نگاه کلی
اعتیاد به مواد مخدر و یا سوءمصرف مواد، بیماری است که مغز و رفتار فرد را تحت تاثیر قرار داده و منجر به ناتوانی در کنترل استفاده از داروهای مجاز و غیرمجاز می شود. موادی مثل الکل، ماریجوانا و نیکوتین در دسته این دارو ها قرار می گیرند. فرد معتاد هر چقدر هم که مواد مخدر برایش آسیب رسان باشد اما همچنان آن را مصرف می کند.
اعتیاد به مواد مخدر می تواند با مصرف تفریحی در دورهمی ها شروع شود و کم کم مصرف مواد در بعضی از افراد به صورت مکرر در می آید. برای بقیة افراد اعتیاد – به خصوص به افیون ها- از زمان تجویز داروهای مخدر توسط پزشک یا گرفتن دارویی مخدر از دوستان و یا خویشاوندان شروع می شود.
احتمال و سرعت اعتیاد به نوع مواد مخدر بستگی دارد. احتمال اعتیاد به بعضی از مواد، مثل مُسَکن های افیونی نسبت به مواد دیگر بالاتر است.
با گذر زمان، فرد به میزان مواد بیشتری نیاز دارد تا همچنان حس سرخوشی کاذب را داشته باشد. خیلی زود ممکن است مواد مخدر تنها برای داشتن حالت عادی مصرف شود. با افزایش مصرف مواد، فرد متوجه می شود که زندگی بدون مصرف دارو دشوار شده است. تلاش برای قطع کردن مصرف این مواد می تواند باعث هوس شدید شود و فرد را از نظر فیزیکی بیمار کند.
معمولاً برای ترک اعتیاد و دوری از مصرف مجدد مواد مخدر به کمک پزشک، خانواده، دوستان، گروه های حمایتی و یا برنامة درمانی سازمان یافته نیاز می باشد.
علائم
نشانه ها و رفتارهای ناشی از اعتیاد به مواد مخدر:
• احساس نیاز مداوم به مصرف مواد -به طور روزانه و حتی بسیاری از اوقات در طول تمام روز
• نیاز شدید به مواد، به طوری که تمام فکر و ذهن فرد را به خود مشغول می کند
• با گذر زمان، برای رسیدن به نشئگی و سرخوشی کاذب به مخدر بیشتری نیاز باشد
• مصرف مقادیر بیشتری از دارو در مدت زمان طولانی تری از آن چه مد نظر است
• سعی در نگه داری و ذخیره مواد مخدر
• هزینه کردن برای مواد حتی اگر از عهدة پرداخت آن برنیایند
• عدم پذیرش هرگونه تعهد و وظیفه و شغلی و قطع ارتباط با اجتماع و فعالیت های تفریحی به دلیل لزوم مصرف مواد
• ادامه دادن مصرف مواد با وجود آگاهی از عوارض و آسیب آن برای زندگی و بدن
• برای دست یابی به مواد مخدر کارهایی انجام شود که پیش از این انجام نمی داده است، مانند دزدی
• رانندگی و یا انجام کارهای خطرناک تحت تأثیر دارو
• گذران مدت طولانی از وقت خود برای تهیه، مصرف و یا تحت تأثیر مواد مخدر
• تلاش نافرجام در ترک مصرف مواد
• هوس شدید مصرف مواد در زمان تلاش برای عدم مصرف آن
تشخیص
تشخیص سوء مصرف مواد مخدر بین اعضای خانواده
گاهی تشخیص روحیه و عادت نوجوانان معمولی از علائم مصرف مواد مخدر، کار سختی است. علائم مصرف مواد مخدر می تواند به اشکال زیر خود را نشان دهد:
• مشکلات در مدرسه و محل کار - غيبت مكرر در مدرسه يا محل كار، بي علاقگي ناگهاني به فعاليت هاي مدرسه يا شغلی، يا افت نمرات يا عملكرد شغلی
• مشکلات سلامت جسمی - ناتوانی و بی انگیزگی، کاهش یا افزایش وزن، و یا چشمان قرمز
• بی توجهی به ظاهر - بی توجهی به نحوه لباس پوشیدن، آراستگی، و ظاهر فردی
• تغییر رفتار - تلاش های اغراق آمیز برای جلوگیری از وارد شدن افراد خانواده به داخل اتاق، و یا دیدار پنهانی با دوستان، و یا تغییرات شدید و نامطلوبی در رفتار و ارتباط با دوستان و خانواده
• مشکل مالی – درخواست های غیر منتظره و فوری پول بدون هیچ گونه دلیل قانع کننده ای، و یا گم شدن و دزدیده شدن پول یا کم شدن وسایل خانه، که این ها نشانه ای بر آن است که برای مصرف مواد مخدر فروخته شده اند.
تشخیص نشانه های مصرف مواد مخدر و یا عدم هوشیاری ناشی از مصرف الکل
نشانه ها و علائم استفاده از مواد مخدر یا الکل به نوع دارو بستگی دارد. در زیر مثال هایی آورده شده است.
ماریجوانا، حشیش و سایر مشتقات و مواد دارای حشیش
مصرف حشیش به صورت دود کردن، خوردن و یا استنشاق بخار حاصل از دارو می باشد. معمولاً حشیش همراه با مواد دیگری مانند الکل و یا دارو های غیر مجاز مصرف می شود، و معمولاً اولین مخدری است که افراد امتحان می کنند.
علائم و نشانه های مصرف حشیش عبارتند از:
• احساس نشاط و یا سرخوشی کاذب
• تشدید حس بینایی، شنوایی و چشایی
• افزایش فشار خون و ضربان قلب
• چشمان قرمز
• دهان خشک
• ناهماهنگی اعضای بدن
• اختلال تمرکز و یادآوری
• کند شدن واکنش ها
• اضطراب و افکار متوهمانه
• بوی حشیش لباس ها یا سرانگشتان زرد
• هوس و احساس گرسنگی شدید برای خوردن بعضی غذا
معمولاً استفاده طولانی مدت (حالت مزمن) منجر به اتفاقات زیر می شود:
• کاهش هشیاری
• عملکرد ضعیف در مدرسه یا محل کار،
• کاهش تعداد دوستان یا علاقه مندی ها
K2 (کانابینوئیدهای مصنوعی) ، کاتینون های مصنوعی (نمک حمام)
دو گروه از مخدر های مصنوعی - کانابینوئیدها یا کاتینون های غیرطبیعی و ساخته دست بشر- که غیرقانونی هستند. اثر این دارو ها می تواند خطرناک، غیر قابل پیش بینی باشد، هیچ کنترل کیفیتی روی این مخدر ها انجام نمی شود و ممکن است برخی از مواد تشکیل دهنده آن نامشخص باشند.
کانابینوئیدهای مصنوعی که K2 و یا ادویه نامیده می شوند، روی گیاهان خشک پاشیده می شوند و پس از آن تدخین می شوند، اما به عنوان دمنوش هم مصرف می شوند. علیرغم ادعای تولید کنندگان، این مواد شیمیایی بوده و طبیعی یا بی خطر نیستند و می تواند حالت نشئگی شدیدی مشابه ماریجوانا ایجاد کنند، به همین دلیل است که با وجود خطرناکی و آسیب رسانی فراوان محبوبیت پیدا کرده اند.
علائم و نشانه های اخیر مصرف این ماده شامل:
• احساس نشاط و سرخوشی کاذب
• افزایش حال و حوصله
• تغییر حس های بینایی، شنوایی و چشایی
• آشفتگی و نگرانی های شدید
• بدگمانی
• توهم
• افزایش ضربان قلب و فشار خون یا حمله های قلبی
• استفراغ
• گیجی
کاتینون های مصنوعی که "نمک حمام" نیز نامیده می شوند مواد روان گردانی (سایکواکتیو) بوده که مشابه آمفتامین هایی مانند اکستازی (MDMA) و کوکائین می باشند. روی این محصولات اغلب اسامی دیگری برچسب زده می شود تا قابل ردیابی نباشد.
برخلاف نامی که روی آن ها گذاشته شده است این مواد مانند نمک اپسوم محصولاتی مناسب حمام نیستند. مصرف کاتینون های مصنوعی به صورت خوراکی، استنشاقی و یا تزریق بوده و بسیار اعتیاد آور می باشند. این مواد می توانند باعث نشئگی شدید و در نتیجه به خطر افتادن سلامت و حتی مرگ شود.
علائم و نشانه های اخیر مصرف این ماده عبارتند از:
• احساس نشئگی
• افزایش تعامل و علاقه به حضور در اجتماعات
• افزایش انرژی و آشفتگی
• افزایش میل جنسی
• افزایش ضربان قلب و فشار خون
• ناتوانی در تفکر
• از دست دادن کنترل ماهیچه ها
• بد گمانی
• اختلال وحشت زدگی (حملات پنیک)
• توهم
• روان آشفتگی
• رفتار های خشونت آمیز و روان پریشانه
باربیتورات ها، بنزودیازپین، هیپنوتیک (خواب آورها)
باربیتورات ها، بنزودیازپین ها و خواب آور ها داروهایی هستند که بر روی سیستم عصبی مرکزی اثر مستقیم داشته و به عنوان داروهای سرکوب کننده تجویز می شوند. معمولاً سوءمصرف این داروها در نتیجه تمایل به رسیدن به حس آرامش و یا کنار زدن و فراموش کردن افکار ناشی از استرس و یا احساسات اتفاق می افتد.
باربیتورات ها. مثل فنوباربیتال و سکوباربیتال (سکونال)
بنزودیازپین. آرامبخش هایی مانند دیازپام (والیوم)، آلپرازولام (زاناکس)، لورازپام (آتیوان)، کلونازپام (کلونوپین)، کُلردیازپوکساید (لیبریوم).
هیپنوتیکس. دارو های خواب آوری مانند زولپیدم و زالِپلون
علائم
نشانه های مصرف این مواد عبارتند از:
• خواب الودگی
• اختلال تکلم
• عدم هماهنگی بین اعضای بدن
• زودرنجی و تغییر خلق
• اختلال در تمرکز و تفکر صحیح
• اختلال حافظه
• حرکات غیر ارادی چشم ها
• ناتوانی در کنترل و مهار رفتارهای خود
• کند شدن تنفس و کاهش فشار خون
• سقوط و افتادن و یا تصادف
• سرگیجه
مت آمفتامین، کوکائین و سایر محرک ها
محرک هایی مانند آمفتامین، مث (مت آمفتامین)، کوکائین، متیل فنیدیت (ریتالین، کنسرتا و غیره)، آمفتامین _دکستروآمفتامین (آدرال، آدرال ایکس آر و غیره) می باشند معمولاً سوءمصرف این داروها در نتیجه تمایل به ایجاد حس نشئگی یا بالا بردن انرژی، به منظور بهبود فعالیت های مدرسه و شغلی و یا کم کردن وزن و کم کردن اشتها رخ می دهد.
علائم و نشانه های مصرف این مواد عبارتند از:
• احساس سرخوشی و نشاط و افزایش اعتماد به نفس
• افزایش هوشیاری
• افزایش انرژی و بی قراری
• تغییر رفتار یا پرخاشگری
• کلام سریع و نامفهوم
• اتساع مردمک
• گیجی، افکار پوچ و توهم
• زود رنجی، اضطراب و بدگمانی
• تغییر ضربان قلب، فشار خون و دمای بدن
• حالت تهوع و یا استفراغ همراه با کاهش وزن
• ناتوانی در استدلال (سوءگیری در استدلال)
• گرفتگی بینی و آسیب به غشای موکوزی بینی (در صورت مصرف مواد از طریق بینی)
• زخم های دهان، بیماری های لثه و پوسیدن دندان ها در نتیجه تدخین مواد مخدر (دهان آمفتامینی)
• بی خوابی
• افسردگی با از بین رفتن اثر دارو
مخدرهایی که در کلاب ها توزیع و مصرف می شود
این مخدر ها معمولا در کلوپ ها، کنسرت ها و مهمانی ها استفاده می شوند، موادی ماننند قرص اکستازی یا مولی (MDMA)، گاما-هیدروکسی بوتیریک اسید (GHB)، فلونیترازِپام (روهیپنول- برندی که خارج از آمریکا استفاده می شود- و روفی هم نامیده می شود)و کتامین. این دارو ها در یک خانواده ی مشترک قرار ندارند اما اثرات خطرناک و مشابهی مثل آسیب های طولانی مدت همراه دارند.
از آن جا که گاما هیدروکسی بوتیریک اسید و فلونیترازِپام می تواند باعث خواب، سست شدن عضلات، گیجی، و از دست دادن حافظه شوند، به طور بالقوه خطر سوء رفتار و یا تجاوز جنسی ناشی از مصرف آن ها افزایش می یابد.
علائم و نشانه های اخیر مصرف این دارو ها شامل :
• توهم
• بد گمانی
• اتساع مردمک ها
• لرز و تعریق
• لرزش غیر ارادی
• تغییر رفتار
• گرفتگی عضلات و قفل شدن دندان ها
• سست شدن عضلات، هماهنگی ضعیف اندام بدن و اختلال حرکت
• کم شدن توان در کنترل خود و مهار عوامل خارجی
• افزایش یا تغییر احساس بینایی، شنوایی و چشایی
• تضعیف استدلال و قضاوت
• اختلال حافظه یا از دست دادن آن
• کاهش هوشیاری
• افزایش و یا کاهش ضربان قلب و فشار خون
هالوسینوژن ها (توهم زاها):
این گروه بسته به نوع ماده، علائم و نشانه های متفاوتی دارد. معمول ترین مخدرهای این دسته شامل لیزرژیک اسید دی اتیل آمید (LSD) و فِن سیکلیدین (PCP) می باشند.
مصرف LSD باعث:
• توهم
• کاهش قابل توجه قدرت ادراک به عنوان مثال تفسیر یک حس به حس دیگر مثل شنیدن رنگها (خطای حس)
• انجام رفتار های بدون احتیاط و ناگهانی
• تغییر سریع عواطف و احساسات
• تغییر دائمی قدرت ادراک
• ضربان قلب شدید و فشار خون بالا
• لرزش (رعشه)
• مرور اتفاقات گذشته، تجربة مجدد توهم - حتی سال ها بعد از مصرف.
می شود.
استفاده از PCP باعث عوارض زیر می شود:
• احساس جدا شدن از بدن و محیط اطراف خود
• توهم
• اختلال هماهنگی اندام های بدن و حرکت
• پرخاشگری، و حتی رفتار های خشونت آمیز
• حرکت غیر ارادی چشم
• کاهش احساس درد
• افزایش فشار خون و ضربان قلب
• اختلال حافظه و قدرت تفکر
• اختلال تکلم
• ناتوانی در استدلال
• عدم تحمل صداهای بلند
• گاهی تشنج یا کما
مواد استنشاقی
علائم و نشانه های ناشی از استنشاق این مواد بسته به نوع آن متفاوت می باشد. بعضی از این مواد استنشاقی معمول شامل چسب، رقیق کننده ی رنگ (تینر)، لاک غلط گیر، جوهر ماژیک، گازولین، مایعات تمیز کننده و محصولات آئروسل موجود در خانه (مانند اسپری ها، حشره کش ها و غیره) می باشند. ماهیت سمی این مواد باعث می شود تا مصرف کنندگان دچار آسیب های شدید مغزی یا حتی مرگ ناگهانی شوند.
علائم و نشانه های مصرف این مواد عبارتند از:
• همراه داشتن مواد استنشاقی بدون هیچ توضیح و دلیل قانع کننده ای
• احساس نشاط کوتاه مدت
• کاهش خویشتن داری
• تمایل به مجادله و دعوا و کج خلقی
• سرگیجه
• حالت تهوع و استفراغ
• حرکات غیر ارادی چشم
• ضعف هشیاری همراه با سخنان بریده بریده، حرکات کند و هماهنگی ضعیف اندام های بدن
• ضربان قلب غیر منظم
• لرزش (رعشه)
• تداوم بوی مواد استنشاقی
• ضایعات پوستی در اطراف بینی و دهان
مُسَکن های افیونی (اپیوئید)
اپیوئید ها مخدر بوده و داروهای مسکنی هستند که از تریاک مشتق شده یا به صورت مصنوعی گرفته می شوند. این دسته از داروها بسیار گسترده بوده که معروف ترین آن ها هروئین، مورفین، کدئین، متادون و اُکسی کدون می باشند.
اعتیاد به دارو های مسکن تجویز شده یا همه گیری اپیوئید (اپیدمی اپیوئید)، به وضعیت هشدار در آمریکا رسیده است. معمولاً برای افرادی که به مدت طولانی این مواد را مصرف کرده اند، داروهای جایگزینی تجویز می شود.
نشانه های مصرف و وابستگی به این نوع مسکن ها عبارتند:
• کاهش احساس درد
• آشفتگی، خواب الودگی و یا سستی
• کلام بریده بریده
• اختلال توجه و حافظه
• انقباض مردمک
• کاهش هوشیاری، و یا بی توجهی به اطرافیان و اشیا
• اختلال در هماهنگی اندام ها
• افسردگی
• گیجی
• یبوست
• آبریزش بینی و یا زخم شدن آن (در صورت مصرف دارو به شکل استنشاقی)
• اثر سوزن تزریق روی پوست (اگر داروی به صورت تزریقی مصرف شده باشد)
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد
اگر مصرف دارو از کنترل خارج شده و یا مشکلاتی را به وجود آورده است، دنبال راه حل بگردید. کنترل و کمک گرفتن از سایرین احتمال دوری همیشگی از مواد مخدر را افزایش می دهد.در این حالت بهتر است با پزشک و یا متخصص سلامت اعصاب و روان مانند متخصص یا روانپزشک در مسائل اعتیاد دارویی، و یا مشاور در امور اعتیاد به الکل و مواد مخدر، صحبت کرد.
اگر حداقل یکی از شرایط زیر را تجربه می کنید حتماً به پزشک مراجعه کنید:
• نمی توانید مصرف دارو را متوقف کنید .
• با وجود آسیبی که می زند، مصرف آن را ادامه می دهید.
• مصرف آن منجر به داشتن رفتار های پرخطری مانند استفاده از سرنگ مشترک و یا روابط جنسی محافظت نشده شده است.
• اگر فکر می کنید پس از ترک مواد مخدر تمایل به مصرف مجدد آن دارید.
اگر آمادگی ملاقات با پزشک خود را ندارید، راهنماهای اینترنتی یا تلفنی در این زمینه می توانند به شما در یادگیری اقدامات لازم کمک کنند.
چه زمانی باید اقدامات فوری صورت گیرد
در رخدادهای زیر باید به سرعت اورژانس مراجعه کرد
• امکان مصرف بیش از حد دارو (اوردوز)
• تغییر سطح هوشیاری
• مشکلات تنفسی
• تشنج
• علائم حمله قلبی مثل درد و احساس فشار روی قفسه سینه
• واکنش های خطرناک جسمی و یا روانی ناشی از مصرف مواد مخدر.
برنامه ریزی برای مداخله
معمولاً افراد معتاد مشکل ساز بودن مصرف مواد مخدر را انکار کرده و علاقه ای به درمان ندارند. در این حال مداخله یکی از عزیزان، پیش از اتفاق های بدتر، می تواند فرصتی ایجاد کند تا فرد را به جستجو و قبول کمک سوق دهد.
مداخله باید توسط خانواده و دوستان، با برنامه ریزی کافی و تحت نظر پزشک و یا فرد متخصص در زمینة اعتیاد به الکل و یا مواد مخدر صورت گیرد.
در مداخله، افراد به طور مستقیم و صادقانه با فرد معتاد درباره ی عوارض آن صحبت کرده و از او می خواهند که درمان را قبول کند.
علل بیماری
مانند بسیاری از اختلالات سلامت روان، چندین عامل باعث اعتیاد به مواد مخدر می شوند که اصلی ترین آن ها عبارتند از:
• محیط. فاکتور های محیطی، مانند باورها و نگرش های خانوادگی و همراه شدن با افرادی که شخص را به مصرف مواد تشویق می کنند، نقش مهمی در شروع مصرف آن دارند.
• ژنتیک. به نظر می رسد مصرف تفریحی مواد مخدر و سرعت یا تأخیر در تبدیل آن به یک عادت (اعتیاد) تحت تأثیر ژنتیک قرار دارد.
تغییر در واکنش های مغز
اعتیاد فیزیکی زمانی اتفاق می افتد که مصرف مکرر موادمخدر باعث تغییر در نوع حس خوشی و لذت در مغز شود. اعتیاد باعث تغییر ساختار برخی از سلول های عصبی مغز (نورون ها) می شود. مواد شیمیایی بنام نوروترنسمیتر ها وظیفه انتقال پیام از نورون ها را بر عهده دارند. گاهی تا مدت طولانی پس از قطع مصرف مواد مخدر، همچنان ساختار تغییر یافته سلول های عصبی حفظ می شود.
عوامل خطرساز (ریسک فاکتورها)
هر فردی با هر سن، جنسیت و یا شرایط اقتصادی ممکن است به مواد مخدر معتاد شود. فاکتور هایی که می توانند احتمال اعتیاد را افزایش دهند عبارتند از:
• سابقة اعتیاد افراد خانواده. در بعضی از خانواده ها اعتیاد به مواد مخدر رایج تر بوده و احتمالاً یک استعداد ژنتیکی بین اعضای خانواده است. نسبت خونی با افرادی که اعتیاد به مواد مخدر و الکل دارند، دارید ،مثل پدر، مادر و یا خواهر و برادر فرد را در معرض خطر بیشتری برای اعتیاد قرار می دهد.
• اختلال در سلامت روح و روان. ابتلا به اختلالات روح و روان مثل افسردگی، اختلال کم توجهی-بیش فعالی (ADHD) و اختلال اضطراب پس از سانحه احتمال اعتیاد را افزایش می دهد. استفاده از مواد مخدر راهی نامناسب برای مقابله با احساسات ناخوشایندی مانند افسردگی و تنهایی بوده، و حتی می تواند باعث وخیم شدن این شرایط نیز بشود.
• اصرار دوستان. این عامل، فاکتور بسیار قدرتمندی در شروع استفاده و سوءمصرف موادمخدر به خصوص در جوانان می باشد.
• بی علاقگی و ارتباط کم با خانواده. نبود نظارت کافی و معقولانه در کنار شرایط دشوار خانوادگی یا کم بودن رابطه احساسی با والدین یا خواهر و برادر، می تواند احتمال اعتیاد را افزایش دهد.
• شروع مصرف مواد از سنین پایین. مصرف مواد در سنین پایین، می تواند بر روی رشد مغز اثر گذاشته و احتمال اعتیاد شدید را افزایش دهد.
• مصرف مواد مخدر با اعتیاد آوری شدید برخی از دارو ها مثل محرک ها، کوکائین، ویا مُسَکن های اپیوئیدی می تواند به سرعت فرد را به خود معتاد کند. تدخین یا تزریق مخدرها احتمال اعتیاد را افزایش می دهد. مصرف مخدرهایی با اعتیاد آوری کمتر می توانند شروعی برای مصرف سایر موادمخدر و اعتیاد باشند.
عوارض
مواد مخدر هم در کوتاه مدت و هم در بلند مدت آسیب رسان می باشد. استعمال برخی از آن ها به خصوص در مقادیر بیش از حد معمول یا در ترکیب با سایر مخدر ها یا الکل بسیار خطرناک می باشد. در ذیل به تعدادی از آن ها اشاره شده است:
• مت آمفتامین، مشتقات تریاک و کوکائین به شدت اعتیاد آور بوده و در کوتاه و بلند مدت باعث آسیب های شدیدی از جمله رفتار های روان پریشانه، تشنج و یا مرگ در نتیجه مصرف بیش از حد می شوند.
• گاما هیدروکسید بوتیریک اسید (GHB) و فلونیترازپام باعث سستی عضلات، گیجی و از دست دادن حافظه می شوند. از این مخدرها با نام داروهای تجاوز جنسی نیز یاد می شود چرا که توان مقاومت در برابر هر تماس ناخواسته و یادآوری اتفاقات را از قربانی می گیرد. مصرف بیش از اندازة دارو می تواند باعث تشنج، کما و مرگ شود. خطر آن در ترکیب با سایر مخدر ها چند برابر می شود.
• اکستازی یا مولی (MDMA)، می توانند باعث از دست دادن آب بدن، به هم خوردن توازن الکترولیت های بدن و عوارضی مانند تشنج شوند. این دارو در طولانی مدت به مغز آسیب می رساند.
• مخدرهایی که در کلاب ها مصرف می شود و در خیابان ها هم به شکل مایع ، قرص و پودر خرید و فروش می شوند نیز ممکن است حاوی مواد نامشخص، خطرناک وغیرمجاز بوده و باعث آسیب های شدید شوند.
• ماهیت سمی مواد استنشاقی می تواند عامل آسیب مغزی با شدت های متفاوتی شود.
سایر عوارض این داروها در زندگی
بسته به نوع دارو، خطرات و آسیب های ناشی از مصرف آن نیز متفاوت خواهد بود، اتفاقات ناخوشایندی همچون:
• ابتلا به بیماری های قابل انتقال. اعتیاد به مواد مخدر احتمال ابتلا به بیماری های عفونی مانند ایدز – یا به خاطر روابط حفاظت نشده جنسی و یا استفاده ی از سرنگ مشترک- ،را افزایش می دهد.
• سایر مشکلات سلامتی. اعتیاد به مواد مخدر می تواند منجر به آسیب های کوتاه مدت یا طولانی مدت ذهنی و روحی و روانی شود، این اختلالات بسته به نوع مخدر مصرف شده مختلف هستند.
• تصادف. افرادی که اعتیاد دارند بیشتر احتمال دارد تا تحت تأثیر مواد مخدر رانندگی کرده یا اعمال غیر عادی و خطرناک انجام دهند و به این شکل سلامت خود و سایر افراد را به خطر بیاندازند.
• خودکشی. درصد خودکشی در افراد درگیر اعتیاد خیلی بیشتر از افرادی که اعتیاد ندارند می باشد.
• مشکلات خانوادگی. تغییرات رفتاری می تواند باعث اختلاف خانوادگی، اختلافات زناشویی و از دست دادن حضانت فرزندان شود.
• مسائل کاری. استعمال مواد مخدر می تواند باعث کاهش بازدهی، غیبت های طولانی مدت و غیرموجه از کار و در نهایت از دست دادن شغل شود.
• مشکلات در مدرسه. مصرف مواد مخدر اثرات نامطلوبی را بر روی فعالیت های علمی و تمایل به پیشرفت نوجوانان و جوانان بر جای می گذارد.
• مشکلات حقوقی. مشکلات قضایی برای افراد معتاد بسیار معمول است چرا که طیف وسیعی از مسائل همچون خرید و حمل مواد مخدر، دزدی، رانندگی و اعمال خطرناک و حضانت فرزندان را دربر می گیرد.
• مشکلات اقتصادی. صرف پول برای خرید و مصرف مواد مخدر، می تواند باعث شود فرد دیگر نتواند از پس سایر هزینه های زندگی برآید، در نتیجه ممکن است مقروض شده و برای تأمین بدهی دست به اعمال غیر قانونی یا غیر اخلاقی بزند.
پیشگیری
بهترین راه پیشگیری از اعتیاد، آن است که هیچ گاه مصرف نشود. اگر پزشک دارویی با خاصیت اعتیاد آوری برای شما تجویز کرده است، مقدار و دفعات مصرف آن باید کاملاً بر اساس نظر پزشک باشد.
تجویز مقدار و دوز این داروها باید کاملاً با احتیاط بوده و طوری تنظیم شود که در مقادیر بالا یا طولانی مدت مصرف نشود. اگر احساس می کنید که به مقدار بیشتری از دارو نیاز دارید، با پزشک خود صحبت کنید.
پیشگیری از سوءمصرف مواد در کودکان و نوجوانان
این اقدامات می تواند از سو استفاده ی دارویی در کودکان و نوجوانان جلوگیری کند:
• صحبت کنید. با فرزندان خود دربارة خطر مصرف و سوءمصرف مواد مخدر و داروها صحبت کنید.
• گوش کنید. زمانی که فرزندتان از اصرار دوستانش برای مصرف مواد مخدر صحبت می کند شنوندة خوبی بوده و حامی مقاومت او در برابر مصرف مواد باشید.
• الگوی خوبی برای آنها باشید. از مصرف الکل و مواد مخدر پرهیز کنید. افرادی که فرد معتادی در خانه خود دارند بیشتر در معرض اعتیاد قرار دارند.
• ارتباط مناسبی با فرزندان خود داشته داشته باشید. به چگونگی ارتباط خود و فرزندانتان اهمیت دهید. ارتباط مستحکم بین شما و آنها می تواند خطر اعتیاد را کاهش دهد.
پیشگیری از مصرف مجدد مواد مخدر
افرادی که قبلاً اعتیاد داشته اند در خطر بالایی برای بازگشت به سوءمصرف مواد قرار دارند. مصرف مجدد موادمخدر پس از ترک آن، می تواند منجر به از دست دادن مقاومت در برابر عدم تمایل به استعمال آن شود – حتی اگر زمان طولانی از آخرین مصرف گذشته باشد- .
• به برنامه ی درمانی خود پایبند باشید. تمایلات خود را در مصرف مجدد مواد مخدر کنترل کنید. ممکن است گمان کنید که کاملاً از این شرایط بهبود یافته اید اما باید بدانید همچنان خطر در کمین شماست. به همین دلیل بهتر است همچنان به پزشک یا گروه های حمایتی خود مراجعه کنید.
• از قرار گرفتن در شرایط خطرساز دوری کنید. از مکان یا افرادی که شما را تشویق به مصرف مواد مخدر می کردند یا همراه شما می شدند دوری کنید.
• اگر دوباره شروع به مصرف کرده اید فوراً کمک بگیرید. اگر دوباره مصرف مواد را شروع کرده اید از پزشک، متخصص روانپزشک و یا هرکسی که می تواند شما را راهنمایی کند، کمک بگیرید.
تشخیص
اغلب تشخیص اعتیاد به مواد مخدر و سوءمصرف داروها به ارزیابی دقیقی نیاز دارد؛ این ارزیابی توسط روانپزشک، روانشناس، و یا متخصص حوزه اعتیاد به الکل و مواد مخدر انجام می شود. برای بررسی مصرف مواد مخدر، آزمایش خون، ادرار و سایر تست های آزمایشگاهی گرفته می شوند، اما باید توجه داشت که این تست ها به منظور تشخیص اعتیاد کاربردی ندارند، با این حال از این تست ها می توان برای نظارت بر درمان و روند بهبودی استفاده کرد.
بیشتر متخصصان سلامت روان برای تشخیص سوءمصرف مواد از شاخص های "راهنمای تشخیصی و آماری اختلال‌های روانی" (DSM-5) ،که توسط انجمن روانپزشکی آمریکا منتشر شده است، استفاده می کنند.
درمان
اگرچه هیچ علاج قطعی برای اعتیاد به مواد مخدر وجود ندارد، اما گزینه های درمانی که در ادامه آمده است می تواند به افراد برای مقابله با اعتیاد و دوری از مصرف مجدد مواد مخدر کمک کنند. درمان هر فرد بسته به نوع ماده مخدری که وی به آن اعتیاد دارد و هرگونه مشکل جسمی یا روحی که در نتیجه استفاده از مواد مخدر برایش ایجاد شده است، متفاوت خواهد بود. پیگیری مداوم درمان می تواند مانع مصرف مجدد مواد مخدر شود.
برنامه های درمانی وابسته به دارو
برنامه های درمانی معمولاً به اشکال زیر می باشند:
• جلسات درمانی فردی،گروهی و یا خانوادگی
• تمرکز بر روی درک ماهیت اعتیاد، ترک کردن آن و جلوگیری از مصرف مجدد
• سطح مراقبت بسته به شرایط هر فرد متفاوت بوده و درمان ها به صورت سرپایی یا بستری شدن افراد می باشد.
سم زدایی
هدف از سم زدایی که دیتاکس (سم زدایی) و یا درمان قطع مصرف نیز نامیده می شود، توانمند سازی افراد برای توقف مصرف موادمخدر به بهترین و سریع ترین شکل ممکن می باشد. برای برخی افراد بهتر است این درمان اعتیاد به صورت سرپایی انجام شود، ولی ممکن است لازم باشد تا بقیه افراد در بیمارستان و یا مراکز درمانی بستری شوند.
توقف مصرف انواع مختلف مواد مخدر -مانند داروهای افسردگی، مواد محرک یا اپیوئید-، عوارض گوناگونی را ایجاد کرده و به همین دلیل رویکرد های درمانی و روش های ترک هرکدام از آن ها متفاوت خواهد بود. سم زدایی می تواند به صورت کاهش میزان مصرف یا جایگزینی نوع ماده مخدر با ماده دیگری مثل متادون، بوپرنورفین و یا ترکیبی از بوپرنورفین با نالوکسان باشد.
مصرف بیش از حد (اوردوز) اپیوئید
در اوردوز اپیوئید، به صورت اورژانسی برای فرد مصرف کننده، نالوکسان -که یک آنتاگونیست در برابر اپیوئید ها می باشد (بر روی مواد مخدر اثر معکوس گذاشته و عملکرد آن ها را مختل می کند)- تجویز می شود. نالوکسان به طور موقت اثر ماده مخدر را خنثی می کند.
سال های سال است که نالوکسان استفاده می شود، اما امروزه انواع دیگری از آن به صورت اسپری استنشاقی بینی (نارکان) و سرنگ تزریق آن (اوزیو) نیز به بازار وارد شده است.
اوزیو وسیلة کوچکی برای تزریق است که حاوی راهنمای صوتی برای نحوه استفاده از آن و سرنگی حاوی نالوکسان است که به ران تزریق می شود. بلافاصله پس از مصرف نالوکسان به هر روشی باید به فوریت های پزشکی مراجعه کرد.
رفتار درمانی
رفتار درمانی – نوعی روان درمانی- بخشی از برنامه درمانی توقف مصرف مواد مخدر بوده که توسط روان شناس و یا روان پزشک انجام می شود. درمان و مشاوره می تواند به صورت فردی، خانوادگی و یا گروهی صورت گیرد. درمانگر و یا مشاور می توانند:
• راه های متنوعی برای مقابله با تمایل شدید به مصرف ارائه دهند.
• راهکارهایی برای جلوگیری از مصرف مجدد مواد مخدر (پس از ترک) ارائه دهند.
• نحوه برخورد با مصرف مجدد مواد مخدر (اگر دوباره اتفاق افتاد) را توضیح دهند.
• دربارة مسائل مربوط به شغل، مشکلات حقوقی، و روابط با دوستان و خانواده صحبت کنند.
• از اعضای خانواده درخواست کنند تا در این مسیر با فرد روابط مناسبی برقرار کرده و حامی او باشند.
• به سایر مشکلات در سلامت روان رسیدگی کنند.
سازگاری و حمایت
غلبه بر اعتیاد و پاک ماندن به تلاش زیادی نیاز دارد. در این راه یادگیری مهارت های مقابله و سازگاری امری ضروری است. انجام این اقدامات می توانند کمک کننده باشند:
• مراجعه به یک متخصص یا مشاور مجرب. اعتیاد به مواد مخدر منجر به مشکلات متعددی می شود که می توان با مراجعه به مشاور یا متخصص در این زمینه،آن ها را به مرور بر طرف کرد. ملاقات با روانشناس و یا روانپزشک و فرد متخصص می تواند آرامش فکری را بهد شما بازگردانده و روابط شما با اطرافیان خود را بهبود بخشد.
• درمان سایر اختلالات روح و روان. درگیری با مشکلات روحی دیگری مانند افسردگی می تواند زمینة اعتیاد باشد. درمان فوری علائم بیماری های روحی و روانی می تواند در جلوگیری از سوءمصرف مواد مؤثر باشد.
آمادگی برای ملاقات با پزشک
می توان با مشورت با فردی معتمد، یک دید کلی از شرایط پیدا کرد. می توانید در رابطه با مصرف مواد مخدر با پزشک خود صحبت کرده و یا به متخصص، مشاور حوزه اعتیاد یا روانشناس و روانپزشک مراجعه کنید. بهتر است یکی از خویشاوندان و یا دوستانتان را در کنار خود داشته باشید.
در اینجا برخی از اطلاعاتی که می تواند در هنگام مراجعه به پزشک به شما کمک کند ارائه شده است:
آنچه می توانید انجام دهید
پیش از مراجعه به پزشک آمادگی های لازم را داشته باشید:
• دربارة مصرف مواد مخدر صادق باشید. افراد بسیاری در موارد سوءمصرف دارو یا اعتیاد به مواد مخدر، میزان مصرف و اعتیاد خود را دست کم می گیرند؛ اما برای انتخاب درمان مناسب تر، لازم است با پزشک خود ویا دیگر متخصصین در این زمینه صادق باشید.
• لیستی از تمام داروها، ویتامین ها و مکمل هایی که مصرف می کنید و مقدار آن ها، تهیه کنید. هر داروی مجاز یا غیر مجازی که مصرف می کنید را به پزشک اطلاع دهید.
• سوالاتی را که می خواهید از پزشک یا متخصص سلامت روان خود بپرسید یادداشت نمایید.
برخی از سؤالاتی که بهتر است درباره ی وضعیت خود از پزشک بپرسید عبارتند از:
• بهترین رویکرد برای مقابله و درمان شرایط من چه می باشد؟
• آیا لازم است که به یک فرد متخصص در این زمینه مراجعه کنم؟
• آیا نیاز است که به بیمارستان مراجعه و به صورت سرپایی یا بستری تحت درمان قرار گیرم؟
• چه رویکردهای دیگر درمانی را پیشنهاد می کنید؟
• چه مجله ها و بروشورهایی در دسترس هستند؟ چه سایت هایی را برای کسب اطلاعات بیشتر پیشنهاد می دهید؟
علاوه بر این سوالات، در پرسیدن هر سوال دیگری که برایتان پیش آمده است تردید نکنید.
چه انتظاری باید از پزشک داشته باشید
احتمالاً پزشک تعدادی سؤال از شما خواهد پرسید. آماده بودن برای پاسخگویی به آنها می تواند در صرفه جویی وقت به شما کمک کند و زمان بیشتری را برای بحث درباره سایر موارد بدهد. سوالاتی که احتمالاً می پرسد عبارتند از:
• چه دارو یا مواد مخدری مصرف می کنید؟
• از چه زمانی شروع به مصرف کردید؟
• فواصل مصرف مواد مخدر چقدر است؟
• میزان مصرف شما چقدر است؟
• آیا تا به حال مشکلی در رابطه با مصرف مواد احساس کرده اید؟
• آیا تا به حال تلاش کرده اید که مصرف آن را متوقف کنید؟ پس از آن چه اتفاقی افتاده است؟
• آیا هنگام ترک، دچار علائم ترک مصرف شده اید؟
• آیا از اعضای خانواده کسی به رفتار شما اعتراض یا از آن انتقاد کرده است؟
• آیا آماده هستید تحت درمان قرار بگیرید؟