نگاه کلی
خونریزی دستگاه گوارش (GI) یکی از علائم اختلال در دستگاه گوارش است. اغلب خون در مدفوع یا استفراغ پدیدار می شود اما همیشه قابل رویت نیست، اگرچه ممکن است باعث دفع مدفوع سیاه یا خونی هم بشود. سطح خونریزی می تواند خفیف تا شدید بوده و حتی جان بیمار را تهدید کند.
در صورت لزوم، با استفاده از تکنیک های پیچیده تصویربرداری می توان علت خونریزی را تشخیص داد. درمان بیماری به منشاء و علت آن بستگی دارد.
علائم بیماری
علائم خونریزی دستگاه گوارش می تواند آشکار یا پنهان (خون مخفی) باشد. علائم خونریزی دستگاه گوارش به دو عامل مکان و میزان خونریزی بستگی دارد که می تواند از آغاز دستگاه گوارش (دهان) تا پایان آن (مقعد) باشد.
خونریزی های آشکار دستگاه گوارش به اشکال زیر خود را نشان می دهند:
• استفراغ خونی که به رنگ قرمز یا قهوه ای تیره می باشد و بافتی شبیه به تفاله قهوه دارد
• مدفوع تیره و قیرمانند
• خونریزی رکتال که داخل مدفوع یا همراه آن بروز می کند
خونریزی مخفی دستگاه گوارش به اشکال زیر خود را نشان می دهد:
• سرگیجه
• مشکل تنفس
• غش کردن
• درد قفسه سینه
• درد های شکمی
علائم شوک
اگر خونریزی ناگهانی شروع شود و به سرعت پیشرفت کند، بیمار دچار شوک خواهد شد. علائم شوک عبارتند از:
• افت فشار خون
• کاهش حجم یا قطع ادرار
• تپش سریع قلب
• عدم هوشیاری
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد
در صورت بروز علائم شوک باید به سرعت با خدمات اورژانسی تماس گرفت. با مشاهده استفراغ و مدفوع خونی یا سیاه باید سریعاً به پزشک مراجعه کرد. در صورت مشاهده هرگونه علامت دیگری مبنی بر خونریزی گوارشی باید به پزشک مراجعه کرد.
علل بیماری
خونریزی دستگاه گوارش می تواند از قسمت فوقانی یا تحتانی آن اتفاق بیفتد که دلایل مختلفی باعث آن می شود.
خونریزی دستگاه گوارش فوقانی
علل آن عبارتند از:
• زخم معده. این مورد شایع ترین علت خونریزی دستگاه گوارش فوقانی می باشد. زخم معده در پوشش داخلی معده و قسمت بالای روده کوچک ایجاد می شود. افزایش تولید اسید معده – که در نتیجه وجود باکتری ها و یا استفاده از داروهای ضد التهاب ایجاد شده است- به پوشش دستگاه گوارش آسیب زده و منجر به تشکیل زخم می شود.
• پارگی جدار مری. معروف به شکاف یا سندرم مالوری-ویس که می تواند باعث خونریزی زیادی شود. این مورد در افرادی که در مصرف الکل افراط دارند شایع است.
• بزرگ شدن غیر طبیعی ورید های مری (واریس مری). این عارضه اغلب در افرادی که دچار بیماری حاد کبدی هستند رخ می دهد.
• ازوفاژیت. نوعی التهاب مری که در نتیجه رفلاکس معده به مری (بازگشت اسید معده به مری) به وجود می آید.
خونریزی دستگاه گوارش تحتانی
علل آن عبارتند از:
• بیماری دیورتیکولی (دیورتیکولوز). این عارضه به دلیل ایجاد کیسه های کوچک و بر آمده درون دستگاه گوارش رخ می دهد (دیورتیکولوز). اگر یک یا چندین کیسه ملتهب یا عفونی شوند به آن دیورتیکولیت گفته می شود.
• بیماری های التهابی روده(IBD). شامل کولیت اولسراتیو (کولون زخمی) -که باعث التهاب و زخم روده بزرگ و رکتوم می شود-، بیماری کرون و التهاب پوشش مخاطی دستگاه گوارش می شود.
• تومور. تومورهای غیر سرطانی (خوش خیم) یا سرطانی مری، معده، روده بزرگ یا رکتوم می توانند پوشش دستگاه گوارش را تضعیف کرده و باعث خونریزی شوند.
• پولیپ روده بزرگ. توده های کوچک سلولی که روی پوشش داخلی روده بزرگ ایجاد شده و می توانند باعث خونریزی شوند. اکثر آنها بی خطر هستند اما برخی از آنها ممکن است سرطانی باشند یا در صورت عدم برداشت، سرطانی شوند.
• هموروئید. ورید های متورم در مقعد یا رکتوم (راست روده) می باشند که مشابه عروق دچار واریس هستند.
• شکاف مقعدی (فیشر مقعدی). شکاف ها و پارگی های کوچک در بافت پوششی مقعد.
• پروکتیت. نوعی التهاب در لایه داخلی مقعد است که سبب خونریزی می شود.
عوارض بیماری
خونریزی دستگاه گوارش می تواند منجر به موارد زیر شود:
• شوک
• کم خونی
• مرگ
پیشگیری از بروز بیماری
برای پیشگیری از خونریزی دستگاه گوارش باید:
• استفاده از داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی را محدود کنید
• نوشیدن الکل را محدود کنید
• خودداری از استعمال دخانیات
• اگر دچار رفلاکس مری به معده هستید(GERD، بازگشت اسید معده به مری)، به پزشک مراجعه کنید.
تشخیص
پزشک، بیمار را معاینه کرده و سابقه های پزشکی مانند خونریزی های قبلی او را بررسی می کند و در صورت صلاحدید دستور می دهد تا بیمار تحت آزمایش هایی قرار گیرد. این آزمایش ها عبارتند از:
• آزمایش خون. این آزمایش برای سنجش میزان خون بدن، سرعت لخته شدن خون، شمارش پلاکت ها و بررسی عملکرد کبد به کار می رود.
• آزمایش مدفوع. آزمایش مدفوع می تواند به تعیین علت خونریزی پنهان کمک کند.
• شستشوی مجرای بینی تا معده (شستشوی معده). یک لوله از طریق بینی وارد معده می شود تا محتویات معده را تخلیه کند. این کار به شناسایی منشاء خونریزی کمک می کند.
• اندوسکوپی دستگاه گوارش فوقانی. در این روش یک دوربین کوچک متصل به انتهای یک لوله بلند از طریق دهان عبور داده می شود تا پزشک بتواند دستگاه گوارش فوقانی را بررسی کند.
• کولونوسکوپی. در این روش یک دوربین کوچک متصل به انتهای یک لوله بلند از طریق مقعد وارد کولون شده و پزشک را قادر می سازد تا روده بزرگ و رکتوم را معاینه کند.
• کپسول اندوسکوپی. در این روش، بیمار کپسولی حاوی دوربین بسیار کوچکی به اندازه قرص های ویتامین را می بلعد. این کپسول از دستگاه گوارش عبور کرده و در مسیر خود هزاران عکس از آن را ارسال می کند که به ثبت کننده کمربندی که بیمار دور کمر خود بسته است، ارسال می شود. این کار به پزشک کمک می کند تا درون روده کوچک را بررسی کند.
• سیگموئیدوسکوپی انعطاف پذیر. یک لوله همراه با نور و دوربین از طریق مقعد وارد شده و به پزشک کمک می کند تا رکتوم و قسمت انتهایی روده بزرگ را مشاهده کند.
• انتروسکوپی با کمک بالون. به کمک این روش می توان قسمت هایی از روده کوچک را که در سایر آزمایش هایی که با استفاده از آندوسکوپ انجام می شود مشاهده نمی شوند، بررسی کرد. گاهی طی این آزمایش، می توان منبع خونریزی را کنترل یا درمان کرد.
• آنژیوگرافی. رنگ کنتراستی درون شریان تزریق شده و برای جستجو و درمان عروقی که خونریزی دارند یا سایر ناهنجاری ها، تعدادی تصویر رادیوگرافیک گرفته می شود.
• تکنیک های تصویربرداری. ممکن است برای یافتن منشأ خونریزی از انواع دیگر آزمایش های تصویربرداری مانند سی تی اسکن شکمی استفاده شود.
در مواردی که خونریزی دستگاه گوارشی آن قدر شدید است که نمی توان سرمنشأ آن را پیدا کرد، برای بررسی دقیق روده کوچک بیمار به جراحی نیاز می شود. خوشبختانه این مورد نادر است.
درمان
در اغلب موارد خونریزی دستگاه گوارش خود به خود متوقف می شود؛ در غیر این صورت نوع درمان تجویز شده به منشأ خونریزی بستگی دارد. در بسیاری موارد، در حین برخی از آزمایش ها، داروها یا روش هایی برای کنترل خونریزی تجویز می شوند. به عنوان مثال درمان خونریزی زخم معده هنگام آندوسکوپی فوقانی یا برداشتن پولیپ در حین کولونوسکوپی امکان پذیر است.
اگر خونریزی در قسمت فوقانی دستگاه گوارش اتفاق افتاده باشد، برای سرکوب تولید اسید معده، دارویی وریدی به نام مهار کننده پمپ پروتون (PPI) تجویز می شود. پس از مشخص شدن منشأ خونریزی، پزشک تشخیص می دهد که آیا همچنان باید تزریق PPI ادامه پیدا کند یا خیر.
ممکن است بسته به شدت خونریزی و میزان خون از دست رفته، به تزریق وریدی مایعات یا انتقال خون نیاز باشد. مصرف داروهای رقیق کننده خون از جمله آسپیرین یا داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی باید به سرعت متوقف شود.
آمادگی برای ملاقات با پزشک
اگر خونریزی شدید نیست می توان در ابتدا به پزشک عمومی مراجعه کرد، بیمار در صورت لزوم به متخصص دستگاه گوارش ارجاع داده می شود.
در اینجا برخی از اطلاعاتی که می تواند در هنگام مراجعه به پزشک به شما کمک کند ارائه شده است:
آن چه می توانید انجام دهید
پیش از مراجعه به پزشک، در خصوص آمادگی های قبل از آزمایش از جمله ناشتا بودن سوال نمایید. لیستی از موارد زیر را تهیه کنید:
• علائم خود حتی آن دسته که به نظر ربطی به بیماری ندارند.
• نام و مقدار داروها ، ویتامین ها یا سایر مکمل هایی که مصرف می کنید.
• سابقه بیماری گوارشی که پیش از این تشخیص داده شده است، مانند خونریزی دستگاه گوارش، زخم معده و التهاب روده
• سوالاتی که از پزشک می خواهید بپرسید
در صورت امکان همراه یکی از اعضای خانواده یا یکی از دوستان به پزشک مراجعه کنید تا در یادآوری اطلاعاتی که به شما ارائه می شود، کمک کند.
سوالاتی که در مورد خونریزی دستگاه گوارش بهتر است از پزشک خود بپرسید عبارتند از:
• با وجود آن که خونی مشاهده نشده است، چگونه به خونریزی دسنگاه گوارش را شک کرده اید؟
• چه چیزی ممکن است باعث این علائم شده باشد؟
• غیر از محتمل ترین دلیل، چه عوامل دیگری سبب بروز این علائم می شوند؟
• چه آزمایش هایی باید انجام دهم؟
• وضعیت بیماری من دائم است یا موقت؟
• بهترین نقشه درمانی چه می باشد؟
• چه راه های درمانی، جایگزین درمان پیشنهادی می باشند؟
• دچار بیماری های دیگری نیز می باشم، چگونه می توانم به بهترین صورت این وضعیت را کنترل کنم؟
• چه کارهایی نباید انجام دهم؟
• آیا نیاز است که به یک متخصص دستگاه گوارش مراجعه کنم؟
• چه مجله ها و بروشورهایی در دسترس هستند؟ چه سایت هایی را برای کسب اطلاعات بیشتر پیشنهاد می دهید؟
علاوه بر این سوالات، در پرسیدن هر سوال دیگری که برایتان پیش آمده است تردید نکنید.
از پزشک چه انتظاری می رود
سوالاتی که ممکن است پزشک بپرسد عبارتند از:
• علائم دائمی هستند یا به طور موقت بروز می کنند؟
• شدت علائم چقدر است؟
• آیا چیزی علائم را بهبود می بخشد؟
• آیا چیزی علائم را بدتر می کند؟
• آیا داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی بدون تجویز یا آسپیرین مصرف می کنید؟
• آیا الکل می نوشید؟