امبولی ریوی Pulmonary Embolism

نگاه کلی

آمبولی ریوی، انسداد سرخرگ های ریوی داخل ریه است.در بیشتر موارد آمبولی ریوی به دلیل حرکت لخته های خون رگ های عمقی پاها یا در مواقع نادر سایر قسمت های بدن، ایجاد می شود(ترومبوز رگ های عمقی).

به دلیل اینکه لخته های خون، ورود جریان خون به داخل ریه ها را مسدود می کنند، عارضه آمبولی ریوی می تواند مرگبار نیز واقع شوند.اگرچه درمان فوری به طرز قابل توجهی خطر مرگ را کاهش خواهد داد.اقدامات لازم برای جلوگیری از لخته شدن خون در پاها، به پیشگیری از ایجاد آمبولی ریوی کمک خواهد کرد.

علائم

علائم آمبولی ریوی به عوامل زیادی مانند اینکه چه مقدار از ریه درگیر شده است، سایز لخته ها و اینکه آیا به بیماری های زمینه ای قلبی یا ریوی مبتلا هستید یا خیر، بستگی دارد.

علائم و نشانه های رایج این عارضه عبارتند از:

تنگی نفس.نشانه ای که بطور ناگهانی ظاهر می شود و همواره هنگام انجام کارهای سخت، تشدید خواهد شد.

درد در قفسه سینه.ممکن است احساسی شبیه به احساس یک حمله قلبی بکنید.این درد بیشتر در هنگام نفس کشیدن عمیق احساس می شود و شما را از تنفس عمیق بازمی دارد.این درد همچنین می تواند در هنگام سرفه کردن و خم شدن نیز ایجاد شود.

سرفه.سرفه های خونی یا سرفه هایی که خلط خونی تولید می کنند.

سایر علائم و نشانه هایی که همراه با بیماری آمبولی ریوی ایجاد می شود عبارتنداز:

ضربان قلب سریع یا نامنظم

سبکی سر یا سرگیجه

تعریق زیاد

تب

درد یا تورم پا یا هر دو که معمولاً در ماهیچه ساق پا به دلیل ترومبوز رگ های عمقی ظاهر می شود.

سرد و مرطوب شدن پوست و تغییر رنگ آن(سیانوز)

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد

آمبولی ریوی می تواند مرگبار باشد.در صورتیکی تنگی نفس، درد قفسه سینه یا سرفه همراه با خلط خونی را تجربه کرده اید، به دنبال امدادهای فوری پزشکی باشید.

علل بیماری

آمبولی ریوی هنگامی اتفاق می افتد که انبوهی از مواد -در اغلب موارد لخته های خون- درون سرخرگ های ریه گیر کنند. این لخته ها معمولاً از رگ های خونی پاها طی عارضه ای که ترومبوز رگ های عمقی نام دارد، منتقل می شود.

در بسیاری از موارد لخته های گوناگون موجب ایجاد عارضه آمبولی ریوی می شوند و به بخشی از قسمت های ریه که توسط رگ های خونی احاطه شده اند، خون نمی رسد و در نتیجه آن نواحی از بین خواهند رفت و این عارضه که سکته ریوی نام دارد موجب می شود تا اکسیژن به سختی به سایر قسمت های بدن برسد.

گاهی اوقات انسداد رگ های خونی ناشی از مواد دیگری به غیر از لخته های خون می باشد.این مواد عبارتند از:

چربی های مغز استخوان یا استخوان های بلند شکسته شده

قسمتی از یک تومور

حباب های هوا

عوامل خطرساز(ریسک فاکتورها)

اگرچه لخته خون و آمبولی ریوی متعاقب آن در بدن هر فردی می تواند ایجاد شود، اما برخی از عوامل مشخصی می توانند این خطر را افزایش دهند.

بیماری ها و درمان ها

اگر یکی از اعضای خانواده در گذشته دچار آمبولی ریوی یا لخته های خون وریدی باشند، سایر اعضای خانواده نیز در معرض خطر بیشتری قرار خواهند گرفت.

علاوه بر این، برخی از بیماری ها و درمان های آنان نیز افراد را در معرض ابتلا به این عارضه قرار خواهند داد. این بیماری ها عبارتند از:

بیماری های قلبی.بیماری های قلبی و عروقی، مانند نارسایی های قلبی، خطر شکل گیری لخته را افزایش خواهد داد.

سرطان. بعضی از سرطان ها- مخصوصاً سرطان مغز، تخمدان، پانکراس، کولون، معده، ریه، کلیه و سرطان های متاستاتیک (سرطان هایی که منتشر شده اند)- خطر لخته شدن خون را افزایش می دهند و همچنین شیمی درمانی نیز این خطر را بیشتر افزایش خواهد داد.زنانی که سابقه شخصی یا خانوادگی از سرطان پستان دارند و در حال مصرف تاموکسیفن یا رالوکسیفن هستند نیز بیشتر در معرض ایجاد لخته های خونی قرار خواهند گرفت.

جراحی.عمل های جراحی یکی از علت های اصلی ایجاد لخته های خونی است.به همین دلیل، پیش و پس از انجام عمل های جراحی سنگین مانند تعویض مفاصل، داروهایی برای پیشگیری از ایجاد لخته خونی به بیماران داده می شود.

بیماری های موثر بر لخته شدن. برخی از بیماری های ژنتیکی موثر بر خون، آن را مستعد لخته شدن می کند.همچنین سایر بیماری ها مانند بیماری های کلیوی نیز، باعث ایجاد لخته خون خواهند شد.

بیماری کرونا ویروس ۲۰۱۹(کوید ۱۹).افرادی که علائم شدید کوید ۱۹ را دارند نیز در معرض خطر عارضه آمبولی ریوی قرار خواهند گرفت.

بی تحرکی طولانی مدت

لخته های خون در طول دورهای بی تحرکی و عدم فعالیت نیز شکل خواهند گرفت.

بستری شدن.ماندن طولانی مدت در رختخواب پس از انجام عمل های جراحی، یک حمله قلبی، شکستگی پا، ضربه و یا هر بیماری جدی، باعث آسیب پذیری بیشتر شما در برابر لخته شدن خون می شود.هنگامی که اندام تحتانی برای مدت طولانی افقی است، جریان خون سیاهرگی کند می شود و خون در پاها جمع می شود که این امر گاهی اوقات منجر به ایجاد لخته های خونی می شود.

سفرهای طولانی.نشستن در یک موقعیت کم جا و تنگ مانند صندلی های هواپیما یا ماشین، باعث کاهش جریان خون در پاها و در نتیجه ایجاد لخته خون می شود.

سایر عوامل خطرساز(ریسک فاکتورها)

سیگار کشیدن.بنابر دلایلی که هنوز ناشناخته هستند، تنباکو مقدمات شکل گیری لخته خون را فراهم می سازد.مخصوصاً اگر با سایر عوامل خطرساز ترکیب شود.

داشتن اضافه وزن.اضافه وزن خطر ایجاد لخته های خون را افزایش می دهد.مخصوصاً اگر با سایر عوامل خطرساز ترکیب شود.

مکمل های استروژن.استروژن موجود در قرص های ضدبارداری و درمان جایگزینی هورمون، مخصوصاً اگر همراه با سیگار کشیدن یا اضافه وزن باشد، خطر ایجاد لخته های خونی را افزایش خواهد داد.

بارداری.وزن نوزاد به سیاهرگ های لگن فشار وارد می کند و این امر موجب کند شدن بازگشت خون از پاها می شود.لخته ها در صورت کند شدن جریان خون یا انباشته شدن آن، شکل خواهند گرفت.

عوارض بیماری

آمبولی ریوی، می تواند مرگبار نیز باشد.حدود یک سوم از افراد مبتلا به آمبولی ریوی تشخیص داده نشده و درمان نشده، جان سالم به در نمی برند اما در صورت تشخیص و درمان زودهنگام این بیماری، این آمار به طرز چشم گیری کاهش خواهند یافت.

بیماری آمبولی ریوی می تواند منجر به فشار خون ریوی، عارضه ای که در آن فشار خون در ریه ها و سمت راست قلب بالا است، شود.هنگام مسدود شدن سرخرگ های ریوی، قلب به سختی خون را از طریق آن رگ ها به سایر نقاط بدن می فرستد که این امر موجب افزایش فشار خون و در نهایت ضعف قلب خواهد شد.

در مواقع نادر، آمبولی کوچک بطور مکرر اتفاق می افتد و با گذشت زمان منجر به ایجاد فشار خون مزمن ریوی که فشار خون ریوی ترومبوآمبولیک مزمن نیز نام دارد، می شود.

پیشگیری از بروز بیماری

جلوگیری از بوجود آمدن لخته در رگ های عمقی پا(ترومبوز رگ های عمقی)از ایجاد آمبولی ریوی پیشگیری خواهد کرد.بنابراین در بیشتر مراکز درمانی در انجام اقداماتی برای پیشگیری از لخته شدن خون، مصّر هستند.این اقدامات عبارتند از:

رقیق کننده های خون)ضد انعقاد خون).این دارو اغلب برای افرادی که در معرض خطر لخته خون پیش یا پس از انجام عمل های جراحی قرار می گیرند و همچنین افرادی که به دلیل عارضه هایی مانند حمله قلبی، سکته یا عوارض سرطان در بیمارستان بستری هستند، تجویز می شود.

جوراب های واریس.این جوراب ها بطور پیوسته و یکنواخت، پاها را تحت فشار قرار می دهند و اینگونه به رگ ها و ماهیچه های پاها کمک می کنند تا بهتر بتوانند خون را حرکت دهند.این روش یک روش امن، ساده و ارزان قیمت است که از راکد شدن خون در طول جراحی و پس از آن، جلوگیری می کند.

بالا بردن پاها.بالا بردن پاها تا جاییکه ممکن است و در طول شب، می تواند بسیار موثر واقع شود.پاهایتان را درحدود ۱۰ الی ۱۵ سانتیمتر با کمک تخته یا کتاب، بالا بیاورید.

فعالیت فیزیکی.حرکت کردن در اسرع وقت پس از جراحی می تواند به پیشگیری از آمبولی ریوی کمک کند و بطور کلی بهبودی را تسریع ببخشد.به همین علت پرستار فرد را حتی در روزی که جراحی انجام داده است علیرغم درد در محل برش جراحی، مجبور به برخاستن می کند.

فشرده سازی پنوماتیک.در این روش به کمک پا بند هایی که تا بالای ران یا تا بالای ساق پا می آیند و به کمک هوا، هر چند دقیقه یکبار باد می شوند و سپس خالی می شوند.این امر موجب فشار به رگ های پا و بهبودی بخشیدن به جریان خون خواهد شد.

پیشگیری هنگام سفر

خطر ایجاد لخته خون در هنگام سفر پایین است اما در صورت طولانی شدن سفر، این خطر وجود خواهد داشت.اگر دچار عوامل خطرساز آمبولی ریوی هستید و از این بابت درباره مسافرت نگران هستید، با پزشکتان صحبت کنید.

پزشک برای پیشگیری از ایجاد لخته خون در طول سفر، موارد زیر را توصیه می کند:

نوشیدن مقدار زیادی مایعات.آب بهترین مایع برای پیشگیری از کم آبی که یکی از علل اصلی شکل گیری لخته های خونی است، هست.از مصرف نوشیدنی های الکل دار اجتناب کنید زیرا باعث از بین رفتن مایعات می شوند.

پرهیز از نشستن مداوم.حدود هر یک ساعت یکبار در اطراف کابین هواپیما قدم بزنید و در صورتیکه با ماشین سفر می کنید و مشغول به رانندگی هستید هر چند ساعت یک بار بایستید و کمی قدم بزنید.همچنین زانوهایتان را بیش از حد خم نکنید.

در صندلی خود ثابت ننشینید.هر ۱۵ یا ۳۰ دقیقه یکبار زانوهایتان را خم کنید.

جوراب های واریس بپوشید.پزشک ممکن است استفاده از این جوراب ها را توصیه کند زیرا باعث بهبود گردش خون در پاها می شوند.این جوراب ها درانواع مختلف رنگ ها، بافت ها و مدل ها وجود دارند.

تشخیص

تشخیص عارضه آمبولی ریوی دشوار است.مخصوصاً اگر فرد بیمار به بیماری های زمینه ای قلبی یا ریوی دیگری نیز مبتلا باشد.به همین دلیل است که پزشک سابقه پزشکی افراد بیمار را می پرسد و از آنها می خواهد تا یک یا دو مورد از آزمایش های زیر را انجام دهند.

آزمایش خون

پزشک دادن یک آزمایش خون برای ماده حل کننده لخته دی دیمر را توصیه خواهد کرد.سطح بالای این ماده در خون، نشان می دهد که خطر ایجاد لخته خون وجود دارد.اگرچه عوامل دیگری نیز می توانند سطح این ماده را افزایش دهند.آزمایش های خون همچنین می توانند سطح اکسیژن و کربن دی اکسید موجود در خون را اندازه گیری کنند.

علاوه براین، آزمایش های خون تعیین می کند که آیا به اختلال لخته شدن ژنتیکی مبتلا هستید یا خیر.

رادیوگرافی قفسه سینه

این آزمایش، یک آزمایش غیرتهاجمی است که تصاویری از قلب و ریه را بر روی یک فیلم، نشان می دهد.اگرچه اشعه ایکس نمی تواند آمبولی ریوی را تشخیص دهد و حتی با وجود آمبولی ریوی در ریه، آن را عادی نشان می دهد.

سونوگرافی

در این روش که یک روش غیرتهاجمی است و اولتراسونوگرافی ترکیبی نامیده می شود، از امواج صوتی برای اسکن رگ های موجود در ران، زانو، ساق پا و گاهی اوقات بازوها استفاده می شود و اینگونه لخته های خون وریدی عمقی نیز شناسایی خواهند شد.

دستگاهی گرز مانند که مبدل نام دارد، در سرتاسر پوست حرکت می کند و امواج صوتی را بصورت مستقیم به رگ های موردنظر ارسال می کند و سپس این امواج به سمت مبدل منعکس می شوند و در نهایت یک تصویر بر روی صفحه کامپیوتر ایجاد می شود.عدم وجود لخته، احتمال وجود تدومبوز عمقی را کاهش می دهد و در صورت وجود آنها، درمان فوراً شروع خواهد شد.

سی تی آنژیوگرافی ریوی

سی تی اسکن با کمک اشعه ایکس، تصاویری مقطعی از بدن تولید می کند.سی تی آنژیوگرافی ریوی، تصاویری سه بعدی ایجاد می کند که می تواند ناهنجاری هایی مانند آمبولی ریوی موجود در سرخرگ های ریه را نیز نشان دهد.در برخی از موارد، در طول سی تی اسکن مواد حاجب بصورت وریدی وارد بدن می شوند تا رئوس رگ های ریوی را مشخص و قابل مشاهده کنند.

اسکن تهویه – پرفیوژن

هنگامی که به دلیل وجود یک بیماری می بایست از قرارگرفتن در معرض تشعشعات و یا کنتراست سی تی اسکن خودداری نمود، اسکن تهویه – پرفیوژن انجام خواهد شد.در این آزمایش یک ماده ردیاب از طریق رگ های بازو به فرد بیمار تزریق می شود.ماده ردیاب، جریان خون را نقشه برداری می کند(پرفیوژن) و آن را با جریان هوای وارد شده به ریه ها مقایسه می کند(تهویه).از این روش برای تشخیص علائم ایجاد شده توسط لخته های خون استفاده می شود.

آنژیوگرام ریوی

این آزمایش یک تصویر واضح از جریان خون موجود در سرخرگ های ریوی ارائه خواهد داد و دقیق ترین راه تشخیص آمبولی ریوی است اما از آنجاییکه انجام این آزمایش نیاز به مهارت های بسیار بالایی دارد و همچنین عوارض جانبی خطرناکی نیز به دنبال خواهد داشت، این آزمایش تنها زمانی انجام می شود که سایر روش ها نتوانسته اند تشخیص قطعی ارائه دهند.

در آنژیوگرام ریوی، یک میله انعطاف پذیر کوچک را در داخل یک ورید بزرگ – معمولاً کشاله ران – قلب و وریدهای ریوی، جای می دهند و سپس یک رنگ مخصوص به آن میله کوچک تزریق می شود.اینگونه هنگام حرکت میله رنگ شده در عروق ریه ها، اشعه ایکس از آن تصویربرداری خواهد کرد.

این روش در ریتم قلب برخی از افراد تغییراتی فوری ایجاد می کند.علاوه بر این، رنگ تزریق شده به بدن در برخی از افرادی که عملکرد کلیوی ضعیفی دارند، آسیب های کلیوی ایجاد خواهد کرد.

ام آر آی

ام آر آی یک تکنیک تصویربرداری پزشکی است که در آن با استفاده از یک میدان مغناطیسی و امواج رادیویی تولید شده توسط رایانه، تصویری با جزئیات از اندام ها و بافت های بدن ایجاد می شود .این روش معمولاً مخصوص زنان باردار(برای جلوگیری از برخورد اشعه به جنین) و افرادی که به دلیل استفاده از رنگ دچار آسیب های کلیوی شده اند، می باشد.

درمان

درمان آمبولی ریوی، جلوگیری از بزرگ شدن لخته های خون و پیشگیری از شکل گیری لخته های خونی جدید است.درمان فوری از ایجاد علائم جدی و حتی مرگ، پیشگیری خواهد کرد.

داروها

داروهای آمبولی ریوی شامل انواع مختلفی از رقیق کننده های خون و حل کننده های لخته خون می باشند.

رقیق کننده های خون(ضد انعقاد خون).این دارو از بزرگ شدن لخته های موجود و یا شکل گیری لخته های جدید در هنگامی که بدن برای از بین بردن این لخته ها فعالیت می کند، پیشگیری می کند.هپارین یک داروی ضد انعقاد است که اغلب مصرف می شود و از طریق رگ یا زیر پوست تزریق می شود و به سرعت عمل می کند و اغلب به مدت چند روز با داروی ضد انعقاد خوراکی، تداخل دارد و تا زمانیکه موثر واقع شود، ممکن است روزها طول بکشد.

داروهای ضد انعقادی خوراکی جدید عملکرد سریع تری دارند و با سایر داروها، تداخلات دارویی کمتری ایجاد می کنند.یکی از مزایای مصرف خوراکی دارو این است که با هپارین تداخل ایجاد نمی کند.اگرچه تمامی داروهای ضد انعقاد خون عوارض جانبی مخصوصاً خونریزی را به دنبال خواهند داشت.

حل کننده های لخته خون(تجزیه کننده های لخته).لخته های خون معمولاً بطور خود به خودی حل می شوند اما گاهی اوقات برای تسریع این روند داروهای تجزیه کننده لخته بصورت وریدی به فرد بیمار تزریق خواهد شد.به دلیل اینکه اینگونه داروها ممکن است موجب خونریزی های شدید و ناگهانی بشوند، تنها در مواقع مرگبار از آنها استفاده می شود.

جراحی و سایر روش ها

برداشتن لخته.در صورت وجود یک لخته بسیار بزرگ و مرگبار در ریه ها، پزشک، یک لوله باریک و انعطاف پذیر را وارد رگ ها می کند و اینگونه لخته را از رگ خارج می کند.

فیلتر وریدی.در این روش از یک لوله باریک برای قرار دادن فیلتر در رگ اصلی بدن(بزرگ سیاهرگ زیرین) که از پاها به سمت راست قلب منتهی می شود، استفاده می شود. این فیلتر از حرکت لخته خون به سمت ریه جلوگیری می کند.این روش برای افرادی که نمی توانند داروهای ضد انعقاد خون را مصرف کنند و یا علیرغم استفاده از داروهای ضد انعقاد خون، همچنان لکه های خون درون رگ هایشان وجود دارد، استفاده می شود.برخی از این فیلترها در صورت عدم نیاز به آنها، از درون رگ برداشته می شوند.

مراقبت مداوم

به دلیل اینکه ممکن است در معرض خطر ابتلا به آمبولی ریوی یا سایر لخته های ترومبوز عمقی نیز قرار بگیرید، می بایست درمانتان را ادامه دهید، داروهایتان مانند داروهای رقیق کننده خون را بطور منظم مصرف کنید و همواره برای چکاپ و پیشگیری به پزشک خود مراجعه نمایید.

آمادگی برای ملاقات با پزشک

آمبولی ریوی در ابتدا در بیمارستان، بخش اورژانس یا مراقبت های فوری، مورد بررسی قرار می گیرد.اگر فکر می کنید که به آمبولی ریوی مبتلا شده اید، به دنبال امدادهای فوری پزشکی باشید.

آنچه می توانید انجام دهید

بهتر است لیستی از موارد زیر بنویسید:

شرح مفصل علائم

اطلاعاتی درباره سوابق پزشکی گذشته مخصوصاً عمل های جراحی و یا بیماری هایی که موجب به بستری طولانی مدتتان در بیمارستان شده اند.

جزئیات سفرهایی که در آنها می بایست به مدت طولانی در ماشین یا هواپیما باشید.

 نام تمامی داروها، ویتامین ها، محصولات گیاهی و مکمل های مصرفی تان همراه با دوز آنها.

 بیماری هایی که والدین یا خواهر یا برادرانتان به آنها مبتلا هستند.

سوالاتی که می خواهید از پزشک بپرسید.

از پزشک چه انتظاری می رود

در طول یک معاینه فیزیکی، پزشک معمولاً پاهای فرد بیمار را برای پیدا کردن لخته های وریدی-ناحیه ای متورم، حساس به لمس و فشار، قرمز و گرم- بررسی خواهد کرد.او همچنین ممکن است برای بررسی علائم فشار خون به صدای قلب و ریه ها گوش دهد و انجام یک یا چند آزمایش را نیز توصیه کند.