نگاه کلی
کمبود آب بدن( دهیدراتاسیون) هنگامی اتفاق می افتد که مایعات بیشتری نسبت به میزان مصرف استفاده یا از دست رود و بدن آب و مایعات دیگری برای انجام عملکردهای طبیعی خود نداشته باشد. اگر مایعات از دست رفته جایگزین نشوند، فرد دچار کمبود آب بدن می شود.
هرکسی ممکن است دچار کم آبی شود، اما این وضعیت به خصوص برای کودکان خردسال و بزرگسالان خطرناک تر است.
شایعترین علت کم آبی در کودکان خردسال، اسهال و استفراغ شدید است. بزرگسالان مسن به طور طبیعی حجم کمتری از آب در بدن خود دارند و ممکن است دچار بیماری شده یا از داروهایی استفاده کنند که خطر کم آبی را افزایش می دهد.
این به این معنی است که حتی بیماری های جزئی مانند عفونت های ریه یا مثانه نیز می توانند منجر به کم آبی بدن در افراد مسن شوند.
همچنین در صورت عدم نوشیدن آب کافی در آب و هوای گرم ، ممکن است کمبود آب بدن رخ دهد.
با نوشیدن مایعات بیشتر معمولاً می توانید کم آبی خفیف تا متوسط بدن را کاهش دهید، اما کم آبی شدید به درمان فوری پزشکی نیاز دارد.
علائم
تشنگی همیشه یک شاخص اولیه قابل اعتماد برای نیاز بدن به آب نیست. بسیاری از افراد، به ویژه افراد مسن، تا زمانی که آب بدنشان کم نشده باشد، احساس تشنگی نمی کنند. به همین دلیل افزایش مصرف آب در هوای گرم یا بیماری بسیار مهم است.
علائم و نشانه های کم آبی نیز ممکن است در سنین مختلف متفاوت باشد.
نوزاد یا کودک خردسال
- خشکی دهان و زبان
- هنگام گریه اشک نریزد
- به مدت سه ساعت پوشک مرطوب نداشته باشد
- چشمان و گونه های گود افتاده
- گودی و قسمتی نرم در بالای جمجمه
- بی حالی یا کج خلقی
بزرگسالان
- تشنگی شدید
- تکرر کمتر ادرار
- ادرار تیره رنگ
- خستگی
- سرگیجه
- گیجی
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد
در صورت مشاهده علائم زیر در خودتان یا یکی از نزدیکان بلافاصله به پزشک خانواده خود اطلاع دهید:
- به مدت 24 ساعت یا بیشتر اسهال داشته است.
- تحریک پذیری ، از خود بیخود شدن یا فعالیت کمتر از حد معمول.
- در صورت نوشیدن مایعات، معده قدرت حفظ مایعات را نداشته و فرد بالا می آورد.
- در صورت مشاهده مدفوع خونی یا سیاه.
علل بیماری
گاهی اوقات کمبود آب بدن به دلایل ساده ای اتفاق می افتد، مانند: شما به دلیل بیماری یا مشغله آب کافی ننوشید، یا هنگام مسافرت، پیاده روی یا کمپینگ دسترسی به آب آشامیدنی سالم نداشته اید.
سایر دلایل کم آبی بدن عبارتند از:
- اسهال، استفراغ. اسهال شدید و حاد - یعنی اسهالی که به طور ناگهانی و شدید بروز می کند - می تواند در مدت زمان کوتاهی باعث از دست رفتن آب و الکترولیت شود. اگر همراه با اسهال استفراغ کنید، مایعات و مواد معدنی بیشتری از دست می دهید.
- تب. به طور کلی، هرچه تب افزایش یابد، احتمال ابتلا به دهیدراسیون افزایش می یابد. اگر علاوه بر اسهال و استفراغ تب هم داشته باشید، این عارضه تشدید می شود.
- تعرق شدید. هنگام تعریق آب از دست می رود. در صورت انجام فعالیت شدیدی و عدم جایگزینی مایعات به جای مایعات از دست رفته ، حتماً دچار کم آبی می شوید. هوای گرم و مرطوب نیز میزان تعریق و مایعات از دست رفته را افزایش می دهد.
- افزایش ادرار. این عامل ممکن است به دلیل دیابت تشخیص داده نشده یا کنترل نشده باشد. برخی از داروها مانند داروهای ادرار آور و برخی از داروهای فشار خون نیز می توانند منجر به کم آبی بدن شوند، زیرا باعث افزایش ادرار می شوند.
عوامل خطرساز (ریسک فاکتورها)
هرکسی ممکن است دچار کم آبی شود، اما برخی افراد خاص بیشتر در معرض خطر هستند:
- نوزادان و کودکان. به احتمال زیاد گروهی که اسهال و استفراغ شدیدی را تجربه می کنند، به ویژه نوزادان و کودکان در معرض کم آبی قرار دارند. آنها با داشتن یک سطح بالاتر از سطح حجم، میزان بیشتری از مایعات خود را نیز با تب شدید یا سوختگی از دست می دهند. کودکان خردسال اغلب نمی توانند به شما بگویند که تشنه اند و همچنین نمی توانند نوشیدنی برای خود تهیه کنند.
- بزرگسالان. با افزایش سن، میزان ذخیره مایعات بدن کم می شود، توانایی بدن در نگهداری آب کاهش می یابد و حس تشنگی کمتر حاد می شود. این مشکلات با بیماری های مزمن مانند دیابت و زوال عقل و با استفاده از داروهای خاص افزایش می یابد. افراد مسن نیز ممکن است دارای مشکلات حرکتی باشند که توانایی آنها در تهیه آب برای خود را محدود می کند.
- افراد مبتلا به بیماری های مزمن. داشتن دیابت کنترل نشده یا درمان نشده فرد را در معرض خطر کم آبی قرار می دهد. بیماری کلیه نیز مانند داروهای افزایش ادرار، خطر ابتلا را افزایش می دهد. حتی سرماخوردگی یا گلو درد نیز فرد را در معرض کمبود آب بدن قرار می دهد زیرا هنگام بیماری احساس غذا خوردن و آشامیدن کاهش می یابد.
- افرادی که بیرون از خانه ، کار یا ورزش می کنند. وقتی هوا گرم و مرطوب است، خطر کمبود آب بدن و بیماری گرمازدگی افزایش می یابد. دلیل آن این است که وقتی هوا مرطوب است، عرق نمی تواند تبخیر شود و به همان سرعت طبیعی بدن را خنک کند و این می تواند منجر به افزایش دمای بدن و نیاز به مایعات بیشتر شود.
عوارض بیماری
کمبود آب بدن می تواند منجر به عوارض جدی شود، از جمله:
- گرمازدگی. در صورت عدم مصرف مایعات کافی در هنگام ورزش شدید ، ممکن است در نهایت با گرمازدگی روبرو شوید، شدت گرمازدگی از خفیف تا بالقوه تهدید کننده زندگی می باشد.
- مشکلات ادراری و کلیوی. حملات طولانی مدت یا مکرر کم آبی می تواند باعث عفونت ادراری، سنگ کلیه و حتی نارسایی کلیه شود.
- تشنج. الکترولیت ها - مانند پتاسیم و سدیم - به انتقال سیگنال های الکتریکی از سلول به سلول دیگر کمک می کنند. در صورت عدم تعادل الکترولیت ها، پیام های الکتریکی طبیعی ممکن است با هم مخلوط شوند، که منجر به انقباضات غیرارادی عضلات و گاهی اوقات از دست دادن هوشیاری می شود.
- شوک کم حجمی خون (شوک هیپوولمیک). این یکی از جدی ترین و گاه تهدید کننده زندگی، عوارض کم آبی است. زمانی اتفاق می افتد که حجم کم خون باعث افت فشار خون و کاهش میزان اکسیژن در بدن می شود.
پیشگیری از دهیدراتاسیون
برای جلوگیری از کمبود آب بدن، مایعات زیادی بنوشید و از غذاهای پر آب مانند میوه ها و سبزیجات استفاده کنید. اجازه دهید تشنگی راهنمای شما باشد.تشنگی معمولا می تواند راهنمای روزانه مناسبی برای افراد سالم باشد.
در صورت بروز شرایط زیر، مایعات بیشتری مصرف کنید. مانند:
- استفراغ یا اسهال. اگر کودک شما استفراغ می کند یا اسهال دارد، در صورت بروز اولین علائم بیماری شروع به دادن آب اضافی یا استفاده از محلول های آب رسانی خوراکی کنید. منتظر کمبود آب بدن نباشید.
- تمرین های ورزشی دشوار. به طور کلی، بهتر است یک روز قبل از ورزش شدید بدن را هیدراته کنید. تولید مقدار زیادی ادرار شفاف و رقیق به خوبی نشان می دهد که بدن شما به خوبی آبرسانی شده است. در طول فعالیت، مایعات را در فواصل منظم دوباره پر کنید و پس از پایان کار به نوشیدن آب یا مایعات دیگر ادامه دهید.
- هوای گرم یا سرد. برای کمک به کاهش دمای بدن و جایگزینی آنچه که از طریق تعریق از دست می دهید، باید آب اضافی بنوشید. همچنین برای مقابله با از دست دادن رطوبت ناشی از هوای خشک، به ویژه در ارتفاعات، ممکن است به آب اضافی نیاز داشته باشید.
- کسالت. بزرگسالان مسن معمولاً در طی بیماری های جزئی - مانند آنفلوانزا، برونشیت یا عفونت های مثانه، دچار کم آبی می شوند. درصورتی که احساس خوبی ندارید حتما مایعات اضافی بنوشید.
تشخیص
پزشک شما اغلب می تواند کمبود آب بدن را براساس علائم و نشانه های جسمی تشخیص دهد. اگر کمبود آب بدن دارید، احتمالاً فشار خون پایینی دارید، به خصوص هنگام بلند شدن از حالت خوابیده به حالت ایستاده، ممکن است سرعت ضربان قلب نسبت به سرعت طبیعی و کاهش جریان خون در اندام های بدن افزایش یابد.
پزشک برای کمک به تأیید تشخیص و مشخص کردن میزان کم آبی بدن، ممکن است به آزمایش های دیگری نیاز داشته باشد، مانند:
- آزمایش خون. ممکن است از نمونه های خون برای بررسی فاکتورهایی مانند سطح الکترولیت ها - به ویژه سدیم و پتاسیم - و عملکرد کلیه ها استفاده شود.
- آزمایش ادرار. آزمایش های انجام شده بر روی ادرار می تواند نشان دهد که آیا شما دچار کم آبی هستید و تا چه حدی. آنها همچنین می توانند علائم عفونت مثانه را بررسی کنند.
درمان
تنها درمان موثر برای کم آبی بدن، جایگزینی مایعات از دست رفته و الکترولیت های از دست رفته است. بهترین روش برای درمان کم آبی به سن، شدت کم آبی و علت آن بستگی دارد.
برای نوزادان و کودکانی که در اثر اسهال، استفراغ یا تب دچار کمبود آب شده اند، از محلول آب رسانی خوراکی (او آر اس/ORS) بدون نسخه استفاده کنید. این محلول ها به نسبت خاصی حاوی آب و نمک هستند تا مایعات و الکترولیت ها را دوباره جبران کنند.
مصرف این محلول را هر یک تا پنج دقیقه با حدود یک قاشق چای خوری (5 میلی لیتر) شروع کنید و تا حد تحمل افزایش دهید. ممکن است استفاده از سرنگ برای کودکان بسیار کوچک آسان تر باشد. می توان به کودکان بزرگتر نوشیدنی ورزشی رقیق داد. از 1 بخش نوشیدنی ورزشی تا 1 بخش آب استفاده کنید.
اکثر بزرگسالان مبتلا به کم آبی خفیف تا متوسط ناشی از اسهال، استفراغ یا تب می توانند با نوشیدن آب بیشتر یا مایعات دیگر وضعیت خود را بهبود بخشند. همچنین اسهال ممکن است با مصرف آب میوه و نوشیدنی های غیر الکلی شدت یابد.
اگر در هوای گرم و مرطوب در فضای باز کار می کنید یا ورزش می کنید، بهترین گزینه مصرف آب خنک است. نوشیدنی های ورزشی حاوی الکترولیت و محلول کربوهیدرات نیز ممکن است مفید باشند.
کودکان و بزرگسالانی که دچار کم آبی شدید هستند باید توسط پرسنل اورژانس که با آمبولانس می آیند یا در اورژانس بیمارستان کار می کنند، تحت درمان قرار گیرند. همچنین نمک ها و مایعات منتقل شده از طریق ورید (به صورت داخل وریدی) به سرعت جذب شده و بهبودی را تسریع می کنند.
آمادگی برای ملاقات با پزشک
شما احتمالاً با مراجعه به پزشک خود یا پزشک فرزند خود شروع می کنید. با این حال، در بعضی موارد وقتی برای تنظیم قرار ملاقات تماس می گیرید، پزشک ممکن است مراقبت های پزشکی فوری را به شما توصیه کند. بدین منظور اگر فرزندتان یا فرد بالغی که از او مراقبت می کنید دارای علائم کم آبی شدید مانند بی حالی یا کاهش پاسخ دهی باشد، شما نیازمند مراقبت های ویژه در بیمارستان خواهید بود.
اگر وقت دارید که برای قرار ملاقات خود آماده شوید، در اینجا برخی اطلاعات برای کمک به شما در آماده سازی و انتظارات از دکتر در اینجا آورده شده است.
آن چه می توانید انجام دهید
- علائمی را که خود یا شخصی که از آن مراقبت می کنید تجربه می کنید،را یادداشت کنید. از جمله علائمی که به نظر می رسد با دلیل تعیین قرار ملاقات ارتباط نداشته باشد. اگر شما یا شخصی که از او مراقبت می کنید استفراغ کرده اید یا دچار اسهال شده اید، پزشک می خواهد بداند چه زمانی شروع شده و چه دفعاتی اتفاق می افتد.
- اطلاعات شخصی اصلی را یادداشت کنید، از جمله سفرهای اخیر که رفتید یا غذاهایی که اخیراً خورده اید که ممکن است باعث بیماری شوند. علاوه بر این، پزشک شما می خواهد بداند شما یا شخصی که از او مراقبت می کنید اخیراً در معرض اسهال قرار گرفته اید یا خیر.
- لیستی از اطلاعات پزشکی اصلی را تهیه کنید، از جمله سایر مواردی که شما یا شخصی که از او مراقبت می کنید تحت درمان با آن است و نام داروهایی که مصرف می شود. داروهای تجویزی و بدون نسخه و همچنین انواع ویتامین ها و مکمل ها را در لیست خود قرار دهید.
- سوالاتی را که قصد پرسیدن از دکتر دارید را یاداشت کنید.
در خصوص کمبود آب بدن، برخی از سوالات اساسی که باید از پزشک بپرسید شامل موارد زیر است:
- علت این علائم چیست؟
- چه نوع آزمایش هایی لازم است؟
- چه درمانی را پیشنهاد می کنید؟
- چه زمان پس از درمان بهبودی حاصل می شود؟
- آیا فعالیت یا محدودیت غذایی وجود دارد؟
- آیا کاری می توانم انجام دهم تا از بروز مجدد کم آبی جلوگیری کند؟
- من شرایط پزشکی دیگری دارم. آیا لازم است درمان هایی را که برای آنها استفاده کرده ام تغییر دهم؟
- در صورت رویداد مجدد کمبود آب بدن چه اقداماتی می توانم انجام دهم؟
از پزشک چه انتظاری می رود
پزشک احتمالاً چندین سوال از شما می پرسد، مانند:
- علائم از چه زمانی شروع شده است؟ در حال انجام چه کاری بودید؟
- آیا قادر به نگهداری هر نوع غذا یا نوشیدنی هستید؟
- چند وقت اخیر ادرار کرده اید؟ آیا در هنگام دفع ادرار درد یا فوریتی دارید؟
- آیا علائم یا نشانه های دیگری مانند گرفتگی شکم، تب، سردرد یا درد عضلانی نیز دارید؟ شدت این علائم و نشانه ها چقدر است؟
- آیا خونی در مدفوع شما وجود داشته است؟
- آیا اخیراً غذایی خورده اید که فکر می کنید خراب بوده است؟
- آیا کسی بعد از خوردن همان غذایی که شما خورده اید بیمار شده است؟
- آیا اخیراً با فردی که می دانید دچار اسهال شده است روبرو شده اید؟
- آیا دچار سرفه یا آبریزش بینی شده اید؟
- در حال حاضر چه داروهایی مصرف می کنید؟
- آیا اخیراً به کشور دیگری سفر کرده اید؟
- آیا می دانید وزن شما یا فرزندتان قبل از شروع علائم چقدر بوده است؟