نگاه کلی
مشاهدۀ خون در ادرار می تواند نگران کننده باشد. در حالی که در بسیاری از موارد علت آن بی خطر می باشد، گاهی خون در ادرار (هماچوری) می تواند نشان دهنده مشکلات جدی باشد.
اگر خون به طور مشخص در ادرار دیده شود، هماچوری آشکار نامیده می شود؛ در هماچوری میکروسکوپیک خون تنها زیر میکروسکوپ قابل مشاهده می باشد. در هر صورت پزشک باید علت خونریزی را پیدا کند.
علائم
در هماچوری آشکار به علت وجود سلول های قرمز خون، رنگ ادرار به رنگ صورتی، قرمز و یا قهوه ای در می آید. مقدار کمی خون هم می تواند ادرار را به رنگ قرمز در آورد، خونریزی ادراری دردناک نمی باشد، ولی دفع لخته ی خون در ادرار می تواند دردناک باشد.
ادرار خونی معمولاً بدون بروز علائم و نشانه های دیگری اتفاق می افتد.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد
در هنگام مشاهدة خون در ادرار باید به پزشک مراجعه نمود.
بعضی داروها مثل لاکساتیو اکس-لاکس (نوعی ملین) و بعضی از مواد غذایی مانند چغندر، ریواس و توت ها، می توانند ادرار را به رنگ قرمز درآورند. تعییر رنگ ادرار ناشی از مصرف دارو، مواد غذایی و یا تحرک و فعالیت، پس از چند روز از بین می رود .
ادرار خونی اشکال مختلف دارد که پزشک می تواند تفاوت های آن را تشخیص دهد. به همین دلیل هر زمان که ادرار قرمز رنگ مشاهده شد باید به پزشک مراجعه کرد.
علل بیماری
در هماچوری، کلیه -و یا سایر قسمت های دستگاه ادراری- از ورود سلول های خونی به ادرار جلوگیری نمی کنند. بیماری های متعددی می تواند باعث نشت سلول های خونی شوند، از جمله:
• عفونت مجاری ادراری. این عارضه زمانی رخ می دهد که باکتری ها از طریق مجرای ادراری وارد بدن شده و درون مثانه رشد و تکثیر پیدا کنند. علائم آن به صورت اضطرار همیشگی در دفع ادرار، درد و سوزش در حین ادرار و بوی تند و شدید ادرار می باشد.
در برخی افراد، به خصوص بزرگسالان، تنها علامت بیماری، وجود میکروسکوپیک خون در ادرار می باشد.
• عفونت کلیه (پیلونفریت). این عفونت زمانی اتفاق می افتد که باکتری ها از طریق خون یا حالب ها (میزنای/لوله های باریکی که ادرار را از کلیه ها به مثانه می برند) وارد کلیه ها می شوند. علائم و نشانه های آن مشابه عفونت مثانه می باشد، هر چند عفونت کلیه بیشتر باعث تب و درد پهلوها می شود.
• سنگ کلیه یا سنگ مثانه. گاهی، مواد معدنی در ادرار غلیظ، بلورهایی را در دیواره های کلیه و مثانه تشکیل می دهند. در طول زمان این بلور ها به سنگ های کوچک و سفتی تبدیل می شوند.
معمولاً سنگ ها تا زمانی که باعث انسداد نشده یا دفع نشوند، دردناک نمی باشند و افراد از وجود آنها آگاهی ندارند. علائم گمراه کننده ای ندارند، به خصوص که این سنگ ها می توانند باعث درد شدیدی شوند. هر دو دسته سنگ های کلیه و مثانه می توانند باعث هماچوری آشکار و میکروسکوپیک شوند.
• بزرگی پروستات. با افزایش سن آقایان و رسیدن به سنین میان سالی معمولاً غدة پروستات -که در زیر مثانه و دور قسمت بالایی مجاری ادراری واقع می باشد-، بزرگ می شود. این بزرگ شدن پروستات باعث فشار به مجرای ادراری شده و در نتیجه انسداد جریان ادرار می شود. علائم و نشانه های بزرگی پروستات (بزرگی/هایپرپلازی خوش خیم پروستات/ BPH) عبارتند از: دشواری در ادرار، اضطرار در دفع ادرار و حتی خون –آشکار یا میکروسکوپیک- در ادرار. عفونت پروستات (پروستاتیت) نیز همین علائم را ایجاد می کند.
• بیماری کلیه. از علائم شایع التهاب گلومرول (گلومرولونفریت/التهاب سیستم فیلترینگ کلیه)، خونریزی میکروسکوپیک ادرار می باشد. این التهاب می تواند جزئی از بیماری های سیستمیک مثل دیابت باشد ویا به خودی خود به وجود آید. عفونت های ویروسی یا استرپتوکوکی (نوعی باکتری)، بیماری های عروقی (واسکولیت/التهاب عروق) و اختلالات سیستم ایمنی مانند نفروپاتی ایمونوگلوبولین آ ( مولکول هایی که در سیستم ایمنی فعال هستند) که عروق کوچک فیلتر کننده خون (گلومرول) را تحت تأثیر قرار داده و باعث این التهاب (گلومرولونفریت) شود.
• سرطان. مشاهده خون در ادرار می تواند یکی از علائم سرطان کلیه، مثانه و پروستات باشد. متأسفانه در مراحل اولیه بیماری زمانی که درمان آسان تر می باشد، علائمی از بیماری بروز نمی کند.
• اختلالات ژنتیکی. کم خونی داسی شکل –نقص ژنتیکی هموگلوبین در سلول های خونی - می تواند باعث ادرار خونی (هم آشکار و هم میکروسکوپیک) شود. همچنین سندرم آلپورت (نوعی سندرم ژنتیکی، که از علائم آن خون در ادرار می باشد) می تواند بر روی غشای فیلتر کننده در گلومرول (شبکه مویرگی) کلیه اثر بگذارد.
• جراحات کلیه. ضربه و یا جراحات ناشی از تصادف و یا برخورد هایی که در ورزش اتفاق می افتد، می تواند باعث خون در ادرار شود.
• داروها. پنی سیلین و داروی ضد سرطانِ سیکلوفسفامید می تواند باعث خون در ادرار شود. گاهی در صورت ابتلا به بیماری هایی که باعث خونریزی مثانه می شوند مصرف داروهای ضد انعقاد مثل آسپیرین و یا هپارین (رقیق کننده ی خون) می تواند باعث خون در ادرار شود.
• فعالیت های شدید. تودة هماچوری به ندرت در نتیجه ورزش و فعالیت های شدید ایجاد می شود و علت آن نامشخص است. این توده ممکن است در نتیجة آسیب های وارد شده به مثانه، کاهش آب بدن و یا اختلال در سلول های قرمز خون که ناشی از فعالیتهای سخت مثل ورزش ایروبیک می باشد، ایجاد شود.
معمولاً دوندگان بعد از تمرین های سنگین دچار خونریزی ادراری می شوند. با این حال اگر فرد در ادرار خود خون مشاهده کرد نباید به گمان آن که در نتیجه ورزش ایجاد شده است، مراجعه به پزشک را به تعویق بیاندازد.
گاهی علت هماچوری را نمی توان تشخیص داد.
عوامل خطرساز (ریسک فاکتورها)
در ادرار همه افراد -حتی کودکان و نوجوانان- ممکن است سلول های خونی مشاهده شوند. عوامل مؤثر در بروز این عارضه عبارت است از:
• سن. ممکن است گاه و بی گاه در نتیجه بزرگی پروستات در بسیاری از مردان بالای۵۰ سال هماچوری مشاهده شود.
• عفونت های اخیر. التهاب کلیه بعد از عفونت های ویروسی یا باکتریایی (عفونت پس از گلومرولونفریت)، می تواند یکی از عوامل وجود خون در ادرار کودکان باشد.
• سابقه خانوادگی. سابقه خانوادگی ابتلا به بیماری های کلیوی ویا سنگ کلیه، فرد را بیشتر مستعد خونریزی ادراری می کند.
• بعضی داروها. آسپیرین ، داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی تسکین دهندة درد و آنتی بیوتیک هایی مانند پنی سیلین باعث افزایش احتمال خونریزی ادرار می شود.
• فعالیت های شدید. دونده های ماراتن به شدت مستعد خونریزی های ادراری می باشند، وضعیتی که به آن هماچوری دوندگان نیز گفته می شود. اما هر کسی که فعالیت شدیدی دارد نیز می تواند دچار این علائم شود.
تشخیص
آزمایش های زیر می توانند به تشخیص خون در ادرار کمک کنند:
• معاینه فیزیکی، که طی آن در مورد سابقه خانوادگی فرد در ابتلا به بیماری های دستگاه ادراری صحبت می شود.
• آزمایش ادرار. حتی اگر در آزمایش ادرار، خون در ادرار بیمار دیده شود، اما احتمالاً تست دیگری برای تأیید وجود سلول های خونی انجام خواهد شد. همچنین در آنالیز ادرار می توان عفونت مجاری ادراری و یا وجود مواد معدنی که باعث سنگ کلیه شده اند را بررسی کرد.
• آزمایش های تصویربرداری. در اکثر موارد، برای بررسی علت و عامل هماچوری به تصویربرداری نیاز می باشد. در این حالت پزشک توصیه می کند بیمار سی تی اسکن، یا ام آر آی یا سونوگرافی انجام دهد.
• سیستوسکوپی. در این روش برای بررسی علائم بیماری، یک لوله ی باریک به همراه دوربین کوچکی در سر آن وارد مثانه و مجرای ادراری می شود.
گاهی، علت خونریزی مشخص نمی شود. در این حالت، پزشک توصیه می کند تا بیمار به طور منظم تحت معاینه و بررسی قرار گیرد. به خصوص اگر فرد در معرض عوامل خطرساز ابتلا به سرطان مثانه، مانند استعمال دخانیات یا سابقه قرارگیری در معرض سموم محیطی یا پرتودرمانی (رادیوتراپی) قرار داشته باشد.
درمان
انتخاب درمان هماچوری به عامل آن بستگی دارد و می تواند به صورت مصرف آنتی بیوتیک برای از بین بردن عفونت مجاری ادراری، مصرف داروهایی برای کوچک شدن پروستات یا استفاده از امواج شوک برای شکستن سنگ های کلیه یا مثانه باشد. در بعضی موارد نیازی به درمان نمی باشد.
پس از درمان، باید به طور منظم، برای بررسی وجود خون در ادرار به پزشک مراجعه نمود.
آمادگی برای ملاقات با پزشک
بیمار معمولاً در ابتدا به پزشک عمومی مراجعه می کند، و در صورت لزوم به پزشک متخصص مجاری ادراری (اورولوژیست) ارجاع داده می شود.
در اینجا برخی از اطلاعاتی که می تواند در هنگام مراجعه به پزشک به شما کمک کند ارائه شده است:
آن چه می توانید انجام دهید
لیستی از موارد زیر را تهیه کنید:
• علائم خود، حتی آن دسته که به نظر مرتبط به بیماری نمی باشند و زمان شروع آن ها.
• اطلاعات شخصی، از جمله سابقه بیماری فرد و بیماری های کلیه یا مثانه در خانواده.
• نام و مقدار داروها ، ویتامین ها یا سایر مکمل هایی که مصرف می کنید.
• سوالاتی که می خواهید از پزشک بپرسید.
سوالاتی که بهتر است در مورد هماچوری از پزشک خود بپرسید عبارتند از:
• چه عواملی ممکن است باعث این عارضه شده باشند؟
• چه آزمایش هایی باید انجام دهم؟
• آیا این وضعیت موقت و گذرا می باشد؟
• چه درمان هایی برای این عارضه در دسترس می باشند؟
• دچار بیماری های دیگری نیز می باشم، چگونه می توانم به بهترین صورت این وضعیت را کنترل کنم؟
• چه مجله ها و بروشورهایی در دسترس هستند؟ چه سایت هایی را برای کسب اطلاعات بیشتر پیشنهاد می دهید؟
علاوه بر این سوالات، در پرسیدن هر سوال دیگری که برایتان پیش آمده است تردید نکنید.
از پزشک چه انتظاری می رود
• سوالاتی که ممکن است پزشک بپرسد عبارتند از:
• آیا هنگام دفع ادرار، درد هم دارید؟
• آیا همیشه در ادرار خود، خون می بینید؟
• چه زمانی خون در ادرار دیده می شود؟ زمان شروع دفع ادرار؟ در پایان و یا درتمام مدت دفع آن؟
• آیا همراه با ادرار لخته ی خون نیز دفع می کنید؟ به چه شکل و چه اندازه؟
• آیا سیگار می کشید؟
• آیا شغل شما به گونه ای است که با مواد شیمیایی سر و کار دارید یا در معرض مواد شیمیایی قرار می گیرید؟ چه مواد شیمیایی؟
• آیا تا کنون تحت رادیوتراپی (پرتودرمانی) قرار گرفته اید؟