نگاه کلی
اختلال علائم جسمانی با تمرکز شدید بر علائم فیزیکی - مانند درد یا خستگی - که باعث ناراحتی عاطفی و مشکلات عملکردی نیز می شود، مشخص خواهد شد. البته ممکن است که فرد مبتلا به این اختلال، بیماری تشخیص داده شده دیگری نیز با این علائم داشته باشد یا نداشته باشد اما واکنش های او به این علائم طبیعی نیستند.
افراد مبتلا به این اختلال اغلب در مورد علائم خود به بدترین حالت ممکن فکر می کنند و به دنبال امدادهای فوری پزشکی هستند و حتی زمانی که بیشتر عوامل جدی حذف شده اند باز هم احساس بیماری می کنند. این نوع نگرانی‌های مربوط به سلامتی به دغدغه اصلی زندگی فرد بیمار تبدیل شده به گونه ای که در عملکرد او اختلال ایجاد کرده و منجر به ناتوانی می شوند.
همچنین افراد مبتلا به اختلال علائم جسمی ممکن است پریشانی عاطفی و جسمی قابل توجهی را نیز تجربه کنند. درمان این عارضه به کاهش علائم، مقابله با بیماری و بهبود کیفیت زندگی فرد بیمار کمک خواهد کرد.
علائم
علائم این اختلال عبارتند از:
- علائمی مانند مانند درد یا تنگی نفس یا علائم عمومی تر مانند خستگی یا ضعف
- علائمی که به هیچ دلیل پزشکی قابل شناسایی یا یک بیماری مانند سرطان یا بیماری قلبی، ارتباطی ندارند اما معمولاً از آنچه انتظار می رود، مهم تر هستند.
- یک علامت واحد، علائم متعدد یا علائم متفاوت
- علائم خفیف، متوسط یا شدید
درد، شایع ترین علامت این عارضه است. اما فرد بیمار در این بیماری، نسبت به هر علامتی، افکار، احساسات یا رفتارهای بیش از حدی نشان می دهد، که باعث ایجاد مشکلات قابل توجهی که حتی گاهی اوقات، عملکرد فرد را هم دشوار کرده و منجر به ناتوانی او می شوند، می شود.
این افکار، احساسات و رفتارها شامل موارد زیر می باشند:
- نگرانی دائمی در مورد بیماری احتمالی
- مشاهده احساسات طبیعی به عنوان نشانه ای از بیماری شدید جسمی
- ترس از جدی بودن علائم، حتی زمانی که هیچگونه دلیلی وجود ندارد
- فکر کردن به اینکه احساسات فیزیکی تهدید کننده یا مضر هستند
- احساس اینکه ارزیابی پزشکی و درمان کافی نبوده است
- ترس از اینکه فعالیت بدنی ممکن است به بدن شما آسیب برساند
- بررسی مکرر بدن از نظر وجود ناهنجاری
- مراجعات مکرر به پزشک که نه تنها نگرانی های فرد بیمار را برطرف نمی سازد بلکه آنها را تشدید نیز می کند
- عدم پاسخ به درمان پزشکی یا حساسیت غیرعادی به عوارض جانبی دارو
- داشتن یک اختلال شدیدتر از آنچه که معمولاً از یک بیماری انتظار می رود
در افراد مبتلا به اختلال علائم جسمی، نحوه تفسیر و واکنش این افراد به علائم و تأثیر آنها بر زندگی روزمره شان از علائم فیزیکی خاصی که تجربه می کنند، مهم تر می باشد.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد
از آنجایی که علائم فیزیکی می تواند به مشکلات پزشکی مرتبط باشد، درصورتیکه مطمئن نیستید که چه مواردی منجر به ایجاد این علائم شده اند، بسیار مهم است که به پزشک مراجعه نمایید. اما چنانچه پزشک معتقد باشد که به اختلال علائم جسمانی مبتلا شده اید، شما را به یک متخصص سلامت روان ارجاع خواهد داد.
مراقبت از فرد بیمار
ممکن است هنگامی که قرد متوجه شود، علائم فیزیکی که تجربه می کرده است، به علت ابتلا به عارضه اختلال علائم جسمانی بوده، پذیرش این موضوع که یک بیماری مرگبار به عنوان علت ایجاد کننده این علائم، حذف شده است، دشوار باشد. زیرا این علائم باعث ناراحتی بسیار واقعی برای فرد می شود و اطمینان مجدد همیشه کمک کننده نیست. فرد مبتلا به این اختلال را تشویق کنید تا با مراجعه به روانپزشک، راه های مقابله با واکنش به علائم و هرگونه ناتوانی ناشی از آن را بیاموزد.
ناتوانی جسمی، باعث وابستگی فرد بیمار شده و در نتیجه نیاز به مراقبت های جسمانی و پشتیبانی عاطفی را در او افزایش خواهد داد. که این امر منجر به خستگی و فرسودگی مراقبین فرد بیمار شده و باعث ایجاد استرس خانواده ها و همچنین روابط می شود. درصورتی که احساس می کنید، در ایفای نقش خود به عنوان مراقبت کننده، اغراق می کنید، بهتر است که هرچه سریع تر با یک متخصص بهداشت روان، مشورت کنید.
علل بیماری
علت دقیق اختلال علائم جسمی همچنان مشخص نیست اما هر یک از عوامل زیر می توانند در ایجاد آن، نقش داشته باشند:
- عوامل ژنتیکی و بیولوژیکی مانند افزایش حساسیت به درد
- تأثیر خانواده که می تواند ژنتیکی یا محیطی یا هر دو باشد
- ویژگی شخصیتی منفی گرایی که می تواند بر نحوه شناسایی و درک فرد بیمار از بیماری و علائم بدن تأثیر بگذارد
- کاهش آگاهی یا اختلال در پردازش احساسات که باعث می شود علائم جسمی به جای مسائل عاطفی در کانون توجه قرار گیرند.
- رفتار آموخته شده - به عنوان مثال، به دست آوردن توجه یا سایر مزایا به دلیل ابتلا به یک بیماری؛ یا " درد".
عوامل خطرساز (ریسک فاکتورها)
عوامل خطرساز اختلال علائم جسمانی عبارتند از:
- داشتن اضطراب یا افسردگی
- ابتلا به یک بیماری یا بهبودی پس از آن
- قرار داشتن در معرض خطر ابتلا به یک بیماری مانند داشتن سابقه خانوادگی قوی از یک بیماری
- تجربه وقایع استرس زا در زندگی، تروما یا خشونت
- تجربه آسیب های گذشته مانند سوء استفاده جنسی در دوران کودکی
- برخورداری از سطح تحصیلات و موقعیت اقتصادی-اجتماعی سطح پایین
عوارض بیماری
اختلال علائم جسمانی می تواند با موارد زیر مرتبط باشد:
- سلامتی ضعیف
- مشکلات عملکردی در زندگی روزمره از جمله ناتوانی جسمی
- مشکلات در روابط
- مشکلات در محل کار یا بیکاری
- سایر اختلالات سلامت روان مانند اضطراب، افسردگی و اختلالات شخصیتی
- افزایش خطر خودکشی مرتبط با افسردگی
- مشکلات مالی به دلیل مراجعه بیش از حد به پزشک
پیشگیری از بروز بیماری
اطلاعات کمی در مورد چگونگی جلوگیری از اختلال علائم جسمانی وجود دارد. با این حال، توصیه های زیر می تواند مفید واقع شود:
درصورت داشتن مشکل اضطراب یا افسردگی، در سریع ترین زمان از یک متخصص کمک بگیرید.
یاد بگیرید که تشخیص دهید چه زمانی استرس دارید و این استرس چگونه بر بدن تان تأثیر می گذارد - و به طور منظم تکنیک های مدیریت استرس و آرامش را تمرین کنید.
اگر فکر می‌کنید به اختلال علائم جسمانی مبتلا هستید، برای کمک به جلوگیری از تشدید علائم و کاهش کیفیت زندگی‌تان، هرچه سریع تر، تحت درمان قرار گیرید.
برای کمک به جلوگیری از عود یا تشدید علائم، برنامه درمانی خود را دنبال کنید.
تشخیص
پزشک برای تشخیص این عارضه احتمالاً یک معاینه فیزیکی و انجام آزمایش هایی را توصیه خواهد کرد. همچنین به شما کمک می کند تا دریابید که آیا به بیماری هایی که نیاز به درمان دارند، مبتلا هستید یا خیر.
همچنین پزشک ممکن است شما را به یک متخصص سلامت روان ارجاع دهد تا:
یک ارزیابی روانشناختی انجام دهید تا در مورد علائم، ترس ها یا نگرانی ها، موقعیت های استرس زا، مشکلات رابطه، موقعیت هایی که ممکن است از آنها اجتناب کنید و سابقه خانوادگی خود صحبت کنید.
از شما بپرسد که آیا تا به حال یک پرسشنامه یا خودارزیابی روانشناختی را پر کرده اید یا خیر؟
از شما در مورد مصرف نوشیدنی های الکل دار، مواد مخدر یا مواد دیگر سوال کند
معیارهای تشخیص
راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM-5)، که توسط انجمن روانپزشکی آمریکا منتشر شده است، در تشخیص اختلال علائم جسمی بر این نکات تأکید دارد:
فرد بیمار، یک یا چند علامت جسمی دارد - به عنوان مثال، درد یا خستگی – که برای او ناراحت کننده هستند و یا در زندگی روزمره اش، مشکل ایجاد می کنند.
فرد بیمار، افکار بیش از حد و مداومی در مورد جدی بودن علائم خود و سطح بالایی از اضطراب در مورد سلامت خود دارد و زمان و انرژی زیادی را به علائم یا نگرانی هایی در مورد سلامتی خود اختصاص می دهد.
فرد بیمار حتی پس از گذشت ۶ ماه، همچنان علائم نگران کننده ای دارد.
درمان
هدف از درمان، بهبود علائم و توانایی فرد بیمار برای عملکرد در زندگی روزمره اش است. روان درمانی که گفتار درمانی نیز نامیده می شود برای درمان اختلال علائم جسمانی مفید واقع خواهد شد. گاهی اوقات ممکن است داروها نیز به فرآیند درمانی اضافه شوند مخصوصاً اگر فرد با احساس افسردگی دست و پنجه نرم کند.
روان درمانی
از آنجایی که علائم فیزیکی می تواند با پریشانی روانی و سطح بالایی از اضطراب سلامت مرتبط باشد، روان درمانی - به طور خاص، درمان رفتاری شناختی (CBT) - می تواند به بهبود علائم فیزیکی کمک کند.
CBT کمک می کند تا:
- باورها و انتظارات خود را در مورد سلامتی و علائم جسمی، بررسی و تطبیق دهید.
- یاد بگیرید که چگونه استرس تان را کاهش دهید.
- یاد بگیرید که چگونه با علائم فیزیکی تان کنار بیایید.
- مشغله های فکری ناشی از علائم را در خود کاهش دهید.
- از قرارگیری در موقعیت ها و فعالیت های ناشی از احساسات جسمی ناراحت کننده، اجتناب کنید.
- سعی کنید تا عملکرد روزانه خود را در خانه، محل کار، در روابط و موقعیت های اجتماعی، بهبود بخشید.
- به افسردگی و سایر اختلالات سلامت روان خود رسیدگی کنید.
- خانواده درمانی نیز ممکن است با بررسی روابط خانوادگی و بهبود حمایت و عملکرد خانواده، مفید واقع شود.
داروها
داروهای ضد افسردگی به کاهش علائم مرتبط با افسردگی و درد که اغلب با اختلال علائم جسمانی رخ می دهد، کمک خواهند کرد.
در صورتی که داروی تجویز شده، تاثیری در بهبودی نداشته باشد ممکن است، پزشک تغییر دارو یا ترکیب برخی داروها را برای افزایش اثربخشی توصیه کند. البته به خاطر داشته باشید که ممکن است چند هفته پس از اولین شروع مصرف دارو طول بکشد تا متوجه بهبود علائم شوید.
با پزشک خود در مورد گزینه های دارویی و عوارض جانبی و خطرات احتمالی ممکن، صحبت کنید.
سبک زندگی و درمان های خانگی
اختلال علائم جسمانی تنها با روش های درمانی حرفه ای، درمان می شود، اما می توانید با انجام برخی از اقدامات مربوط به سبک زندگی از جمله موارد زیر، بیشتر مراقب خود باشید:
به صورت منظم به ملاقات روان پزشک خود بروید. به صورت منظم به پزشک و متخصص سلامت روان خود، مراجعه نمایید و یک برنامه منظم برای ویزیت ها تعیین کنید. همچنین در مورد نگرانی هایتان صحبت کرده و سعی کنید که یک رابطه قابل اعتماد بین خود و پزشک تان ایجاد کنید. همچنین در مورد تعیین محدودیت های معقول در آزمون ها، ارزیابی ها و ارجاعات متخصص نیز بحث کنید. البته به خاطر داشته باشید که از مشاوره گرفتن از چندین پزشک یا مراجعه به اتاق اورژانس که می تواند هماهنگی مراقبت شما را دشوارتر کند و ممکن است شما را تحت آزمایش های تکراری قرار دهد، خودداری نمایید.
تکنیک های مدیریت استرس و آرامش را تمرین کنید. یادگیری تکنیک های مدیریت استرس و آرامش، مانند آرام سازی پیشرونده عضلانی، ممکن است به بهبود علائم کمک کند.
فعالیت بدنی داشته باشید. یک برنامه ورزشی می تواند اثر آرام بخشی بر خلق و خوی شما داشته باشد، علائم جسمانی شما را بهبود بخشد و به بهبود عملکرد فیزیکی تان نیز کمک کند.
در فعالیت ها شرکت کنید. در کار و فعالیت های اجتماعی و خانوادگی خود شرکت کنید. هرگز منتظر نمانید تا علائم تان برطرف شود سپس در آنها مشارکت داشته باشید.
از مصرف نوشیدنی های الکل دار و مواد مخدر خودداری نمایید. استفاده از مواد مخدر و نوشیدنی های الکل دار، مراقبت از شما را دشوارتر خواهد ساخت. در صورتی که برای ترک سیگار به کمک نیاز دارید با پزشک خود صحبت کنید.
آمادگی برای ملاقات با پزشک
پزشک پس از ارزیابی اولیه ممکن است شما را برای ارزیابی بیشتر و درمان به روانپزشک یا روانشناس ارجاع دهد.
آن چه می توانید انجام دهید
پیش از ملاقات پزشک تان، فهرستی از موارد زیر تهیه کنید:
- علائم تان از جمله زمانی که برای اولین بار رخ داده اند و نحوه اثرگذاری آنها بر زندگی خود.
- اطلاعات شخصی کلیدی از جمله رویدادهای آسیب زا در گذشته و هرگونه رویداد استرس زا و مهمی که تجربه کرده اید.
- اطلاعات پزشکی از جمله سایر بیماری های جسمی یا روانی که به آن مبتلا هستید.
- داروها، ویتامین‌ها، گیاهان دارویی و سایر مکمل‌ها همراه با مقدار مصرفی.
سوالاتی که می خواهید از پزشک یا روانپزشک خود بپرسید.
در صورت امکان، از یکی از اعضای خانواده یا دوستان مورد اعتماد خود بخواهید که در هنگام مراجعه به پزشک، شما را همراهی کند تا مواردی که شما فراموش کرده اید را او به خاطر بسپارد.
سوالاتی که می بایست از پزشک خود بپرسید عبارتند از:
- آیا من اختلال علائم جسمانی دارم؟
- چه روش درمانی را پیشنهاد می کنید؟
- آیا درمان در مورد من مفید خواهد بود؟
- اگر درمان را توصیه می کنید، چند وقت یکبار و برای چه مدت به آن نیاز خواهم داشت؟
- اگر داروها را توصیه می کنید، آیا عوارض جانبی احتمالی وجود دارد؟
- چه مدت باید دارو مصرف کنم؟
- چگونه می‌توانید بر اثربخشی درمان من نظارت کنید؟
- آیا اقدامات خودمراقبتی وجود دارد که بتوانم برای کمک به مدیریت شرایطم انجام دهم؟
- آیا بروشور یا موارد چاپی دیگری وجود دارد که بتوانم داشته باشم؟
- چه وب سایت هایی را پیشنهاد می کنید؟
همچنین درصورت داشتن هرگونه سوال دیگری، در پرسیدن آن تردید نکنید.
از پزشک چه انتظاری می رود
پزشک یا روانپزشک از شما سؤالاتی مانند موارد زیر، می پرسد:
- چه علائمی دارید و اولین بار چه زمانی رخ دادند؟
- علائم شما چگونه بر زندگی شما تأثیر می گذارد، مانند مدرسه، محل کار و روابط شخصی؟
- آیا تا به حال شما یا یکی از بستگان نزدیکتان به اختلال سلامت روانی مبتلا شده اید؟
- آیا تا به حال مبتلا به بیماری خاصی شده اید؟
- آیا از نوشیدنی های الکل دار یا مواد مخدر استفاده می کنید؟ چند وقت؟
- آیا فعالیت بدنی منظمی دارید؟
پزشک یا روانپزشک تان بر اساس پاسخ ها، علائم و نیازهای شما ممکن است که سوالات بیشتری بپرسد. پیش بینی سوالات و آماده کردن خودتان برای پاسخ دادن به آنها،به شما کمک خواهد کرد تا از ملاقات با پزشکتان، نهایت استفاده را ببرید.