نگاه کلی
در درماتیت آتوپیک (اگزما) پوست دچار خارش و و قرمزی می شود. این بیماری در هر سنی می تواند اتفاق بیفتد اما در کودکان شیوع بیشتری دارد. اگزما یک بیماری مزمن است که به صورت دوره ای و تناوبی بروز پیدا می کند. معمولا درماتیت آتوپیک با آسم و تب یونجه (رایج ترین حساسیت در فصل بهار با علائم آبریزش بینی، خارش و عطسه های مداوم) همراه است.
هیچ درمانی برای درماتیت آتوپیک وجود ندارد، اما اقدامات درست درمانی و خودمراقبتی می تواند باعث تسکین خارش ها شده و از عود آن جلوگیری کند. از این اقدامات می توان به این موارد اشاره کرد: عدم استفاده از صابون های معطر یا قلیایی، مرطوب کردن مرتب پوست، استفاده از کرم ها و پماد های دارویی.
علائم
نشانه ها و علائم اگزما در افراد مختلف متفاوت است. این علائم عبارتند از:
• خشکی پوست
• خارش که می تواند شدید باشد (به خصوص شب ها).
• لکه های قرمز تا قهوه ای-خاکستری به خصوص روی دست ها، پاها، مچ دست و پا، گردن، بالای سینه ،پلک، داخل خم آرنج و زانوها.
در نوزادان این لکه ها بیشتر در ناحیه صورت و پوست سر دیده می شود.
• برآمدگی های کوچک و برآمده که ممکن است ترشح داشته باشند ودر اثر خاراندن پوسته پوسته می شوند.
• ضخیم و فلسی شدن و ترک خوردن پوست.
• آسیب، تورم و حساس شدن پوست در اثر خاراندن.
در اکثر موارد اگزما قبل از ۵ سالگی شروع می شود و ممکن است تا نوجوانی و بزرگسالی ادامه یابد. در بعضی افراد به صورت دوره ای تا سال ها ادامه دارد، به این صورت که عود می کند و پس از آن برای مدتی هیچ اثری از آن مشاهده نمی شود.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد
در موارد ذیل بهتر است به پزشک مراجعه شود:
• اگر شدت بیماری به حدی باشد که خواب و فعالیت های روزانه بیمار را مختل کرده باشد.
• بروز عفونت های پوستی - برای تشخیص آن باید به دنبال رگه های قرمز، چرک و زخم های زرد رنگ بود.
• علی رغم درمان های خانگی، علائم همچنان ادامه دارند.
در صورت ابتلا به تب یا عفونی شدن ضایعات پوستی کودک، باید سریعاً به پزشک مراجعه کرد.
علل بیماری
پوست سالم رطوبت را حفظ کرده و از بدن در برابر باکتری ها، محرک ها و آلرژن ها (عوامل حساسیت زا) محافظت می کند.
اگزما در نتیجه تغییرات در ژن مسئول این حفاظت ایجاد می شود. تغییر این ژن بر قدرت محافظتی پوست تأثیر گذاشته و آن را در برابر عوامل محیطی، محرک ها و آلرژن ها آسیب پذیر می کند.
حساسیت های غذایی در برخی کودکان می تواند عامل بروز اگزما باشد.
عوامل خطرساز (ریسک فاکتورها)
عامل خطرساز اصلی در بروز اگزما، داشتن سابقه ی فردی یا خانوادگی اگزما، آلرژی، تب یونجه یا آسم می باشد.
عوارض بیماری
عوارض درماتیت آتوپیک عبارتند از:
آسم و تب یونجه. گاهی اگزما پیش از این بیماری ها خود را نشان داده است. بیش از نیمی از کودکان مبتلا به آتوپیک درماتیت، پیش از 13 سالگی به آسم وتب یونجه مبتلا می شوند.
پوست فلس مانند و خارش مزمن. عارضه ای پوستی به نام نورودرماتیت (Neurodermatitis/lichen simplex chronicus) با لکه پوستی خارش داری شروع می شود. حتی خاراندن این نواحی می تواند باعث تشدید خارش ها شده و در نهایت این کار به صورت عادت در می آید. این امر باعث تغییر رنگ، ضخیم و چرمی شدن پوست می شود.
عفونت های پوستی. خاراندن مکرر باعث آسیب به پوست و به دنبال آن ایجاد زخم و ترک های پوستی شده که در نتیجه آن احتمال بروز عفونت های باکتریایی و ویروسی مانند هرپس ویروس سیمپلکس (herpes simplex virus ) افزایش پیدا می کند.
درماتیت تماسی تحریکی دست ها. بیشتر در افرادی مشاهده می شود که شغل آن ها ایجاب می کند دست هایشان اغلب خیس و مرطوب باشد و در معرض صابون های قلیایی، شوینده ها و ضدعفونی کننده ها می باشند.
درماتیت تماسی آلرژیک. این عارضه در افرادی که به درماتیت آتوپیک مبتلا هستند رایج است.
اختلال در خواب. چرخه خارش و خاراندن کیفیت خواب را کاهش می دهد.
پیشگیری از بروز بیماری
راهکار های زیر می توانند به جلوگیری از عود دوره های اگزما و کاهش خشکی پوست ناشی از استحمام کمک کنند:
مرطوب کردن پوست حداقل دوبار در روز. کرم ها، پمادها و لوسیون های مرطوب کننده رطوبت پوست را حفظ می کنند. انتخاب محصول یا محصولات حفظ رطوبت پوست برای هر فرد باید متناسب با خصوصیات پوست او باشد. استفاده از ژل پترولیوم (وازلین) برای نوزادان، می تواند به جلوگیری از بروز اگزما کمک کند.
شناسایی و دوری از عواملی که بیماری را تشدید می کنند. عواملی که می توانند باعث تشدید واکنش پوستی می شوند عبارتند از: تعریق، استرس، چاقی، صابون ها، شوینده ها، آلودگی و گرده گیاهان. به همین دلیل باید کمتر در معرض این عوامل قرار گرفت.
ممکن است نوزادان و کودکان در اثر خوردن غذاهای خاصی مانند تخم مرغ، شیر، سویا و مشتقات گندم علائمی را بروز دهند. بهتر است با پزشک در مورد مواد غذایی که می توانند باعث آلرژی شوند صحبت شود.
استحمام کوتاه. بهتر است زمان حمام کردن و دوش گرفتن بیشتر از 10 تا 15 دقیقه نشود و از آب ولرم استفاده شود.
حمام در محلول رقیق سفید کننده (bleach bath). آکادمی درماتولوژی آمریکا حمام سفید کننده را برای جلوگیری از عود و گسترش اگزما توصیه می کند. حمام در محلول رقیق سفید کننده باعث کاهش باکتری های سطح پوست و عفونت های مرتبط با آن ها می شود. با افزودن نصف پیمانه (۱۱۸ میلی لیتر) سفیدکننده معمولی - غلیظ شده نباشد- به وان حاوی ۴۰ گالن (۱۵۱ لیتر) آب گرم، می توان از این حمام استفاده کرد.
توجه داشته باشید که باید در این روش فقط از گردن به پایین یا ناحیه ی درگیر به مدت ۱۰ دقیقه در تماس با محلول قرار گیرد و سر را نباید زیر آب فرو برد. تعداد دفعات حمام با محلول سفید کننده نباید بیشتر از دو بار در هفته شود.
استفاده از صابون های ملایم. بهتر است فقط از صابون های ملایم استفاده شود، زیرا صابون های معطر و ضد باکتریایی چربی بیشتری را از روی پوست برداشته و درنتیجه باعث خشکی پوست می شوند.
خشک کردن محتاطانه خود. بعد از استحمام، باید خود را به آرامی و به کمک یک حوله نرم خشک کرد و در حالی که پوست هنوز کمی رطوبت دارد از مرطوب کننده ها استفاده کرد.
تشخیص
برای تشخیص اگزما به هیچ آزمایشی نیاز نیست و پزشک با معاینه پوست و بررسی سوابق پزشکی بیمار، بیماری را تشخیص می دهد. علاوه بر آن ممکن است پزشک برای تشخیص دقیق تر و رد کردن سایر بیماری های پوستی از آزمایش هایی مثل تست پوستی پچ (تست نوار چسب) استفاده کند.
اگر گمان می کنید غذای خاصی باعث بروز ضایعات پوستی فرزند شما شده است، در مورد شناسایی آلرژی های احتمالی غذایی با پزشک خود صحبت کنید.
درمان
اگزما می تواند به صورت مزمن باشد و برای کنترل آن طی ماه ها یا سال ها به درمان های مختلفی نیاز باشد. در صورت موفق آمیز بودن درمان ها، همچنان ممکن است شاهد عود علائم بیماری باشیم.
تشخیص زودهنگام اگزما اهمیت به سزایی دارد چرا که می توان سریع تر درمان را شروع کرد. در صورت بی اثر بودن راهکارهای خودمراقبتی و مرطوب کردن مداوم پوست باید به پزشک مراجعه کرد و احتمالاً تحت درمان با یک یا چند روش درمانی ذیل قرار گرفت:
داروها
کرم هایی که خارش را کنترل و پوست را ترمیم می کنند. ممکن است پزشک، کرم یا پماد های کورتیکواستروئیدی تجویز کند که بلافاصله بعد از مرطوب کردن پوست، طبق دستورالعمل استفاده شود. مصرف بیش از اندازه این داروها باعث بروز عوارضی مانند نازک شدن پوست می شود.
سایر کرم های دارویی مهارکننده گیرنده های کلسی نورین نام دارند (مانند تاکرولیموس (پروتوپیک) و پیمکرولیموس (الیدل)) که روی سیستم ایمنی تأثیر می گذارند. این داروها برای کنترل واکنش های پوستی در افراد بالای ۲ سال استفاده می شود. نحوه و میزان مصرف آن پس از مرطوب کردن پوست و طبق دستورالعمل پزشک می باشد.در هنگام استفاده از این محصول، نباید در معرض آفتاب شدید قرار گرفت.
در رابطه با این داروها، خطر ابتلا به سرطان مطرح شده است اما آکادمی آسم، آلرژی و ایمونولوژی آمریکا به این نتیجه رسیده است که نسبت فایده به خطر داروهای موضعی پیمکرولیموس و تاکرولیموس، مشابه سایر روش های معمول درمان اگزمای مزمن است و یافته ها مخاطره آمیز بودنشان را تأیید نمی کنند.
داروهای مقابله با عفونت. معمولاً در مواردی که پوست دچار عفونت های باکتریایی، ترک و زخم شده است، پزشک کرم آنتی بیوتیک تجویز می کند. گاهی برای درمان عفونت، مصرف کوتاه مدت آنتی بیوتیک های خوراکی توصیه می شود.
داروهای خوراکی کنترل کننده التهاب. در شرایط وخیم، پزشک کورتیکواستروئید خوراکی -مانند پردنیزون- تجویز می کند. این داروها مؤثرند اما به دلیل عوارض جانبی احتمالی، برای مدت طولانی نمی توان از آنها استفاده کرد.
راه کارهای جدید درمان اگزمای شدید. اخیراً سازمان غذا و دارو (FDA)، یک فاکتور تزریقی بیولوژیکی (آنتی بادی مونوکلونال) به نام دپیلوماب (دوپیکسنت) را تأیید کرده است. این دارو در موارد شدید بیماری، زمانی که سایر روش های درمانی مؤثر نبوده است تجویز می شود. این دارو جدید بوده در نتیجه اطلاعات زیادی در مورد اثربخشی آن در طولانی مدت وجود ندارد. مطالعات نشان داده است که اگر این دارو طبق دستورات پزشک مصرف شود، امن و بی خطر است اما قیمت بالایی دارد.
روش های درمانی
پانسمان مرطوب. درمانی مؤثر و دقیق برای درماتیت آتوپیک شدید. در این روش ناحیه ی درگیر اگزما با داروهای کورتیکواستروئیدی موضعی و باند خیس پوشانیده می شود. معمولاً این روش چون تخصصی بوده و به مهارت نیاز دارد، در بیمارستان و برای افرادی که دچار ضایعات گسترده هستند انجام می شود و یا از پزشک درمورد نحوه انجام آن در خانه راهنمایی گرفته می شود.
نوردرمانی. این روش برای افرادی استفاده می شود که با درمان های موضعی بهبود نیافته اند یا پس از درمان علائم آنها به سرعت عود کرده است. ساده ترین روش نوردرمانی (phototherapy)، قرارگرفتن در معرض میزان مشخصی نور خورشید است. در سایر روش ها از فرابنفش مصنوعی A (UVA) و باند باریک فرابنفش B (UVB) به صورت تکی یا همراه با سایر درمان ها استفاده می شود.
با وجود مؤثربودن این روش، نوردرمانی در طولانی مدت آسیب رسان بوده و می توانند باعث عوارضی مانند پیری زودرس پوست و افزایش احتمال سرطان پوست شود. به همین دلیل نوردرمانی به ندرت برای کودکان تجویز می شود و هرگز برای نوزادان استفاده نمی شود. درمورد جنبه های مثبت و منفی نوردرمانی با پزشک خود مشورت کنید.
مشاوره. در افرادی که به علت وضعیت پوستی شان خجالت زده یا ناامید هستند، صحبت با درمانگر یا مشاور، می تواند کمک کننده باشد.
استراحت، اصلاح رفتار، بیوفیدبک(شیوه ای تکمیل کننده و جایگزین برای دارو درمانی). این روش ها عادت خاراندن غیر ارادی را اصلاح می کنند.
اگزمای نوزادان
درمان اگزما در نوزادان عبارت است از:
• شناسایی محرک ها و جلوگیری از تماس با آن ها.
• اجتناب از قرار گرفتن در محیط هایی با دمای بالا.
• چرب کردن پوست نوزاد با روغن های بدن،کرم ها و پمادها.
اگر عارضه پوستی (راش) بهبود نیافت یا دچار عفونت شد، باید به پزشک اطفال مراجعه کرد. ممکن است برای کنترل عارضه های پوستی یا درمان عفونت به درمان های دارویی نیاز باشد. همچنین ممکن است پزشک جهت کاهش خارش و ایجاد خواب آلودگی، آنتی هیستامین خوراکی تجویز کند که در بهبود خارش های شبانه کمک کننده می باشد.
سبک زندگی و درمان های خانگی
جهت کاهش خارش و تسکین پوست ملتهب، راهکارهای خود مراقبتی زیر می توانند کارآمد باشند:
• مرطوب کردن پوست حداقل دوبار طی روز. از محصول یا ترکیبی استفاده کنید که مؤثر و کاملاً متناسب با شرایط شما باشد. این محصولات می توانند روغن های حمام،کرم ها، پمادها یا اسپری های مخصوص باشند. برای خردسالان مرطوب کردن روزانه پوست باید به این صورت باشد: قبل از خواب از پماد و قبل از رفتن به مدرسه از کرم استفاده شود. پماد ها چرب تر بوده و کم تر باعث سوزش ناحیه شوند.
• استعمال کرم ضد خارش در موضع. استفاده از کرم هیدروکورتیزون (حاوی حداقل 1% هیدروکورتیزون) که بدون نسخه هم عرضه می شود، می تواند به طور موقتی خارش را تسکین دهد. حداکثر دو بار در روز و پس از مرطوب کردن پوست استفاده شود. استفاده از مرطوب کننده قبل از کرم های دارویی، به جذب بهتر آن ها در پوست کمک می کند. نیاز به مصرف این کرم ها پس از بهبودی عارضه های پوستی کاهش یافته و فقط به منظور جلوگیری از عود بیماری استفاده می شود.
• استفاده از داروهای خوراکی برای آلرژی و ضد خارش. داروهای آلرژی بدون نیاز به نسخه (آنتی هیستامین) مانند سیتریزین (زیرتک)، فکسوفنادین (آلرژا) و همچنین دیفن هیدرامین (بنادریل و غیره) می توانند در مواقعی که خارش شدید است کمک کننده باشند. از آن جا که این داروها باعث خواب آلودگی می شوند، بهتر است قبل از خواب مصرف شوند.
• نخاراندن موضع بهتر است به جای خاراندن پوست، روی آن کمی فشار وارد کنید؛ اگر نمیتوانید با این وسوسه مقابله کنید آن را بپوشانید. برای کودکان،کوتاه کردن ناخن ها و پوشاندن دستکش در شب ها،کمک کننده است.
• استفاده از بانداژ. پوشاندن موضع با باند، به حفاظت از پوست و جلوگیری از خاراندن کمک می کند.
• گرفتن دوش آب گرم. داخل آب حمام، جوش شیرین، بلغور جو دوسر نپخته و یا ترکیب کلوئیدی آن –بلغور جوی دو سر ریز مخصوص حمام (Aveeno )- بریزید و برای 10 تا 15 دقیقه در آن غوطه ور شده و پس از آن به آهستگی خشک کنید. زمانی که پوست هنوز کمی مرطوب است از مرطوب کننده استفاده کنید.
• انتخاب صابون های ملایم بدون رنگ و بو. از صابون های فوق چرب (supper fatted ) و بدون مواد قلیایی استفاده کنید. باید دقت کرد که صابون کاملا از روی پوست پاک شود.
• استفاده از بخور. هوای گرم و خشک داخل خانه می تواند پوست حساس را خشک کرده و خارش و پوسته پوسته شدن آن را تشدید کند. دستگاه بخور، رطوبت هوای خانه را افزایش می دهد.
• پوشیدن لباس هایی خنک با بافت نرم. با استفاده نکردن از لباس های زبر و تنگ، می توان التهاب و تحریک پوست را کمتر کرد. علاوه بر آن پوشیدن لباس مناسب در هوای گرم یا طی ورزش کردن،از تعریق بیش از حد جلوگیری می کنیم.
راهکارهایی برای کنار آمدن با بیماری
درماتیت آتوپیک می تواند به خصوص برای نوجوانان و جوانان اضطراب آور، خسته کننده و خجالت آور باشد. این بیماری می تواند خواب را مختل کرده و حتی باعث افسردگی شود. در طول دوره بیماری گاهی اعضای خانواده بیماران با مشکلات مالی، اجتماعی و روحی مواجه خواهند شد.
حمایت های روانی توسط مشاور، گروه های حمایتی، دوستان و خانواده کمک کننده است.
آماده سازی خود جهت مراجعه به پزشک
غالباً افراد تمایل دارند که به پزشک عمومی یا پزشک خانوادگی خود مراجعه کنند. اما برخی افراد به متخصص پوست ارجاع داده می شوند.
در ذیل اطلاعاتی که به شما در آماده شدن برای ملاقات با پزشک کمک می کند ارائه شده است.
آن چه می توانید انجام دهید
• لیستی از علائم، زمان بروز آن ها و مدت زمانی که طول می کشد تا بهبود یابند تهیه کنید. تهیه فهرستی از عواملی که باعث تشدید یا بدتر شدن علائم می شوند - مانند صابون ها، شوینده ها، دود دخانیات، تعریق یا دوش های طولانی با آب گرم- می تواند به پزشک در تشخیص و درمان بهتر کمک کند.
• تمام داروها، ویتامین ها، مکمل ها، و داروهای گیاهی که مصرف می کنید را بنویسید. حتی بهتر است جعبه یا شیشه دارو را همراه خود داشته باشید.
• سوالاتی که می خواهید از پزشک بپرسید را بنویسید. در پرسیدن سوالاتی که برایتان مبهم است تردید نکنید.
برخی از سؤالات اساسی که بهتر است در مورد اگزما مطرح شود عبارتند از:
• چه عاملی باعث بروز این علائم شده است؟
• آیا برای تایید تشخیص به آزمایش خاصی نیاز است؟
• چه درمانی را توصیه می کنید؟
• آیا این شرایط گذرا است یا ادامه دارد؟
• آیا بهتر است برای بهبود عوارض صبر کنم و تحت درمان خاصی قرار نگیرم؟
• چه روش های جایگزین درمانی وجود دارد؟
• برای بهبود علائم باید چه مراقبت های پوستی را انجام دهم؟
از پزشک چه انتظاری می رود
احتمالاً در حین ملاقات، پزشک از شما سؤالاتی خواهد پرسید، سؤالاتی که ممکن است پرسیده شوند عبارتند از:
• از چه زمانی علائم شروع شده اند؟
• هر چند وقت یک بار این علائم مشاهده می شوند؟
• آیا علائم مداوم هستند یا بعضی مواقع بروز می کنند؟
• فکر می کنید چه عواملی باعث بهبود علائم می شوند؟
• چه عواملی باعث تشدید علائم می شوند؟
• آیا در اطرافیان خود فردی که به آسم یا آلرژی مبتلا می باشد، دارید؟
• در اوقات فراغت خود چه می کنید و چه سرگرمی هایی دارید؟
• آیا در تماس مستقیم با حیوانات (خانگی یا غیرخانگی) می باشید؟ از چه محصولات پوستی استفاده می کنید؟
• آیا شدت بیماری بر روی خواب یا فعالیت های روزانه شما تأثیر گذار بوده است؟