نگاه کلی
جذام یک بیماری عفونی می باشد که باعث ازدیاد زخم پوست و آسیب عصب در بازوها, پاها و پوست اطراف بدن می شود. این بیماری از زمان باستان وجود داشته است. شیوع این بیماری ، مردم هر قاره را تحت تأثیر قرار داده است.
اما جذام، که به آن بیماری هانسن نیز گفته می شود، مسری نمی باشد و تنها افرادی که در تماس نزدیک و مکرر با بینی و دهان فرد مبتلا به جذام می باشند مبتلا می شوند. کودکان بیشتر از بزرگسالان به این بیماری مبتلا می شوند.
طبق گزارش سازمان بهداشت جهانی، امروزه حدود 208000 نفر در سراسر جهان مبتلا به جذام هستند كه بیشتر آنها در آفریقا و آسیا می باشند. سالانه حدود 100 نفر عمدتا در جنوب، کالیفرنیا، هاوایی و برخی از مناطق ایالات متحده به جذام مبتلا می شوند.
علائم
جذام در درجه اول پوست و اعصاب خارج مغز و نخاع را که به آن اعصاب محیطی گفته می شود، تحت تأثیر قرار می دهد. همچنین ممکن است به چشمان و بافت نازک داخلی بینی آسیب بزند.
اصلی ترین علامت جذام، عدم تغییر شکل زخم های پوستی، توده ها یا برجستگی هایی است که بعد از چندین هفته یا چند ماه برطرف نمی شوند. زخم های پوستی کم رنگ می باشند.
آسیب عصبی می تواند منجر به موارد زیر شود:
- از بین رفتن حس در بازوها و پاها
- ضعف عضلانی
ظاهر شدن علائم پس از تماس با باکتری عامل جذام معمولاً 3 تا 5 سال طول می کشد. برخی از افراد تا 20 سال بعد علائمی پیدا نمی کنند. به مدت زمان بین تماس با باکتری و بروز علائم، دوره کمون گفته می شود. دوره کمون طولانی جذام باعث می شود تعیین زمان و مکان آلودگی فرد به جذام برای پزشکان بسیار دشوار باشد.
علل بیماری
نوعی باکتری با رشد کند به نام مایکوباکتریوم لپره عامل به وجود آمدن جذام می باشد. پس از کشف M. leprae توسط دانشمندی در سال 1873، جذام به بیماری هانسن نیز معروف شد.
روش دقیق انتقال جذام مشخص نیست. هنگامی که فردی مبتلا به جذام سرفه یا عطسه می کند، ممکن است قطرات حاوی باکتری M. leprae را در هوایی که فرد دیگری از آن تنفس می کند، پخش کند. تماس نزدیک فیزیکی با فرد آلوده برای انتقال جذام ضروری می باشد. در اثر تماس گاه به گاه با فرد آلوده، مانند دست دادن، در آغوش گرفتن یا نشستن در کنار او در اتوبوس یا سر یک میز هنگام غذا، این بیماری سرایت نمی کند.
مادران باردار مبتلا به جذام نمی توانند آن را به جنین منتقل کنند. این بیماری از طریق تماس جنسی نیز منتقل نمی شود.
انواع جذام
جذام با تعداد و نوع زخم های پوست تعریف می شود. نشانه های خاص و درمان ها بستگی به نوع جذام دارند. انواع جذام شامل:
توبرکلوئید. شکل ملایم و خفیف جذام می باشد. افراد با این نوع جذام تنها یک یا چند لکه پوست صاف و سفید دارند. (جذام paucibacillary). ناحیه آسیب دیده پوست ممکن است به دلیل آسیب عصبی بی حس شود. این نوع جذام به میزان کمتری به افراد دیگر سرایت خواهد کرد.
لپروماتوس. شکل کمی شدیدتر بیماری است که باعث جوش های پوستی (جذام چند میکروبی) بی حسی و ضعف عضلانی می شود. بینی، کلیه ها و اندام های تناسلی مرد نیز ممکن است تحت تاثیر قرار گیرند. این نوع میزان سرایت بیشتری نسبت به جذام توبرکلوئید دارد.
بوردرلاین. افراد مبتلا به این نوع جذام تمام مشخصات دو نوع بالا را دارند.
همچنین ممکن است پزشکان از این طبقه بندی ساده استفاده کنند:
- پاسی باسیلاری تک ضایعه (SLBP): یک ضایعه
- پاسی باسیلاری (PB): دو تا پنج ضایعه
- مولتی باسیلاری (MB): شش یا تعداد بیشتری ضایعه
تشخیص
اگر پوست مشکوک باشد، پزشک نمونه کوچکی از پوست غیر عادی را برمی دارد و آن را به آزمایشگاه می فرستد که مورد بررسی قرار گیرد. این امر را نمونه برداری پوست می نامند. پزشک همچنین ممکن است آزمایش لکه پوستی را انجام دهد. در صورت ابتلا به جذام پاسی باسیلاری، در نتایج آزمایش، باکتری وجود نخواهد داشت. اما در صورت ابتلا به جذام چند میکروبی (مولتی باسیلاری)، در نتایج آزمایش باکتری وجود خواهد داشت.
ممکن است برای تشحیص نوع جذام به آزمایش پوست لپرومین نیاز باشد. برای این آزمایش، پزشک مقدار کمی باکتری غیرفعال عامل ایجاد جذام را درست در زیر پوست بازو تزریق می کند. سپس بعد از 3 روز از تزریق و مجدداً 28 روز بعد ناحیه را برای بررسی واکنش ها معاینه می کنند. در صورت ایجاد واکنش، ممکن است فرد به جذام توبرکلوئید یا توبرکلوئید مرزی مبتلا باشد. افرادی که به جذام مبتلا نیستند یا به نوع لپروماتوس مبتلا می باشند واکنشی نشان نخواهند داد.
درمان
جذام را می توان درمان کرد، در دو دهه گذشته، 16 میلیون نفر مبتلا به جذام معالجه شدند. سازمان بهداشت جهانی، درمان رایگان برای همه افراد مبتلا به جذام را فراهم کرده است.
درمان به نوع جذام بستگی دارد.آنتی بیوتیک ها اصولا برای درمان عفونت استفاده می شوند. درمان طولانی مدت با دو یا چند آنتی بیوتیک توسط پزشک تجویز می شود که معمولاً از شش ماه تا یک سال باید مصرف شوند. افراد مبتلا به جذام شدید ممکن است نیاز به استفاده بیشتری از آنتی بیوتیک داشته باشند. آنتی بیوتیک ها قادر به درمان آسیب های عصبی نمی باشند.
چند دارو درمانی (MDT) یک درمان رایج برای جذام می باشد که ترکیبی از آنتی بیوتیک ها است. به این معنی که چند آنتی بیوتیک باید مصرف شوند شامل:
جذام پاسی باسیلاری: دو آنتی بیوتیک مانند داپسون هر روز و ریفامپین ماهی یک بار مصرف شود.
جذام مولتی باسیلاری: یک دوز روزانه از آنتی بیوتیک کلوفازیمین علاوه بر داروی روزانه داپسون و ریفامپیسین مصرف شود. این درمان 1-2سال ادامه دارد و پس از آن بهبودی به ارمغان می آید.
همچنین ممکن است برای کنترل درد عصب و آسیب های مربوط به جذام از داروهای ضد التهاب شامل استروئیدها (مانند پردنیزون) استفاده شود. پزشکان گاهی جذام را با تالیدومید که دارویی قوی برای سرکوب یستم ایمنی بدن و درمان گره های پوستی جذام می باشد، درمان می کنند. این دارو ممکن است نقایص مادرزادی شدید و خطرناک را ایجاد کند. زنان باردار یا زنانی که قصد بارداری دارند نباید از این دارو استفاده کنند.
عوارض بیماری
جذام درمان نشده می تواند به طور دائمی به پوست، اعصاب، بازوها، ساق های پا، پاها و چشم ها آسیب برساند.
عوارض جذام می تواند شامل موارد زیر باشد:
- کوری یا گلوکوم
- ایریت (التهاب عنبیه چشم)
- ریزش مو
- ناباروری
- تغییر شکل صورت (شامل تورم دائمی، برجستگی و توده)
- اختلال نعوظ و ناباروری در مردان
- نارسایی کلیه
- ضعف عضلانی که منجر به پنجه ای شدن دست ها یا عدم توانایی در خم شدن پاها می شود
- آسیب دائمی به داخل بینی، که می تواند منجر به خون دماغ و گرفتگی بینی مزمن شود
- آسیب دائمی به اعصاب خارج از مغز و نخاع، از جمله در بازوها، پاها و کف پاها
- آسیب عصبی می تواند منجر به از دست دادن خطرناک حواس شود. ممکن است فرد مبتلا به جذام مربوط به اعصاب، هنگام بریدگی، سوختگی یا آسیب های دیگر به دست ها، پاها یا کف پاها احساس درد نداشته باشد.