نگاه کلی
زخم بستر - زخم های فشاری، زخم های دکوبیتوس- به آسیب هایی به پوست و بافت های زیرین آن اطلاق می شود که در نتیجه فشار طولانی مدت به پوست ایجاد شده اند. زخم بستر معمولاً روی پوست قسمت های استخوانی بدن مانند زانوها، قوزک پا، کناره های ران و باسن و دنبالچه ظاهر می شود.
افرادی بیشتر در معرض خطر ابتلا به زخم بستر هستند که به دلیل شرایط پزشکی و بیماری، تحرک کمتری داشته و توانایی محدودی در تغییر وضعیت بدن خود دارند و همین موضوع باعث می شود بیشتر وقت خود را روی تخت یا صندلی سپری کنند.
زخم بستر می تواند طی چند ساعت یا چند روز ایجاد شود. بیشتر زخم ها با درمان های مناسب بهبود می یابند اما گروهی از آن ها هیچ وقت به طور کامل معالجه نمی شوند. می توان برای جلوگیری از بروز و بهبودی زخم بستر گام هایی برداشت.
علائم
علائم هشداردهنده زخم بستر عبارتند از:
تغییرات غیر معمول در رنگ یا بافت پوست
تورم
ترشحات چرک مانند
منطقه ای از پوست که در هنگام لمس نسبت به مناطق دیگر خنک تر یا گرم تر می باشد.
ناسور و حساس شدن مناطقی از پوست
طبقه بندی شدت زخم بستر بر اساس عمق، شدت و سایر مشخصات انجام می شود. درجه آسیب به پوست و بافت زیرین آن از پوستی یکدست اما قرمز شروع می شود و تا آسیب های شدید و عمیقی که گاه به عضلات و استخوان ها نیز کشیده می شوند، ادامه دارد.
مناطق شایع ابتلا به زخم بستر
در افرادی که از ویلچیر (صندلی چرخدار) استفاده می کنند، زخم بستر اغلب بر روی پوست نواحی زیر ایجاد می شود:
دنبالچه یا باسن
کتف ها و ستون مهره ها
پشت دست ها، بازوها و پاها (جایی که روی صندلی چرخدار قرار می گیرد).
در افرادی که باید همیشه به صورت درازکش باشند (روی تخت بخوابند)، معمولاً زخم بستر روی نواحی زیر ایجاد می شوند:
پشت یا کناره های سر
کتف ها
کناره های باسن و ران، کمر یا دنبالچه
پاشنه، قوزک و پشت زانوها
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد
در صورت مشاهده علائم هشدار دهنده زخم بستر، باید موقعیت بدن تغییر داده شود تا فشار روی پوست کم شود. در صورتی که پس از 24 تا 48 ساعت بهبودی مشاهده نشد، باید به پزشک مراجعه کرد.
در صورت مشاهده علائم عفونت مانند تب، ترشح از زخم، بوی بد زخم، قرمزی بیش از حد پوست، گرم شدن یا تورم اطراف زخم، به سرعت به مراکز درمانی مراجعه کرده یا با مرکز فوریت های پزشکی تماس بگیرید.
علل بیماری
زخم بستر در نتیجه فشار بر روی پوست و محدود شدن جریان خون آن ایجاد می شود. تحرک محدود می تواند پوست را آسیب پذیر ساخته و منجر به ایجاد زخم بستر شود.
سه عامل اصلی و اولیه در بروز زخم بستر عبارتند از:
فشار. فشار مداوم روی هر قسمت بدن می تواند جریان خون در بافت ها کاهش دهد. جریان خون، مسئول رساندن اکسیژن و سایر مواد مغذی به بافت ها باشد. بدون این مواد مغذی ضروری، پوست و بافت های اطراف آسیب دیده و در نهایت از بین می روند.
در افرادی که دچار محدودیت حرکتی هستند، این نوع فشار روی نقاطی ایجاد می شود می که توسط عضلات و چربی ها پوشانیده نشده اند و پوست مستقیماً روی استخوان قرار گرفته است (مانند ستون مهره ها، دنبالچه، کتف ها، کناره های باسن و ران ها، پاشنه ها و آرنج ها).
اصطکاک. اصطکاک پوستی با مالش آن روی لباس ها یا ملافه ها اتفاق افتاده و باعث آسیب پذیرتر شدن پوست – به خصوص اگر مرطوب باشد- می شود.
کشش دو طرفه پوست. این کشش به صورت حرکت پوست در دو جهت مخالف می باشد. به عنوان مثال، وقتی تخت در قسمت سر بالاتر است و بدن بیمار به سمت پایین لغزانیده می شود پوست در جهت مخالف کشیده می شود.
عوامل خطرساز (ریسک فاکتورها)
احتمال بروز زخم بستر در مواردی که محدودیت حرکتی وجود داشته و وضعیت بدن به راحتی در حالت نشسته یا خوابیده تغییر نمی کند بسیار بالا می باشد. عوامل خطرساز عبارتند از:
بی تحرکی. در نتیجه ضعف شدید سلامت عمومی، آسیب به نخاع و سایر موارد
بی اختیاری ادرار و مدفوع. با قرار گیری در معرض ادرار و مدفوع، پوست آسیب پذیر تر می شود.
از بین رفتن حس لامسه. آسیب های نخاعی، اختلالات نورولوژیک و عصبی و سایر موارد باعث از بین رفتن حس می شوند. ناتوانی در احساس درد یا هر ناراحتی دیگری منجر به عدم تشخیص علائم هشدار دهنده و لزوم تغییر وضعیت بدن می شود.
تغذیه نامناسب و کمبود مایعات بدن. برای داشتن پوستی سالم و جلوگیری از تخریب بافت ها، بدن باید مایعات، کالری، پروتئین، ویتامین ها و مواد معدنی کافی دریافت کند.
بیماری هایی که جریان خون را مختل می کنند. بیماری هایی مانند دیابت و بیماری های عروقی که باعث اختلال در خونرسانی می شوند، می توانند خطر آسیب های بافتی مانند زخم بستر را افزایش دهند.
عوارض بیماری
عوارض زخم بستر می تواند بسیار خطرناک و حتی کشنده باشد، از جمله:
سلولیت. سلولیت، عفونت پوست و بافت های همبندی می باشد؛ که می تواند باعث داغی، قرمزی و تورم نواحی درگیر شود. معمولاً افراد مبتلا به اختلالات و آسیب های عصبی دردی در ناحیه سلولیتی احساس نمی کنند.
عفونت های استخوان و مفاصل. عفونت ناشی از زخم بستر می تواند درون مفاصل و استخوان ها نفوذ کند. عفونت مفصلی (آرتریت سپتیک) می تواند به غضروف و بافت ها آسیب برساند. عفونت های استخوانی (استئومیلیت) می تواند باعث کاهش قدرت و عملکرد مفاصل و اندام ها شود.
سرطان. زخم های طولانی مدتی که بهبود نمی یابند (زخم های مارجولین) می توانند در نهایت به نوعی از کارسینومای سلول های سنگفرشی تبدیل شوند.
سپسیس (مسمومیت خونی). به ندرت زخم های بستر منجر به سپسیس می شوند.
پیشگیری از بروز بیماری
می توان با جا به جایی مداوم، مانع از ایجاد فشار یکنواخت روی پوست و در نتیجه بروز زخم بستر شد. راهکارهای دیگر شامل مراقبت مناسب از پوست، تغذیه مناسب، نوشیدن مایعات کافی، ترک سیگار، مدیریت استرس و اضطراب و حرکات فیزیوتراپیک می باشد.
نکاتی برای جا به جایی و تغییر وضعیت
نکات زیر را هنگام تغییر وضعیت روی تخت یا صندلی به خاطر داشته باشید:
بدن خود را مرتباً جابجا کنید. از یک نفر بخواهید تا هر یک ساعت یکبار به شما در جا به جا کردن خود کمک کند.
در صورت امکان کمی بدن خود را بلند کنید. اگر دستان و بالاتنه شما قدرت کافی دارند، با فشار بر روی دسته صندلی ها بدن خود را از صندلی بلند کنید.
از ویلچیر های مخصوص استفاده کنید. برخی ویلچیر ها به شما اجازه تحرک بیشتری می دهند که همین امر باعث کاهش فشار می شود.
برای کمتر شدن فشار از کوسن یا تشکی استفاده کنید. برای کاهش فشار و قرارگیری بدن در وضعیت مناسب از کوسن یا تشک مخصوص استفاده کنید. از کوسن های گرد استفاده نکنید، زیرا باعث افزایش فشار روی بافت اطراف می شوند.
ارتفاع تختخواب خود را تنظیم کنید. ارتفاع تخت را بیش از 30 درجه بالا نیاورید. این مانع از کشش پوست می شود.
نکاتی برای مراقبت از پوست
در مراقبت از پوست نکات زیر را در نظر داشته باشید:
پوست را خشک و تمیز نگاه دارید. پوست را با شوینده ملایمی شستشو داده و با ضربه های ملایمی خشک کنید. این کار را به عنوان بخشی از برنامه روزانه انجام دهید تا پوست کمتر در معرض رطوبت، ادرار و مدفوع قرار داشته باشد.
از پوست محافظت کنید. از کرم های مخصوصی برای محافظت از پوست در برابر رطوبت ادرار و مدفوع استفاده کنید (کرم های سد کننده رطوبت). در صورت لزوم، لباس ها و ملحفه ها را مرتباً عوض کنید. مراقب دکمه های لباس ها و چین های ملحفه ها باشید، این موارد هرچند جزئی به نظر می رسد می توانند باعث التهاب و تحریک پوست شوند.
هر روز وضعیت پوست را چک کنید. هر روز پوست را به منظور وجود علائم زخم بستر بررسی کنید.
تشخیص
پزشک زخم و وضعیت پوست را بررسی و آن ها را ارزیابی کرده و در صورت قطعی شدن تشخیص زخم ها، آن را مرحله بندی می کند. مرحله بندی زخم بستر به تعیین روش صحیح درمانی کمک می کند.ممکن است برای ارزیابی سلامت عمومی بیمار، آزمایش خون تجویز شود.
مواردی که پزشک مطرح می کند
سوالاتی که احتمالاً پزشک می پرسد عبارتند از:
برای اولین بار، زخم بستر چه زمانی ظاهر شد؟
میزان درد چقدر است؟
آیا در گذشته نیز به زخم بستر دچار شده اید؟
کنترل و مراقبت از آن ها و نتیجه درمان چگونه بود؟
چه نوع کمک هایی برای مراقبت در دسترس شما می باشد؟
هر چند وقت یکبار وضعیت بدن خود را تغییر می دهید؟
مبتلا به چه بیماری هایی تشخیص داده شده و در حال حاضر تحت چه درمانی هستید؟
رژیم غذایی شما چگونه بوده و میزان مصرف روزانه مایعات چقدر می باشد؟
درمان
درمان زخم های بستر به صورت کاهش فشار بر روی پوست آسیب دیده، مراقبت از زخم ها، کنترل درد، جلوگیری از عفونت و تغذیه مناسب می باشد.
تیم درمانی
معمولاً اعضای تیم درمانی بنابر شرایط بیمار شامل افراد زیر شود:
پزشک ناظر بر برنامه درمانی
پزشک یا پرستار متخصص در مراقبت از زخم
پرستاران یا دستیاران پزشکی که مراقبت های لازم از زخم ها را انجام داده و همچنین نحوه کنترل و مراقبت از زخم ها را آموزش می دهند.
یک فیزیوتراپیست که به بهبود تحرک اندام های بدن کمک می کند
یک درمانگر که مناسب بودن سطح محل خوابیدن یا نشستن را کنترل می کند.
یک متخصص تغذیه که نیازهای غذایی را بررسی کرده و رژیم غذایی مناسب را توصیه می کند.
متخصص پوست
جراح مغز و اعصاب، جراح عروق، جراح ارتوپدی یا جراح پلاستیک
کاهش فشار
قدم اول در درمان زخم بستر کاهش فشار و اصطکاک ناشی از آن است. به این منظور بهتر است اقدامات زیر را انجام داد:
تغییر وضعیت بدن. در صورت ابتلا به زخم بستر، باید وضعیت بدن مرتباً تغییر داده شود. میزان تغییر وضعیت بدن بیمار به شرایط جسمی او و کیفیت سطح تخت یا صندلی بستگی دارد.
استفاده از وسایل کمکی. استفاده از تشک، تخت و کوسن های مخصوص، به تنظیم نحوه نشستن یا خوابیدن بیمار – به گونه ای که از پوست آسیب دیده یا حساس محافظت شود- کمک می کند.
تمیز کردن و پانسمان زخم ها
مراقبت از زخم بستر به عمق زخم بستگی دارد. به طور کلی، مراحل تمیز کردن و پانسمان زخم به صورت زیر می باشد:
تمیز کردن. اگر پوست ناحیه مبتلا، زخم نشده است باید با یک پاک کننده ملایم شسته و با ضربه های ملایمی خشک شود. با هر بار عوض کردن پانسمان زخم های باز، باید آن ها را با آب یا سرم شستشو (نرمال سالین) تمیز کرد.
پانسمان و بانداژ زخم. باند با مرطوب نگه داشتن زخم باعث بهبودی می شود، همچنین پانسمان همچون مانعی در برابر عفونت عمل کرده و پوست اطراف ناحیه درگیر را خشک نگه می دارد. پانسمان می تواند به اشکال مختلف پانسمان فیلم شفاف، گاز استریل، ژل، فوم باشد. گاهی ممکن است به ترکیبی از انواع پانسمان نیاز باشد.
برداشتن بافت آسیب دیده
برای بهبود مناسب زخم ها، نباید بافت آسیب دیده، مرده یا آلوده روی زخم باشد. به همین منظور پزشک یا پرستار با شستشوی ملایم زخم با آب یا برش بافت آسیب دیده، بافت آسیب دیده (دبرید) را بردارد.
سایر اقدامات
اقدامات دیگری که می توان انجام داد عبارتند از:
کنترل درد با دارو. داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی - مانند ایبوپروفن (ادویل) و ناپروکسن سدیم- می توانند درد را کاهش دهند. مصرف این داروها پیش یا پس از تغییر وضعیت بدن بیمار و مراقبت از زخم می تواند کمک کننده باشد. داروهای موضعی کاهنده درد نیز در طول مراقبت از زخم مؤثر می باشند.
رژیم غذایی سالم. تغذیه خوب ترمیم زخم را سرعت بخشیده و تسهیل می کند.
عمل جراحی
گاهی برای زخم بستر گسترده ای که بهبود نمی یابد نیاز به جراحی می باشد. یکی از روش های جراحی ترمیمی، استفاده از بافت عضلانی، پوست یا سایر بافت ها برای پوشاندن زخم و لایه آسیب دیده استخوان می باشد (جراحی فلپ).
راهکارهایی برای کنار آمدن با بیماری
ممکن است افرادی که دچار زخم بستر می شوند، شرایط ناراحت کننده ای همچون درد، سختی، انزوای اجتماعی یا افسردگی را تجربه کنند. به همین دلیل باید با کادر درمانی خود در مورد نیازهای خود به حمایت و راحتی صحبت کرد.
والدین یا مراقبین کودکان مبتلا به زخم بستر می توانند برای مقابله با این شرایط استرس زا با یک روانشناس کودک مشاوره کنند.
خانواده و دوستان بیمارانی که در مراکز مراقبت های درمانی بستری هستند می توانند با مراجعه به مرکز از کیفیت مناسب اقدامات پیشگیرانه و درمانی اطمینان حاصل کرده و حتی در مواردی به کادر درمانی کمک کنند.