نگاه کلی
سرخک نوعی عفونت ناشی از ویروس در دوران کودکی است. این بیماری زمانی شیوع زیادی داشت اما تقریباً امروزه می توان به کمک واکسن از آن جلوگیری کرد. به این بیماری روبه اولا نیز گفته می شود که می تواند در دوران خردسالی خیلی جدی و حتی کشنده باشد. با اینکه بسیاری از کودکان واکسن این بیماری را دریافت کرده اند اما همچنان میزان مرگ و میر ناشی از این بیماری بیش از 100،000 نفر در سال می باشد که درصد زیادی از آن را کودکان زیر 5 سال به خود اختصاص می دهند.
به طور کلی در دو دهه گذشته و در نتیجه واکسیناسیون، سرخک در آمریکا شیوع زیادی نداشته است. در آمریکا در سال 2004 حدود 300 مورد و در سال 2014 بیش از 600 مورد ابتلا به سرخک گزارش شده است. بیشتر موارد ابتلا به این بیماری ها مربوط به مسافرانی بوده که از کشور دیگری آمده بودند و افرادی مبتلا شده اند که واکسینه نشده بودند و یا کسانی که نمی دانستند در برابر این بیماری واکسینه شده اند یا خیر.
علائم بیماری
حدود ۱۰ تا ۱۴ روز پس از قرار گرفتن در معرض ویروس، علائم سرخک ظاهر می شود؛ به طور کلی این علائم شامل:
• تب
• سرفه خشک
• آبریزش بینی
• گلو درد
• التهاب ملتحمه چشم (کونژکتیویت)
• لکه هایی سفید با مرکزی مایل به آبی روی زمینه ای قرمز که داخل دهان و بر روی پوشش داخلی گونه -که به آن لکه های کوپلیک می گویند- ایجاد می شوند.
• ضایعه های پوستی که در نتیجه ادغام لکه های بزرگ و صاف ایجاد می شود .
این عفونت در طی مراحلی متوالی در مدت زمان ۲ تا ۳ هفته ای اتفاق می افتد.
• عفونت و دوره نهفتگی. ۱۰ تا ۱۴ روز اول پس از آلودگی، ویروس سرخک نهفته بوده و هیچ گونه علائم و نشانه ای از سرخک در این دوره وجود ندارد.
• علائم و نشانه های غیر اختصاصی. به طور کلی سرخک با تب خفیف تا نسبی، سرفه های مداوم، آبریزش بینی، التهاب ملتحمه چشم و گلودرد شروع می شود. ممکن است این عوارض ۲ تا ۳ روز ادامه داشته باشد.
• بیماری حاد و ضایعات پوستی. ضایعات به صورت لکه های قرمز کوچکی هستند که بعضی از آنها برجسته هستند. مجموعه لکه ها و برجستگی ها در کنار یکدیگر، ظاهر پوست را لکه لکه می کنند. این بیماری ابتدا صورت را هدف می گیرد.
بعد از چند روز ضایعات پوستی به بازوها و تنه و پس از آن به ران ها و ساق پاها کشیده می شود. در همین حین، تب افزایش پیدا کرده و به ۴۰ تا ۴۱ درجه سانتی گراد می رسد. محو شدن لکه های سرخک کم کم از روی صورت شروع شده و در آخر پاها بهبود می یابند.
• دوره انتقال ویروس. دوره انتقال ویروس در حدود ۸ روز می باشد. ۴ روز قبل و 4 روز پس از از ظاهر شدن لکه ها.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد
اگر گمان می کنید خود و یا فرزندتان در معرض ویروس قرار گرفته اید و یا دچار ضایعات پوستی مشابه سرخک شده اید، به پزشک مراجعه کنید.
همچنین باید دوره ی واکسیناسیون خود و اعضای خانواده را به خصوص پیش از شروع دورة ابتدایی و دانشگاه یا سفرهای بین المللی با پزشک بررسی کنید.
علل بیماری
سرخک یک بیماری به شدت واگیردار است که توسط نوعی ویروس که در بینی و گلوی فرد آلوده (کودک یا بزرگسال) تکثیر می یابد، ایجاد می شود. اگر فرد مبتلا به سرخک سرفه، عطسه یا صحبت کند، قطرات آلوده و عفونی را در هوا پخش کرده و در نتیجه افراد دیگر آن را استنشاق می کنند.
به علاوه قطرات آلوده می توانند برای چند ساعت به شکل فعال و مسری روی سطوح باقی بمانند، تماس دست افراد با این سطوح و پس از آن مالیدن چشم ها یا بینی و دهان باعث می شود ویروس وارد بدن آن ها شود.
۹۰٪ افراد حساسی که با افراد آلوده به این ویروس در تماس باشند بیمار می شوند.
عوامل خطرساز (ریسک فاکتورها)
• واکسینه نبودن. عدم واکسیناسیون باعث افزایش احتمال ابتلا به این بیماری می شود.
• سفرهای بین المللی. سفر به کشورهای در حال توسعه که سرخک در آن ها شایع تر است، افراد را بیشتر در معرض خطر این بیماری قرار می دهد.
• کمبود ویتامین آ. کمبود ویتامین آ در رژیم غذایی باعث می شود علائم بیماری شدیدتر بروز کنند.
عوارض بیماری
عفونت گوش. یکی از عوارض شایع سرخک عفونت باکتریائی گوش میباشد.
برونشیت (التهاب برونش ها)، لارنژیت (التهاب حنجره) و خروسک. این بیماری باعث التهاب حنجره یا پوشش دیوارة داخلی مجاری اصلی ورود هوا به ریه (نایژه ها/برونش ها) می شود.
ذات الریه (پنومونی). از عوارض شایع سرخک می باشد. ممکن است افرادی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند پس از ابتلا به این بیماری به نوع خطرناک ذات الریه مبتلا شوند که گاه می تواند کشنده باشد .
التهاب مغز (انسفالیت). تقریباً از هر صد نفری که به سرخک مبتلا می شوند یک نفر دچار عارضه ای به نام انسفالیت یا التهاب مغز می شود که یا بلافاصله بعد از بیماری اتفاق می افتد و یا حتی ممکن است بعد از گذشت ۱ ماه پس از آن بروز کند.
مشکلات دوره بارداری. اگه باردار هستید حتماً باید تحت مراقبت های ویژه قرار بگیرید، چرا که این بیماری می تواند باعث زایمان زودرس، کاهش وزن نوزاد و یا مرگ مادر شود.
پیشگیری از بروز بیماری
مرکز کنترل و پیشگیری بیماری ها توصیه می کند تا کودکان و بزرگسالان تحت واکسنیاسیون برای این بیماری قرار گیرند.
واکسن سرخک در کودکان
برای جلوگیری از ابتلای کودکان به این بیماری، اولین دوز بین ۱۲ تا ۱۵ ماهگی تجویز می شود و دومین دوز بین ۴ تا ۶ سالگی داده می شود. در نظر داشته باشید که:
اگر قصد سفر به خارج از کشور را داشته و سن فرزندتان بین ۶ تا ۱۱ ماه می باشد، با پزشک در مورد تزریق زودتر از موعد واکسن مشورت کنید.
اگر کودک یا نوجوان شما تحت واکسیناسیون با ۲ دوز مشخص شده در زمان پیشنهادی قرار نگرفته باشد، لازم است به فاصله 4 هفته دو دوز واکسن دریافت کند.
واکسن سرخک در بزرگسالان
در بزرگسالان واکسن سرخک در موارد زیر لازم می شود:
اگر در معرض خطر ابتلا به بیماری قرار داشته باشید – مانند رفتن به دانشگاه، سفر های بین المللی و شاغل در محیط های بیمارستانی- یا این که مدارک اثبات مصونیت در مقابل این بیماری را نداشته باشید. اثبات مصونیت شامل مدارک واکسیناسیون و یا تأییدیه آزمایشگاه می باشد.
اگر در سال ۱۹۵۷ میلادی مصادف با سال ۱۳۳۵ شمسی و یا دیرتر به دنیا آمدید و یا مدرکی دال بر اثبات مصونیت در برابر این بیماری را ندارید.
اگر از لزوم واکسیناسیون اطمینان ندارید با پزشک خود مشورت کنید.
پیشگیری از سرخک در زمان شیوع یا قطعی شدن تشخیص ابتلای فرد به بیماری
اگر فردی از اعضای خانواده به سرخک مبتلا شده است، برای حفاظت از افراد آسیب پذیر خانواده و دوستان خود اقدامات احتیاطی زیر را انجام دهید:
1. قرنطینه. از آن جا که از 4 روز پیش از ظهور و 4 روز پس از پدیدار شدن لکه ها، سرخک بسیار واگیردار است، افراد مبتلا نباید در این بازه زمانی با افراد دیگر تعامل داشته باشند.
همچنین ممکن است لازم باشد افراد خانواده مثل خواهر و برادر (اگر واکسینه نشده اند) نیز از فرد آلوده فاصله بگیرند.
۲. واکسیناسیون. فردی که در ریسک ابتلا به سرخک هست و واکسیناسیون نشده است باید فوراً تزریق آن را انجام دهند از این دسته می توان به نوزادان بزرگتر از ۶ ماه و کسانی که درسال ۱۳۳۵ و یا دیرتر به دنیا آمدند و مدرکی دال بر واکسیناسیون یا سابقه ابتلا به سرخک ندارند، اشاره کرد.
پیشگیری از موارد جدید ابتلا
سابقه ابتلا به سرخک، سیستم ایمنی بدن افراد را برای مقابله با ابتلای مجدد تقویت کرده، و فرد دیگر دچار این بیماری نمی شود. بسیاری از افراد که پیش از سال ۱۹۵۷ در آمریکا زندگی کرده و یا به دنیا آمده اند در برابر سرخک ایمن هستند چرا که قبلا به آن مبتلا شده اند.
ولی برای افرادی که مبتلا نشده اند واکسن مهم است زیرا :
• ترویج و حفظ گسترده ایمنی و مصونیت. با وجود آن که همه واکسینه نشده اند از زمان ساخت واکسن سرخک، تقریباً این بیماری در آمریکا از بین رفته است. به این ایمنی ایمنی جمعی گفته می شود.
امروزه به دلیل کاهش قابل توجه میزان واکسیناسیون، ایمنی جمعی کمی تضعیف شده است. به همین دلیل اخیرا ابتلا به سرخک در آمریکا گسترش پیدا کرده است.
• پیشگیری از شیوع مجدد سرخک. واکسیناسیون منظم بسیار مهم است چرا که پس از کاهش میزان واکسیناسیون در جمعیت، بیماری دوباره شیوع پیدا می کند. در سال ۱۹۹۸ مقاله بی اعتباری اطلاعات اشتباهی در رابطه با ارتباط ابتلا به اوتیسم و واکسن سرخک، اوریون، سرخچه (MMR) منتشر کرد.
در سال های 2003-2004 در انگلستان، حدود 80% کودکان تحت واکسیناسیون قرار گرفته بودند. در ۲۰۰۸، نزدیک به هزار و چهارصد موارد تأیید شده از ابتلا به سرخک در انگلیس و ولز گزارش شده است.
تشخیص
معمولا پزشک می تواند بر اساس خصیصه های بارز بیماری مثل لکه های سفید مایل به آبی در زمینه قرمز - لکه های کوپلیک- در پوشش داخلی گونه سرخک را تشخیص دهد. گرچه بسیاری از پزشکان هرگز سرخک را ندیده اند و ضایعات پوستی سرخک می تواند تشخیص آن ها را دچار مشکل کند، در نتیجه در صورت لزوم آزمایش خون می تواند سرخک را تایید کند. این ویروس به وسیله ی نمونه گیری از گلو و نمونه ادرار نیز قابل تشخیص است.
درمان
درمان خاصی برای عفونت سرخک منتشر شده در بدن وجود ندارد. با این وجود راهکارهایی برای حفاظت از افراد آسیب پذیری که در معرض ویروس قرار گرفته اند وجود دارد.
• واکسیناسیون پس از قرار گیری در معرض بیماری. می توان تا ۷۲ ساعت پس از قرار گرفتن در معرض ویروس برای افراد غیر ایمن در برابر این بیماری از جمله نوزادان، واکسیناسیون انجام داد. در این حالت سرخک در صورت بروز، علائم خفیف و عمر کوتاهی دارد.
• سرم ایمنی گلوبولین. در مواردی برای زنان باردار، نوزادان و افراد با سیستم ایمنی ضعیف که در معرض ویروس قرار گرفته اند، تزریق پروتئینی به نام سرم ایمنوگلوبین تجویز می شود. این آنتی بادی ۶ روز پس از قرار گیری در معرض ویروس تزریق می شود و می تواند از سرخک جلوگیری کرده و یا در صورت بروز علائم آن را تخفیف دهد.
داروها
تب بر. معمولاً برای بهبود تب ناشی از سرخک، داروهایی تجویز می شود، مانند: استامینوفن، ایبوپروفن (ادویل) یا ناپروکسن سدیم.
هیچگاه نباید برای کودکان و نوجوانانی که دارای علائم سرخک هستند آسپیرین تجویز شود. اگر چه مصرف آسپیرین برای کودکان بزرگتر از ۳ سال مورد تأیید می باشد ولی این دو گروه در دوره بهبودی از علائم شبه آنفولانزا و آبله مرغان نباید آسپیرین مصرف کنند. چرا که آسپیرین باعث ایجاد سندرم ری (نوعی بیماری ویروسی ناشی از مصرف آسپیرین است) می شود که می تواند به طور بالقوه برای این کودکان کشنده باشد.
آنتی بیوتیک ها. اگر هنگام ابتلای کودکان به سرخک عفونت های باکتریایی مثل ذات الریه و یا عفونت گوش ایجاد شده باشد، پزشک آنتی بیوتیک تجویز می کند.
ویتامین آ. سطح کمتر ویتامین آ در کودکان احتمال وخیم تر شدن و تشدید علائم بیماری را افزایش می دهد ویتامین آ می تواند شدت بیماری را کاهش دهد. معمولاً ۲۰۰،۰۰۰ دوز (واحد بین المللی) ویتامین آ برای کودکان بالای یک سال تجویز می شود.
سبک زندگی و درمان های خانگی
اگر شما و یا کودک تان به سرخک مبتلا شده اید به پزشک مراجعه کرده و روند پیشرفت و عوارض آن را با او مطرح کنید. همچنین اقدامات زیر را انجام دهید:
• سخت نگیرید! استراحت کنید و از انجام فعالیت های شدید اجتناب کنید.
• مایعات بنوشید. آب زیادی بنوشید، می توانید برای جایگزینی مایعات از دست رفته توسط تب و تعریق، آبمیوه و دمنوش بنوشید.
• از روش های تسکین دهنده برای تنفس خود استفاده کنید. از دستگاه بخور برای تسکین سرفه و گلو درد استفاده کنید.
• به چشم های خود استراحت دهید. اگر نور برای شما و یا کودکتان آزار دهنده است -که مشکل بسیاری از افراد مبتلا به سرخک می باشد- نور منزل را کم کرده یا از عینک آفتابی استفاده کنید. اگر چشمانتان اذیت می شود از خواندن و تلویزیون نگاه کردن پرهیز کنید.
آمادگی برای مراجعه به پزشک
اگر شما و یا فرزندتان مشکوک به ابتلا به سرخک هستید، باید به پزشک مراجعه کنید.
آن چه می توانید انجام دهید
• علائم خود و کودکتان را بنویسید، حتی آن دسته که به نظر ربطی به بیماری ندارند.
• اطلاعات شخصی خود را یادداشت کنید، از جمله هر سفری که اخیراً داشته اید.
• لیستی از داروها، ویتامین ها و مکمل هایی که خود یا فرزندانتان مصرف می کنید تهیه کنید.
• سوالاتی را که می خواهید از پزشک بپرسید بنویسید.
سوالات اساسی که در مورد سرخک بهتر است از پزشک خود بپرسید عبارتند از:
• چه عامل باعث بروز این علائم شده است؟
• آیا علل احتمالی دیگری هم وجود دارد؟
• چه درمان هایی وجود دارد و پیشنهاد شما چیست؟
• چه مجله ها و بروشورهایی در دسترس هستند؟ چه سایت هایی را برای کسب اطلاعات بیشتر پیشنهاد می دهید؟
از پزشک چه انتظاری می رود
ممکن است برای کاهش احتمال سرایت بیماری به افراد دیگر، پزشک از شما بخواهد که قبل و یا بعد از ساعت کاری به مطب بروید. اگر پزشک از ابتلای شما یا فرزندتان به سرخک اطمینان حاصل کند باید آن را به دپارتمان سلامت اطلاع دهد.
سوالاتی که ممکن است پزشک بپرسد عبارتند از:
• آیا کودکتان در برابر سرخک واکسینه شده است؟ چه زمانی؟
• آیا اخیراً به خارج از کشور سفری داشته اید؟
• آیا فرد دیگری در خانه با شما زندگی می کند؟ آیا واکسینه شده است؟
در این بین چه کاری می توان انجام داد
• بدن شما و کودکتان نباید دچار کم آبی شود. محلول های اکترولیت کودکان مانند پدیالیت، نوشیدنی های ورزشی مثل گاتورید یا پاوراید، می تواند به حفظ آب و الکترولیت های بدن کمک کند.
• پایین آوردن صحیح تب. اگر تب باعث ناراحتی شما و فرزندتان می شود می توانید برای پایین آوردن آن از استامینوفن و یا ایبوپروفن استفاده کنید.
هیچگاه نباید برای کودکان و نوجوانانی که دارای علائم سرخک هستند آسپیرین تجویز شود. اگر چه مصرف آسپیرین برای کودکان بزرگتر از ۳ سال تایید شده ولی این دو گروه در دوره بهبودی از علائم مشابه آنفولانزا و آبله مرغان نباید آسپیرین مصرف کنند. چرا که آسپیرین باعث ایجاد سندرم ری (نوعی بیماری ویروسی ناشی از مصرف آسپیرین است) می شود که می تواند به طور بالقوه برای این کودکان کشنده باشد.