نگاه کلی
بیماری سلیاک که گاهی اوقات آنرا سلیاک یا آنتروپاتی حساس به گلوتن می نامند، واکنش ایمنی در برابر خوردن گلوتن، پروتئینی که در گندم، جو و چاودار یافت می شود، می باشد.
/coeliac-disease.jpg)
اگر به بیماری سلیاک مبتلا هستید، خوردن گلوتن باعث ایجاد پاسخ ایمنی در روده کوچک می شود. با گذشت زمان، این واکنش به پوشش روده کوچک آسیب می زند و از جذب برخی مواد مغذی (سوء جذب) جلوگیری می کند. آسیب روده اغلب باعث اسهال، خستگی، کاهش وزن، نفخ و کم خونی می شود و می تواند منجر به عوارض جدی شود.
در کودکان، سوء جذب علاوه بر ایجاد علائمی که در بزرگسالان دیده می شود، می تواند بر رشد و نمو تأثیر بگذارد.
هیچ درمانی برای بیماری سلیاک وجود ندارد، اما برای اکثر افراد، پیروی از رژیم غذایی دقیق بدون گلوتن می تواند به مدیریت علائم و بهبود روده کمک کند.
علائم بیماری
علائم و نشانه های بیماری سلیاک می تواند در کودکان و بزرگسالان بسیار متفاوت باشد. علائم و نشانه های گوارشی برای بزرگسالان عبارتند از:
اسهال
خستگی
کاهش وزن
/fart-1200.jpg)
نفخ و گاز
درد شکم
حالت تهوع و استفراغ
یبوست
با این حال، بیش از نیمی از بزرگسالان مبتلا به بیماری سلیاک دارای علائم و نشانه هایی که با دستگاه گوارش ارتباط ندارند هستند، از جمله:
کم خونی، معمولاً ناشی از کمبود آهن
از دست دادن تراکم استخوان (پوکی استخوان) یا نرم شدن استخوان (استئومالاسی)
راش پوستی همراه با خارش و تاول (درماتیت هرپتی فرمیس)
زخم های دهان
سردرد و خستگی
آسیب سیستم عصبی، از جمله بی حسی و گزگز پا و دست، مشکلات احتمالی با تعادل و اختلال شناختی
درد مفصل
کاهش عملکرد طحال (هایپسپلنیسم)
کودکان
کودکان مبتلا به سلیاک بیشتر از بزرگسالان دچار مشکلات گوارشی می شوند، از جمله:
حالت تهوع و استفراغ
اسهال مزمن
ورم شکم
یبوست
گاز
مدفوع کم رنگ و بد بو
عدم توانایی در جذب مواد مغذی ممکن است منجر به موارد زیر شود:
عدم رشد نوزادان
آسیب مینای دندان
کاهش وزن
کم خونی
زود رنجی
کوتاهی قد
تأخیر در بلوغ
علائم عصبی، از جمله اختلال کمبود توجه / بیش فعالی (ADHD)، اختلالات یادگیری، سردرد ، عدم هماهنگی عضلات و تشنج
درماتیت هرپتیفورمیس
عدم تحمل گلوتن می تواند باعث این بیماری پوستی همراه با خارش و تاول شود. راش معمولاً در آرنج، زانو، تنه، پوست سر و باسن ایجاد می شود. این شرایط اغلب با تغییراتی در پوشش روده کوچک همانند بیماری سلیاک همراه است، اما بیماری پوستی ممکن است علائم گوارشی ایجاد نکند.
/173456_822.jpg)
پزشکان برای کنترل راش پوستی، درماتیت هرپتیفورمیس را با رژیم غذایی یا داروی بدون گلوتن یا هر دو، درمان می کنند.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد
اگر بیش از دو هفته دچار اسهال یا ناراحتی گوارشی شده اید، با پزشک مشورت کنید. در صورت رنگ پریدگی، آشفتگی یا رشد نکردن کودک یا داشتن مدفوع بزرگ و بد بو، با پزشک کودک خود مشورت کنید.
قبل از شروع رژیم بدون گلوتن حتما با پزشک خود مشورت کنید. اگر قبل از آزمایش بیماری سلیاک، مقدار گلوتن مصرفی خود را متوقف کنید یا حتی کاهش دهید، نتایج آزمایش تغییر می یابد.
بیماری سلیاک خانواده را درگیر می کند. اگر فردی در خانواده مبتلا به سلیاک می باشد، با پزشک در مورد آزمایش سؤال کنید. همچنین در مورد لزوم آزمایش با وجود عاملی خطرساز برای بیماری سلیاک مانند دیابت نوع 1در خانواده، سؤال کنید.
علل بیماری
ژن و تغذیه با موادحاوی گلوتن و سایر عوامل در بیماری سلیک نقش دارند، اما علت دقیق آن مشخص نیست. شیردهی، عفونت های دستگاه گوارش و باکتری های روده نیز ممکن است در این امر نقش داشته باشد. گاهی بیماری سلیاک پس از جراحی، بارداری، زایمان، عفونت ویروسی یا فشار روحی شدید، فعال می شود.
وقتی سیستم ایمنی بدن بیش از حد به گلوتن در غذا واکنش نشان می دهد، این واکنش به اجسام ریز و مو مانند (پرزها) که روده کوچک را پوشانده اند آسیب می رساند. پرزها ویتامین ها، مواد معدنی و سایر مواد مغذی را از غذایی که می خورید جذب می کنند. اگر پرزها آسیب ببیند، صرف نظر از میزان نغذیه، نمی توانید مواد مغذی کافی دریافت کنید.
عوامل خطرساز (ریسک فاکتورها)
احتمال ابتلا به بیماری سلیاک در افرادی که دارای موارد زیر هستند بیشتر می باشد:
ابتلای اعضای خانواده به بیماری سلیاک یا درماتیت هرپتیفورمیس
دیابت نوع 1
سندرم داون یا سندرم ترنر
بیماری خود ایمنی تیروئید
کولیت میکروسکوپی (کولیت لنفوسیتی یا کلاژنی)
بیماری آدیسون
عوارض بیماری
بیماری سلیاک درمان نشده می تواند باعث موارد زیر شود:
سوء تغذیه. این در صورتی اتفاق می افتد که روده کوچک نتواند مواد مغذی کافی را جذب کند. سوء تغذیه می تواند منجر به کم خونی و کاهش وزن شود. در کودکان، سوء تغذیه می تواند باعث رشد کند و کوتاه قدی شود.
ضعیف شدن استخوان. سوء جذب کلسیم و ویتامین D می تواند منجر به نرم شدن استخوان در کودکان (پوکی استخوان یا راشیتیسم) و از بین رفتن تراکم استخوان (پوکی استخوان) در بزرگسالان شود.
ناباروری و سقط جنین. سوء جذب کلسیم و ویتامین D می تواند باعث مسائل تولید مثلی شود.
عدم تحمل (توانایی در هضم) لاکتوز. آسیب به روده کوچک ممکن است باعث درد شکم و اسهال بعد از خوردن یا نوشیدن لبنیات حاوی لاکتوز شود. وقتی روده بهبود یافت، ممکن است دوباره بتوانید لبنیات را هضم کنید.
سرطان. افراد مبتلا به بیماری سلیاک که رژیم غذایی فاقد گلوتن را حفظ نمی کنند بیشتر در معرض خطر ابتلا به انواع مختلف سرطان از جمله لنفوم روده و سرطان روده کوچک هستند.
مشکلات سیستم عصبی. برخی از افراد مبتلا به بیماری سلیاک ممکن است دچار مشکلاتی مانند تشنج یا بیماری اعصاب دست و پا (نوروپاتی محیطی) شوند.
بیماری سلیاک بدون پاسخ به درمان
بدن برخی از افراد مبتلا به سلیاک به رژیم غذایی که آن را بدون گلوتن تصور می کنند، واکنش نشان نمی دهد. بیماری سلیاک بدون پاسخ، اغلب به دلیل وجود گلوتن در رژیم غذایی است. مراجعه به متخصص تغذیه می تواند کمک کند یاد بگیرید که چگونه از مصرف گلوتن جلوگیری کنید.
افرادی که به بیماری سلیاک بدون پاسخ مبتلا هستند ممکن است دارای موارد زیر باشند:
باکتری در روده کوچک (رشد بیش از حد باکتری)
کولیت میکروسکوپی
عملکرد ضعیف پانکراس (نارسایی پانکراس)
سندرم روده تحریک پذیر
مشکل هضم قند موجود در محصولات لبنی (لاکتوز)، قند خوراکی (ساکارز) یا نوعی قند موجود در عسل و میوه ها (فروکتوز)
بیماری سلیاک مقاوم
در موارد نادر، آسیب روده ای بیماری سلیاک به رژیم سخت فاقد گلوتن پاسخ نمی دهد. این نوع به عنوان بیماری سلیاک مقاوم شناخته می شود. اگر بعد از شش ماه تا یک سال رژیم بدون گلوتن، هنوز علائم و نشانه هایی دارید، ممکن است نیاز به آزمایش بیشتری داشته باشید تا به دنبال توضیحات دیگر در مورد علائم خود باشید.
تشخیص
بسیاری از افراد مبتلا به بیماری سلیاک نمی دانند که به این بیماری مبتلا هستند. دو نوع آزمایش خون می تواند به تشخیص آن کمک کند:
آزمایش سرولوژی به دنبال آنتی بادی در خون است. افزایش سطح پروتئین های آنتی بادی خاص نشان دهنده واکنش ایمنی به گلوتن است.
آزمایش ژنتیک آنتی ژن های لکوسیت انسانی را می توان برای رد بیماری سلیاک استفاده کرد.
آزمایش بیماری سلیاک قبل از انجام رژیم بدون گلوتن، بسیار مهم است. حذف گلوتن از رژیم غذایی ممکن است نتایج آزمایش خون را طبیعی جلوه دهد.
اگر نتایج این آزمایش ها نشان دهنده بیماری سلیاک باشد، پزشک احتمالاً یکی از آزمایش های زیر را تجویز می کند:
آندوسکوپی. در این آزمایش از لوله ای طویل همراه با دوربین کوچکی استفاده می شود که داخل دهان قرار می گیرد و از گلو عبور می کند (آندوسکوپی فوقانی). این دوربین پزشک را قادر می سازد تا روده کوچک را معاینه کرده و از یک نمونه بافت کوچک (نمونه برداری) برای تجزیه و تحلیل آسیب پرزها استفاده کند.
آندوسکوپی کپسولی. این آزمایش از دوربین بی سیم کوچک برای گرفتن عکس از کل روده کوچک استفاده می کند. این دوربین درون کپسولی که اندازه کپسول ویتامین است قرار دارد و فرد آن را می بلعد. همانطور که کپسول از طریق دستگاه گوارش عبور می کند، دوربین هزاران عکس می گیرد که به ضبط کننده منتقل می شود.
اگر پزشک مشکوک به درماتیت هرپتیفورمیس باشد، ممکن است نمونه کوچکی از بافت پوست را برای بررسی در زیر میکروسکوپ (بیوپسی پوست) تهیه کند.
درمان
رژیم سخت و مادام العمر فاقد گلوتن تنها راه مدیریت بیماری سلیاک است. علاوه بر گندم، غذاهایی که حاوی گلوتن هستند عبارتند از:
جو
بلغور
دوروم (غذایی ترکی)
آرد
آرد گندم سبوس دار
مالت
چاودار
آرد سمولینا
گندم اسپلت
تریتیکاله
متخصص تغذیه که با افراد مبتلا به بیماری سلیاک کار می کند می تواند در تنظیم رژیم غذایی سالم بدون گلوتن، کمک کند. حتی مقادیر کمی از گلوتن در رژیم غذایی می تواند آسیب رسان باشد، هرچند اگر علائم و نشانه ای ایجاد نکند.
گلوتن می تواند در غذاها، داروها و محصولات غیر خوراکی پنهان شود، از جمله:
نشاسته مواد غذایی، مواد نگهدارنده و تثبیت کننده های غذایی اصلاح شده
داروهای با نسخه و بدون نسخه
مکمل های ویتامین و مواد معدنی
مکمل های گیاهی و غذایی
محصولات رژ لب
خمیر دندان و دهانشویه
ویفرهای به هم چسبیده
چسب پاکت و مهر
خمیر بازی
حذف گلوتن از رژیم غذایی به تدریج باعث کاهش التهاب روده کوچک و حس بهتر می شود و در نهایت بهبودی را به دنبال دارد. کودکان نسبت به بزرگسالان تمایل بیشتری برای درمان سریع تر دارند.
مکمل های ویتامین و مواد معدنی
اگر کم خونی یا کمبودهای تغذیه ای شدید باشد، پزشک یا متخصص تغذیه ممکن است مصرف مکمل های زیر را تجویز کند:
مس
فولات (ویتامین B9)
آهن
ویتامین B12
ویتامین D
ویتامین K
روی
ویتامین ها و مکمل ها معمولاً به صورت قرص مصرف می شوند. اگر دستگاه گوارش در جذب ویتامین ها مشکل داشته باشد، پزشک آنها را تزریق می کند.
مراقبت های تکمیلی
پیگیری های پزشکی در فواصل منظم می تواند در پاسخ علائم به رژیم بدون گلوتن، اطمینان ایجاد کند. پزشک با آزمایش خون پاسخ را کنترل می کند.
برای اکثر افراد مبتلا به بیماری سلیاک، رژیم غذایی بدون گلوتن به روده کوچک اجازه می دهد تا بهبود یابد. این امر برای کودکان، معمولاً سه تا شش ماه طول می کشد. بهبودی کامل برای بزرگسالان، ممکن است چندین سال طول بکشد.
در صورت تداوم یا بازگشت علائم، ممکن است به آندوسکوپی همراه با نمونه برداری نیاز باشد تا بهبودی روده مشخص شود.
داروهایی برای کنترل التهاب روده
اگر روده کوچک به شدت آسیب دیده باشد یا به بیماری سلیاک مقاوم مبتلا باشید، پزشک ممکن است استروئیدها را برای کنترل التهاب تجویز کند. با بهبود روده، استروئیدها می توانند علائم و نشانه های شدید بیماری سلیاک را کاهش دهند.
داروهای دیگری مانند آزاتیوپرین یا بودزوناید ممكن است استفاده شود.
درمان درماتیت هرپتیفورمیس
در صورت ابتلا به این نوع راش پوستی، پزشک ممکن است دارویی مانند داپسون که به صورت خوراکی مصرف می شود و همچنین رژیم بدون گلوتن را تجویز کند. اگر داپسون مصرف کنید، برای بررسی عوارض جانبی به آزمایش منظم خون نیاز دارید.
بیماری سلیاک مقاوم
در صورت ابتلا به بیماری سلیاک مقاوم، روده کوچک بهبود نمی یابد. پس احتمالاً باید در مرکز تخصصی ارزیابی شوید. بیماری سلیاک مقاوم می تواند بسیار جدی باشد و در حال حاضر هیچ درمان اثبات شده ای برای آن وجود ندارد.
سبک زندگی و درمان های خانگی
اگر بیماری سلیاک تشخیص داده شده است، باید از مصرف تمام غذاهای حاوی گلوتن خودداری کنید. از پزشک بخواهید شما را به متخصص تغذیه ارجاع دهد تا برنامه ریزی رژیم غذایی سالم بدون گلوتون را دریافت کنید.
مطالعه ی برچسب ها
از مصرف غذاهای بسته بندی شده خودداری کنید، مگر اینکه روی آنها علامت بدون گلوتن قرار داده شده باشد یا هیچ ماده حاوی گلوتن نداشته باشد، از جمله امولسیون کننده ها و تثبیت کننده هایی که می توانند حاوی گلوتن باشند.
آبجو، لگر، آلس و سرکه مالت
آب نبات
گندم
گوشت های تقلیدی یا غذاهای دریایی
گوشت های نهار فراوری شده
مخلوط برنج
سس های سالاد، از جمله سس سویا
غذاهای میان وعده ای فصلی، مانند تورتیلا و چیپس سیب زمینی
مرغ های چرب
سوپ
جو دوسر خالص برای بیشتر افراد مبتلا به بیماری سلیاک مضر نیست، اما جو دوسر در حین رشد و فرآوری می تواند توسط گندم آلوده شود. از پزشک خود در مورد مصرف مقادیر کمی محصولات خالص جو دو سر بپرسید.
غذاهای مجاز
بسیاری از غذاهای اساسی در رژیم غذایی بدون گلوتن مجاز هستند، از جمله:
تخم مرغ
گوشت های تازه، ماهی و مرغ هایی که فاقد آرد و مواد طعم دهنده می باشند
میوه
عدس
بیشتر محصولات لبنی، مگر اینکه علائم را تشدید کنند
آجیل و خشکبار
سیب زمینی
سبزیجات
مشروبات الکلی تقطیر شده، سایدر و اسپریت
غلات و نشاسته های مجاز در رژیم غذایی فاقد گلوتن عبارتند از:
گل همیشه بهار
گندم سیاه
ذرت
آرد ذرت
آردهای بدون گلوتن (برنج، سویا، ذرت، سیب زمینی، لوبیا)
تورتیلا ذرت خالص
کوینو
برنج
تاپیوکا
برنج وحشی
راهکارهایی برای کنار آمدن با بیماری
رعایت رژیم کاملاً بدون گلوتن ممکن است دشوار و پرتنش باشد. در اینجا چند روش برای کمک در کنار آمدن و احساس کنترل بیشتر وجود دارد.
تحصیل کنید و به خانواده و دوستان خود آموزش دهید. این موارد می توانند فرد را در مقابله با بیماری حمایت کنند.
توصیه های پزشک خود را دنبال کنید. حذف کل گلوتن از رژیم غذایی بسیار مهم است.
آمادگی برای ملاقات با پزشک
ممکن است نیاز باشد به متخصص گوارش مراجعه کنید. در اینجا برخی اطلاعات برای کمک به آمادگی برای قرار ملاقات آورده شده است.
آنچه می توانید انجام دهید
تا زمان ملاقات، رژیم غذایی عادی را ادامه دهید. قطع گلوتن قبل از آزمایش سلیاک می تواند نتایج آزمایش را تغییر دهد.
لیستی از موراد زیر تهیه کنید:
علائم، از جمله زمان شروع و تغییر آنها با گذشت زمان
اطلاعات مهم شخصی، از جمله استرس های عمده یا تغییرات اخیر زندگی و ابتلای اعضای خانواده به بیماری سلیاک یا سایر بیماری خود ایمنی
تمام داروها، ویتامین ها یا مکمل های مصرفی، از جمله دوز آنها
سؤال هایی که می خواهید از پزشک بپرسید
سؤال هایی که در مورد بیماری سلیاک باید از پزشک خود بپرسید شامل موارد زیر می باشند:
به احتمال زیاد علت علائم چیست؟
آیا شرایط به وجود آمده موقتی است یا دائم؟
به چه آزمایش هایی نیاز دارم؟
چه روش های درمانی می توانند کمک کننده باشند؟
آیا باید رژیم بدون گلوتن را دنبال کنم؟
در پرسیدن سؤالات دیگر دریغ نکنید.
از پزشک چه انتظاری می رود
سؤالاتی که پزشک خواهد پرسید عبارتند از:
شدت علائم چقدر است؟
آیا علائم مداوم بوده اند یا وگذرا؟
به نظر می رسد چه مواردی، علائم را بهبود می بخشد؟
به نظر می رسد چه مواردی علائم را تشدید می کنند؟
چه داروها و مسکن هایی را استفاده می کنید؟
آیا کم خونی یا پوکی استخوان برایتان تشخیص داده شده است؟