نگاه کلی
ذات الریه (سینه پهلو) بیماری است که باعث التهاب کیسه های هوایی در یک یا هر دو ریه می شود. ممکن است کیسه های هوایی ریه از مایع و یا چرک پر شده و منجر به سرفه های خلطی یا چرکی، تب، لرز و دشواری تنفس شود. گروهی از میکرو ارگانیسم ها (باکتری ها، ویروس ها و قارچ ها) می توانند باعث پنومونی یا ذات الریه بشوند.
شدت ذات الریه می تواند از طیف خفیف تا کشنده را شامل شود. این بیماری می تواند برای نوزادان، خردسالان، افراد بالای ۶۵ سال، و افرادی که بیماری های دیگر و یا سیستم ایمنی ضعیفی دارند، خطرناک باشد.
علائم
علائم ذات الریه از خفیف تا شدید درجه بندی می شود و به نوع عامل بیماری زا و سن بستگی دارد. علائم خفیف بیماری مشابه علائم سرما خوردگی و یا آنفولانزا می باشد اما کمی بیشتر به طول می انجامد.
علائم آن عبارتند از:
• درد قفسه سینه در هنگام نفس کشیدن و سرفه کردن
• گیجی و تغییر هشیاری در بزرگسالان ۶۵ به بالا
• سرفه های معمولاً خلطی
• خستگی
• تب ، تعریق و لرز
• کم تر از حد طبیعی بودن دمای بدن (در بزرگسالان بالای 65 سال و افرادی با نقص و ضعف سیستم ایمنی)
• حالت تهوع، استفراغ یا اسهال
• تنگی نفس
ممکن است نوزادان و خردسالان علائم این بیماری را نشان ندهند و یا علائم بیماری را به صورت استفراغ، تب و سرفه، بی قراری، بی حالی و تنفس و غذا خوردن دشوار بروز دهند.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد
در صورت تجربة علائمی مانند دشواری تنفس، درد قفسه سینه، تب طولانی مدت ۳۹ درجه یا بالاتر از آن، سرفه های شدید (به خصوص سرفه های چرکی) باید به پزشک مراجعه کرد.
افرادی که در گروه های پر خطر زیر قرار دارند ، باید حتما به پزشک مراجعه کنند:
• بزرگسالان ۶۵ به بالا
• کودکان زیر ۲ سال با علائم
• افراد با بیماری های دیگر و سیستم ایمنی ضعیف
• افرادی که شیمی درمانی می شوند و یا دارو هایی مصرف می کنند که سیستم ایمنی آنها را ضعیف می کند.
در افراد مسنی که دچار نارسایی قلبی و یا مشکلات مزمن ریوی هستند، ذات الریه می تواند به سرعت به یک بیماری کشنده تبدیل شود.
علل بیماری
عوامل بیماری زای بسیاری باعث ذات الریه می شوند، اغلب آنها باکتری های و ویروس های موجود در هوایی هستند که نفس می کشیم. معمولاً بدن مانع ایجاد بیماری ریوی توسط این میکروب ها می شود. اما ممکن است گاهی، حتی اگر حال عمومی فرد خوب باشد، این میکروب ها بر سیستم ایمنی بدن غلبه کرده و بیماری ایجاد شود.
ذات الریه بر اساس نوع میکروب و محلی که بیمار به آن دچار شده است طبقه بندی می شود.
ذات الریه اکتسابی از جامعه (CAP)
این عفونت شایع ترین نوع ذات الریه است که در خارج از بیمارستان ها و یا مراکز درمانی اتفاق می افتد، که ممکن است در نتیجه موارد زیر ایجاد شود:
• باکتری. شایع ترین عامل ذات الریه در آمریکا باکتری استرپتوکوکوس پنومونیه می باشد که می تواند به خودی خود یا بعد از سرماخوردگی و آنفولانزا ایجاد شود که ممکن است یک لوب (قسمت) ریه را درگیر کند و در این صورت به آن پنومونی لوبی می گویند.
• ارگانیسم های باکتری مانند. مایکوپلاسما پنومونیه نیز می تواند باعث ذات الریه شود. این نوع می تواند علائم خفیف تری نسبت به بقیه ایجاد کند . نومونیای رونده اسم غیر رسمی این ذات الریه است و به حدی شدید نیست که بتواند فرد را در بستر بیماری بیاندازد.
• قارچ. این نوع ذات الریه در بین افرادی که بیماری های مزمن دیگر و یا سیستم ایمنی ضعیفی دارند و افرادی که میزان زیادی میکروب استنشاق کرده اند، بسیار متداول است. قارچ هایی که باعث این نوع ذات الریه می شوند در قطرات مدفوع پرنده و خاک یافت شده و با توجه به شرایط جغرافیایی منطقه متفاوت خواهند بود.
• ویروس ها از جمله کووید-19. بعضی از ویروس هایی که باعث ایجاد سرما خوردگی و یا آنفولانزا می شوند، باعث ذات الریه نیز می شوند. این ویروس ها شایع ترین عامل ذات الریه در کودکان زیر ۵ سال می باشند. نومونیای ویروسی علائم خفیفی دارد اما در برخی موارد می تواند بسیار جدی باشد. کرونا ویروس می تواند باعث این بیماری شده که ممکن است علائم آن تشدید شوند.
ذات الریه اکتسابی از بیمارستان (HAP)
گروهی از افراد زمانی که در بیمارستان بستری هستند، دچار این نوع ذات الریه می شوند. این ذات الریه می تواند بسیار خطرناک باشد، چرا که عامل آن می تواند به آنتی بیوتیک ها مقاوم تر بوده و افرادی که دچار آن شده اند پیش از آن بیمار بوده اند. افرادی که با ونتیلاتور (دستگاه تنفس مصنوعی) نفس می کشند در خطر ابتلای بیشتری قرار دارند.
ذات الریه اکتسابی از مراکز مراقبت (HCAP)
این عفونت در افرادی که مدت زمان طولانی در مراکز درمانی، و یا مراقبت های ویژه ، مانند مراکز دیالیز کلیه حضور دارند اتفاق می افتند. این عفونت مانند ذات الریه اکتسابی از بیمارستان می تواند در نتیجه باکتری هایی ایجاد شود که به آنتی بیوتیک مقاوم تر می باشند.
ذات الریه آسپیراسیون
این نوع ذات الریه در نتیجه وارد شدن غذا، نوشیدنی، استفراغ یا بزاق درون ریه ها ایجاد می شود. اختلال رفلکس حلقی (نوعی واکنش غیرارادی که از ورود جسم خارجی به ریه ها جلوگیری می کند) متأثر از عواملی مانند جراحات مغزی، اختلال بلع، مصرف بیش از اندازه ی الکل یا مواد مخدر منجر به آسپیراسیون می شود.
عوامل خطرساز (ریسک فاکتورها)
دو گروه بیشتر از بقیه در معرض خطر ذات الریه می باشند:
• کودکان 2 ساله یا کمتر از آن
• افراد ۶۵ سال به بالا
سایر عوامل عبارتند از:
• بستری شدن. بستری شدن در بخش آی سی یو (ICU) بیمارستان و به خصوص استفاده از ونتیلاتور .
• بیماری های مزمن. ابتلا به آسم، بیماری مزمن انسدادی ریه (COPD)، یا بیماری های قلبی.
• استعمال دخانیات. سیگار کشیدن می تواند دفاع طبیعی بدن را در برابر عوامل ایجاد کنندة آن تضعیف کند.
• سیستم ایمنی تضعیف یا سرکوب شده. افراد مبتلا به ایدز/اچ آی وی (AIDS/HIV)، پیوند اعضا انجام داده اند، تحت شیمی درمانی قرار دارند یا برای مدت طولانی تحت درمان با داروهای استروئیدی قرار داشته اند.
عوارض بیماری
گروهی –به خصوص افراد در معرض خطر- با وجود درمان ممکن است دچار عوارضی شوند، این عوارض عبارتند از:
• ورود باکتری به جریان خون. باکتری هایی که از ریه وارد جریان خون می شوند می توانند عفونت را به سایر اندام نیز منتقل کرده و باعث نارسایی آن ها شود.
• سخت نفس کشیدن. اگر ذات الریه شدید بوده باشد یا فرد به بیماری مزمن ریوی دیگری مبتلا باشد، ممکن است دچار مشکلات تنفسی شود. به همین دلیل ممکن است تا زمان بهبودی به بستری شدن در بیمارستان و حتی استفاده از ونتیلاتور نیاز باشد.
• تجمع مایع در اطراف ریه (پلورال افیوژن). ذات الریه می تواند باعث تجمع مایعات در فضای محدود لایه های بافتی پوشش ریه ها و قفسه سینه (پلورا) شود. در صورت عفونی شدن این مایع ممکن است لازم باشد تا به کمک لوله سینه ای یا جراحی تخلیه شود.
• آبسه ی ریوی. اگر چرک در داخل حفره ای از ریه تشکیل شود، آبسه ایجاد می شود. معمولاً درمان آبسه با آنتی بیوتیک می باشد اما گاهی به جراحی یا یک سوزن بلند یا لوله برای تخلیة چرک آبسه نیاز است.
پیشگیری از بروز بیماری
برای پیشگیری از ذات الریه موارد زیر کمک کننده می باشد:
• واکسیناسیون. بر علیه برخی انواع ذات الریه یا آنفولانزا واکسن وجود دارد. با پزشک خود درمورد دریافت آن صحبت کنید. دستورالعمل های واکسیناسیون در طول زمان تغییر می کند، لذا حتی اگر در گذشته نسبت به واکسیناسیون ذات الریه اقدام کرده اید، مجدداً با پزشک خود مشورت نمایید.
• واکسینه شدن کودکان. پزشکان برای ۲ گروه از کودکان نوع متفاوتی از واکسن ذات الریه را توصیه می کنند؛ یکی برای کودکان زیر ۲ سال و دیگری کودکان بین ۲ تا ۵ سال که بیشتر در خطر بیماری پنوموکوکال می باشند. به علاوه کودکانی که در مراکز نگه داری از کودکان یا مهد کودک ها حضور دارند نیز باید تحت واکسیناسیون قرار گیرند. همچنین برای کودکان بالای ۶ ماه واکسیناسیون آنفولانزا توصیه می شود.
• رعایت بهداشت. برای حفظ خود در برابر عفونت های ریوی که گاه منجر به ذات الریه می شوند، دست ها باید مرتباً شسته و یا با محلول های الکلی ضدعفونی شوند.
• عد استعمال دخانیات. سیگار می تواند به سد دفاعی ریه در برابر عفونت های ریوی آسیب زند.
• تقویت سیستم ایمنی. به اندازه ی کافی بخوابید، ورزش کنید و برنامه ی غذایی سالمی داشته باشید.
تشخیص
پزشک در ابتدا کار خود را با بررسی سابقة پزشکی بیمار و معاینۀ وی (از جمله گوش دادن به صدای ریه ها به کمک گوشی پزشکی برای بررسی صدای قل قل یا خش خش در ریه ها) آغاز می کند.
اگر پزشک به ذات الریه مشکوک شود انجام آزمایش های زیر را توصیه می کند:
• آزمایش خون : به کمک آزمایش خون می توان ذات الریه و عامل آن را تشخیص داد، البته همیشه تشخیص دقیق امکان پذیر نیست.
• رادیوگرافی قفسه سینه: به کمک این روش می توان وسعت عفونت و محل آن را تشخیص داد. البته نمی توان به کمک آن عامل ایجاد کننده ی این عفونت را مشخص کرد.
• پالس اُکسی متری (سنجش اکسیژن خون). در این روش مقدار اکسیژن خون اندازه گیری می شود. ذات الریه می تواند از انتقال اکسیژن به جریان خون جلوگیری کند.
• آزمایش خلط. از نمونه ی مایعات داخل ریه یا خلط بعد از یک سرفه ی عمیق، و تجزیة آن برای تشخیص عفونت استفاده می شود.
گاهی اگر بیمار بیشتر از 65 سال سن داشته یا بیماری های زمینه ای دیگری داشته باشد، پزشک انجام آزمایش های دیگری را توصیه می کند:
• سی تی اسکن. در صورتی که روند درمانی ذات الریه به خوبی پیش نرود، پزشک برای ارزیابی بهتر ریه انجام سی تی اسکن را تجویز می کند.
• نمونه گیری و کشت مایعات ریوی. با وارد کردن یک سوزن در فضای بین دنده ها می توان از مایع ناحیه پلورا نمونه برداری کرد، پس از آن برای تشخیص نوع عفونت نمونه بررسی می شود.
درمان
درمان ذات الریه ، از بین بردن عفونت و جلوگیری از عوارض آن، می باشد.افرادی که عفونت حاد پارانشیم ریه دارند معمولا در خانه با دارو درمان می شوند.علایم آن نیز طی روزها و یا هفته ها بهبود پیدا می کند ولی احساس خستگی می تواند ماه ها باقی بماند.
درمان های تخصصی بستگی به شدت ذات الریه شما ، سن و مشکلات و بیماری های دیگر شما دارد ، درمان های زیر می تواند کمک کننده باشد:
• آنتی بیوتیک ها:این دارو ها برای درمان ذات الریه ی باکتریائی کاربرد دارد.ممکن است کمی طول بکشد تا انتی بیوتیکی که برای عامل ذات الریه هست ، پیدا شود و بتوان به کمک آن این مشکل را حل کرد.اکر شما بهتر نشدید پزشک انتی بیوتیک دیگری را برای شما تجویز می کند.
• دارو های سرفه:این دارو ها سرفه های شما را بهبودی می بخشد به علت آنکه سرفه به حرکت و شل شدن مایعات در ریه کمک می کند ، پس بهتر است که کاملا از بین نرود. تعداد اندکی از مطالعات در مورد داروهایی که سرفه ی ناشی از ذات الریه را از بین می برد بررسی می کند.اگر می خواهید سرفه هایتان را سرکوب کنید ، نیاز هست که مقدار داوی کمی مصرف کنید و استراحت کنید.
• مسکّن درد و تب:این دارو ها برای بهبودی تب استفاده می شود که شامل آسپیرین ، ایبوبروفن واستامینوفن می شود.
بستری شدن
اگر شما در شرایط موارد زیر باشید ، نیاز به بستری دارید:
• بالای ۶۵ سال
• گیج شدن نسبت به زمان ، مکان و افراد
• از کار افتادن کلیه ها
• فشار سیستولی زیر ۹۰ میلی متر جیوه و یا فشار دیازتولی ۶۰ و زیر آن
• نفس نفس زدن
• نیاز به دستگاه تنفس مصنوعی
• دمای کمتر از حالت عادی بدن
• ضربان زیر ۵۰ یا بالاتر ۱۰۰
اگر با ونتیلاتور نفس می کشید ویا علائم تان شدید می شود شما به مراقبت های شدید نیاز مند می شوید
کودکان نیاز به بستری می شوند اگر:
• آنها کمتر از 2 ماه سن داشته باشند
• بی حال یا بیش از حد خواب آلود باشند.
• آنها در تنفس مشکل داشته باشند.
• سطح اکسیژن خون آنها کم باشد.
• بدنشان کم آب باشد.
سبک زندگی و درمان های خانگی
این نکات می تواند به شما کمک کند تا سریعتر بهبود بیابید و خطر عوارض را کاهش دهید:
• استراحت کافی داشته باشید. تا زمانی که درجه حرارت به حالت طبیعی بازنگشت و سرفه کردن خلط متوقف نشد ، به مدرسه یا محل کار خود برنگردید. حتی وقتی احساس بهتری می کنید مراقب باشید در این کار زیاده روی نکنید. از آنجا که ذات الریه ممکن است شدید شود ، بهتر است تا زمانی که بهبود کامل پیدا نکردید ، به برنامه عادی خود برنگردید. اگر مطمئن نیستید از پزشک خود بپرسید.
• آب بدنتان را تامین کنید. مایعات زیادی بنوشید ، به ویژه آب برای شل شدن مخاط در ریه ها بسیار مناسب است.
• داروی خود را طبق تجویز مصرف کنید. کل دوره داروهایی را که پزشک برای شما تجویز کرده مصرف کنید. اگر مصرف دارو را خیلی زود متوقف کنید ، ممکن است باکتری ها در ریه های شما همچنان افزایش پیدا کنند که می توانند تکثیر و ذات الریه شما شدید شود.
آماده شدن برای جهت ملاقات با پزشک
شما می توانید با مراجعه به یک پزشک عمومی یا یک پزشک اورژانس شروع کنید ، یا ممکن است شما به پزشکی متخصص در بیماری های عفونی یا بیماری های ریوی (متخصص ریه) ارجاع داده شوید.
در اینجا برخی از اطلاعات برای کمک به شما آماده می شود برای قرار ملاقات خود و می دانم چه انتظار می رود
چه می توانید انجام دهید
• علائم ، از جمله درجه حرارت خود را ثبت کنید.
• اطلاعات کلیدی پزشکی ، از جمله بستری شدن در بیمارستان اخیر و هر بیماری پزشکی را یادداشت کنید.
• اطلاعات شخصی اصلی ، از جمله قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی یا سموم ، یا مسافرت های اخیر را بنویسید.
• لیستی از تمام داروها ، ویتامین ها و مکمل هایی که مصرف می کنید ، به ویژه آنتی بیوتیکی که از عفونت قبلی باقی مانده است ، تهیه کنید ، زیرا این امر می تواند منجر به مقاومت ذات الریه به دارو شود.
• در صورت امکان ، یکی از اعضای خانواده یا دوست خود را به همراه داشته باشید تا به شما کمک کند سوالاتی را که می پرسید و گفته های پزشک را به خاطر بسپارید.
• سولاتی را که می خواهید از پزشک بپرسید را بنویسید.
برخی از سوالات برای پرسیدن از پزشک عبارتند از:
• علت ایجاد علائم من چیست؟!
• به چه نوع آزمایشاتی نیاز دارم؟!
• چه درمانی را توصیه می کنید؟!
• آیا نیاز به بستری شدن در بیمارستان خواهم داشت؟!
• من سایر بیماری های دیگری نیز را دارم. ذات الریه من چگونه بر آنها تأثیر می گذارد؟!
• آیا محدودیتی وجود دارد که لازم باشد آنها را انجام دهم ؟!
فراموش نکنید که سوالات دیگر را نیز بپرسید.
از پزشک چه انتظاری می رود
پزشک ممکن است سوالات زیررا بپرسد:
• از چه زمانی علائم خود را شروع کردید؟
• آیا قبلاً ذات الریه داشته اید؟ اگر چنین است ، در کدام ریه؟
• آیا علائم شما مداوم یا گاه به گاه بوده است؟ شدت آنها چقدر است؟
• چه مواردی علائم شما را بهتر یا بدتر می کند؟
• آیا مسافرت کرده اید یا در معرض مواد شیمیایی یا مواد سمی قرار داشته اید؟
• آیا در خانه ، مدرسه یا محل کار در معرض افراد بیمار قرار گرفته اید؟
• آیا سیگار می کشید؟ یا تا حالا سیگار کشیده اید؟
• در طول هفته چقدر الکل مصرف می کنید؟
• آیا واکسن آنفلوانزا یا ذات الریه زده اید؟
چه کاری می توانید در انجام دهید
برای جلوگیری از بدتر شدن وضعیت خود:
• سیگار نکشید و در اطراف دود نباشید
• مایعات زیادی بنوشید و به مقدار کافی استراحت کنید