجام خواهد داد:
• شمارش سلول های خونی (CBC). از CBC برای شمارش تعداد سلول های خونی در نمونه خون استفاده می شود. پزشک برای تشخیص کم خونی، میزان گلبول های قرمز خون (هماتوکریت) و هموگلوبین را اندازه گیری خواهد کرد.
مقادیر طبیعی هماتوکریت خون بزرگسالان متفاوت است اما به طورکلی در مردان بین 40% تا 52% و در زنان بین 35% تا 47% می باشد. مقادیر طبیعی هموگلوبین بزرگسالان به طورکلی در مردان 14 تا 18 گرم در دسی لیتر و در زنان 12 تا 16 گرم در دسی لیتر می باشد.
• آزمایشی برای تعیین اندازه و شکل گلبول های قرمز خون. برخی گلبول های قرمز خون از نظر اندازه، شکل و رنگ غیر معمول می باشند.
آزمایش های تشخیصی اضافی
در صورت تشخیص کم خونی، پزشک آزمایش های دیگری را برای تعیین علت آن انجام می دهد. گاهی اوقات لازم است نمونه ای از مغز استخوان برای تشخیص کم خونی استفاده شود.
درمان
درمان کم خونی به علت آن بستگی دارد.
• کمبود آهن. این نوع از کم خونی با مصرف مکمل های آهن و تغییر رژیم غذایی درمان می شود.
اگر علت کمبود آهن از دست دادن خون باشد (غیر قاعدگی) منبع خونریزی باید مشخص شود و خونریزی را متوقف کرد و حتی ممکن است نیاز به جراحی باشد.
• کمبود ویتامین. کمبود اسید فولیک و ویتامین ث با مکمل های غذایی و افزایش این مواد مغذی در رژیم غذایی درمان می شود.
اگر سیستم گوارشی در جذب ویتامین ب12 از غذایی که می خورید مشکل داشته باشد، نیاز به تزریق ویتامین ب12 خواهید داشت. در ابتدا نیاز به تزریق روز در میان دارید. در نهایت بسته به شرایط، ماهی یک بار تزریق کافی خواهد بود.
• بیماری های مزمن. هیچ درمان خاصی برای این نوع از کم خونی وجود ندارد. تمرکز پزشکان بر روی بیماری های زمینه ای خواهد بود. اگر علائم شدید شود، تزریق خون یا تزریق هورمون اریتروپویتین ( توسط کلیه ها تولید می شود) به تحریک تولید گلبول های قرمز کمک کرده و خستگی را تسکین می دهد.
• کم خونی آپلاستیک. درمان این نوع کم خونی شامل انتقال خون برای افزایش سطح گلبول های قرمز خون می باشد. اگر مغز استخوان نتواند سلول های خونی ایجاد کند، به پیوند مغز استخوان نیازمند خواهید بود.
• بیماری های مغز استخوان. درمان این بیماری شامل دارو، شیمی درمانی یا پیوند مغز استخوان می باشد.
• کم خونی همولیتیک. مدیریت کم خونی همولیتیک شامل پرهیز از مصرف داروهای مشکوک، درمان عفونت ها و مصرف داروهایی که سیستم ایمنی را سرکوب می کند تا به گلبول های قرمز خون حمله نکند، می باشد.
بسته به علت بیماری یا کم خونی همولیتیک ممکن است به متخصص قلب و عروق ارجاع داده شوید.
• کم خونی سلول داسی شکل. درمان این بیماری شامل اکسیژن، مسکن و مایعات خوراکی یا وریدی برای کاهش درد و جلوگیری از عوارض می باشد. پزشکان ممکن است انتقال خون، مکمل های اسید فولیک و آنتی بیوتیک ها را تجویز کنند.
داروی مربوط به سرطان به نام هیدروکسی اوره برای درمان کم خونی سلول داسی شکل استفاده می شود.
• تالاسمی. بیشتر اشکال تالاسمی خفیف هستند و نیاز به درمان ندارند. انواع حاد تالاسمی به تزریق خون، مکمل های اسید فولیک، دارو، برداشتن طحال یا پیوند سلول های بنیادی خون و مغز استخوان، نیاز دارند.
آمادگی برای ملاقات با پزشک
در صورت خستگی طولانی مدت یا داشتن سایر علائم نگران کننده به پزشک مراجعه کنید. پزشک ممکن است شما را به متخصص خون، متخصص قلب یا متخصص گوارش ارجاع دهد.
در اینجا اطلاعاتی برای آمادگی قرار ملاقات آورده شده است.
آنچه می توانید انجام دهید
قبل قرار ملاقات، لیستی از موارد زیر تهیه کنید:
• علائم و زمان شروع آنها
• اطلاعات مهم شخصی، از جمله استرس های شدید، تجهیزات پزشکی به کار برده شده، قرار گرفتن در معرض سموم یا مواد شیمیایی و تغییرات اخیر زندگی.
• تمام داروها، ویتامین ها و سایر مکمل هایی که مصرف می کنید و دوز آنها
• سوالاتی که می خواهید از پزشک بپرسید
سوالاتی که در مورد کم خونی باید از پزشک بپرسید شامل موارد زیر می باشند:
• علت علائم چیست؟
• علل احتمالی دیگر چه چیزهایی می باشند؟
• نیاز است آزمایش انجام دهم؟
• آیا کم خونی ام موقتی است یا طولانی مدت؟
• چه روش های درمانی موجود است و کدام را تجویز می کنید؟
• چه عوارض جانبی را از درمان می توان انتظار داشت؟
• بیماری های دیگری هم دارم، چگونه آنها را باهم به بهترین نحو مدیریت کنم؟
• آیا لازم است رژیم غذایی ام را محدود کنم؟
• آیا مواد غذایی خاصی هست که به رژیم غذایی ام اضافه کنم؟ هر چند وقت به خوردن این غذاها احتیاج دارم؟
• آیا مطلب یا وب سایتی را پیشنهاد می کنید که مطالعه کنم؟
از پزشک چه انتظاری می رود
سوالاتی که پزشک خواهد پرسید عبارتند از:
• آیا علائم گذرا هستند یا دائم؟
• شدت علائم چقدر است؟
• چه چیزی علائم را بهبود می بخشند؟
• چه چیزی علائم را بدتر می کنند؟
• آیا گیاهخوار هستید؟
• چند وعده میوه و سبزیجات در روز می خورید؟
• آیا الکل می نوشید؟ هر چند وقت می نوشید؟
• آیا سیگار می کشید؟
• آیا اخیراً بیش از یکبار خون اهدا کرده اید؟