نگاه کلی
سندرم پیش از قاعدگی (PMS) علائم متفاوتی دارد، علائمی همچون تغییرات خُلقی، حساس شدن پستان ها، گرستگی و ولع بیشتر برای غذا خوردن، خستگی، زودرنجی و افسردگی. تخمین زده می شود که از هر 4 زن در دورۀ قاعدگی، 3 مورد به گونه ای سندرم پیش از قاعدگی را تجربه می کنند.
معمولاً علائم در قالب الگوهای قابل پیش بینی عود می کنند؛ اما تغییرات جسمی و عاطفی که در سندرم پیش از قاعدگی تجربه می شوند، از خفیف تا شدید متفاوت می باشند.
با این حال نباید اجازه داد که این مشکلات، زندگی را تحت تأثیر قرار داده و آن را کنترل کنند. درمان ها و مدیریت سبک زندگی به کاهش یا کنترل علائم سندرم پیش از قاعدگی کمک می کنند.
علائم
فهرست تمام علائم سندرم قبل قاعدگی، بسیار طولانی است، اما اکثر خانم ها تنها تعدادی از این مشکلات را تجربه می کنند.
علائم عاطفی و رفتاری
• فشار روحی یا تشویش و اضطراب
• احساس افسردگی
• تمایل به گریه
• نوسانات خُلقی، زودرنجی یا عصبانیت و برافروختگی
• تغییر اشتها و تمایل به غذا
• بی خوابی و مشکل در خوابیدن
• انزوای اجتماعی
• پایین آمدن تمرکز
• تغییر میل جنسی
علائم جسمی
• درد مفاصل یا عضلات
• سر درد
• خستگی
• افزایش وزن ناشی از احتباس مایعات در بدن
• نفخ شکم
• حساس شدن پستان ها
• ظاهر شدن ناگهانی آکنه
• یبوست یا اسهال
• عدم تحمل الکل
در گروهی از خانم ها، درد جسمی و فشار روحی به حدی شدید است که زندگی روزمرة آنها را کاملاً تحت تأثیر خود قرار می دهد. به طور کلی در اکثر خانم ها، علائم -صرف نظر از شدت- تا چهار روز پس از شروع قاعدگی از بین می روند.
اما سندرم پیش از قاعدگی در تعداد کمی از زنان منجر به ناتوانی شدیدی می شود. این شکل از سندرم پیش از قاعدگی را اختلال دیسفریک قبل قاعدگی (اختلال ناخوشی پیشاقاعدگی/PMDD) می نامند.
علائم PMDD عبارتند از: افسردگی، نوسانات خلقی، عصبانیت، اضطراب، احساس خرد شدن و پایمال شدن، اختلال تمرکز، زودرنجی و فشارعصبی.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد
اگر سندرم پیش از قاعدگی با تغییر سبک زندگی، کنترل نشده و علائم PMS بر سلامتی و فعالیت های روزمره تأثیر بگذارد، باید به پزشک مراجعه کرد.
علل بیماری
علت دقیق ایجاد سندرم پیش از قاعدگی ناشناخته است، اما عوامل مختلفی در بروز این عارضه نقش دارند:
• تغییرات چرخه هورمون ها. علائم سندرم پیش از قاعدگی با نوسانات هورمونی تغییر کرده و با بارداری و یائسگی از بین می روند.
• تغییرات شیمیایی در مغز. تغییر سروتونین (انتقال دهنده عصبی که نقش اساسی را در حالت های خلقی دارد)، علائم PMS را تحریک می کند. میزان ناکافی سروتونین می تواند منجر به افسردگی پیش از قاعدگی، خستگی، گرسنگی بیش از حد، و مشکلات خواب، شوند.
• افسردگی. در برخی خانم هایی که دچار سندرم پیش از قاعدگی شدید می شوند، افسردگی تشخیص داده نشده است؛ اگرچه افسردگی به تنهایی باعث همه علائم نمی شود.
تشخیص
هیچ علامت یا آزمایش خاصی برای تشخیص مثبت بودن سندرم پیش از قاعدگی وجود ندارد. اگر الگوی علائم پیش از همه قاعدگی ها یکسان باشد، پزشک آن علائم خاص را به PMS نسبت می دهد.
برای تشخیص الگوی علائم پیش از قاعدگی، پزشک به بیمار توصیه می کند تا حداقل برای دو دوره قاعدگی، علائم خود را یادداشت کرده و به روزی که برای اولین بار علائم PMS مشاهده شده است و همچنین روزی که از بین می روند، توجه کند. همچنین روزهای شروع و پایان دوره قاعدگی باید ذکر شود.
برخی عارضه ها، از جمله سندرم خستگی مزمن، اختلالات تیروئید و اختلالات خلقی مانند افسردگی و اضطراب، علائمی مشابه PMS دارند. برای تشخیص دقیق تر، آزمایش هایی مانند آزمایش عملکرد تیروئید یا آزمایش غربالگری خلق و خوی، تجویز می شوند.
درمان
در بسیاری از خانم ها، تغییر سبک زندگی به تسکین علائم PMS کمک می کند. اما بسته به شدت علائم، پزشک یک یا چند دارو برای سندرم پیش از قاعدگی تجویز خواهد کرد.
تأثیر داروها در تسکین علائم متفاوت می باشد. داروهای تجویزی برای سندرم پیش از قاعدگی عبارتند از:
• داروهای ضد افسردگی. مهارکننده های بازجذب سروتونین (SSRIs) -که شامل فلوکستین، پاروکستین، سرترالین و غیره می باشد-، در کاهش علائم خلقی موفق بوده اند. SSRIs اولین خط درمان PMS شدید یا PMDD می باشند. این داروها به صورت روزانه تجویز می شوند. اما برای برخی زنان، استفاده از این داروهای ضد افسردگی به دو هفته پیش از شروع قاعدگی محدود می شود.
• داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی (NSAIDs). مصرف NSAID ها مانند ایبوپروفن یا ناپروکسن سدیم پیش یا در ابتدای دوره قاعدگی می تواند انقباض های عضلانی و حساسیت پستان ها را کاهش دهد.
• داروهای ادرار آور. اگر ورزش و کاهش مصرف نمک برای کاهش وزن، تورم و نفخ ناشی از PMS کافی نباشند، مصرف داروهای ادرارآور به بدن کمک می کنند تا مایعات اضافی را از طریق کلیه ها دفع کند. اسپیرونولاکتون داروی ادرار آوری است که به کاهش برخی علائم PMS کمک می کند.
• داروهای ضد بارداری. این داروها، تخمک گذاری را متوقف کرده و علائم PMS را تسکین می دهند.
درمان های جایگزین
آنچه در مورد اثربخشی درمان های مکمل برای تسکین علائم سندرم قبل قاعدگی استفاده می شود، در زیر آورده شده است:
• مکمل های غذایی. گزارش هایی از اثربخشی مکمل های کلسیم، منیزیم، ویتامین E و ویتامین B6 در تسکین علائم داده شده است، اما هنوز شواهد کافی در این مورد موجود نمی باشد.
• داروهای گیاهی. زنان زیادی گزارش داده اند که مصرف گیاهانی مانند جینکو، زنجبیل، پنج انگشت، روغن گل مغربی و گل راعی باعث تسکین علائم PMS شده است. با این حال، همچنان شواهد علمی در مورد اثربخشی داروهای گیاهی بر تسکین علائم PMS بسیار اندک می باشد.
داروهای گیاهی توسط سازمان غذا و دارو کنترل نمی شوند، بنابراین هیچ گزارشی در مورد ایمنی یا اثربخشی محصول ثبت نشده است. به دلیل احتمال بروز عوارض جانبی یا تداخل با سایر داروها، باید پیش از مصرف هرگونه فرآورده گیاهی با پزشک خود صحبت کنید. به عنوان مثال گل راعی، اثر قرص های ضد بارداری را کاهش می دهد.
• طب سوزنی. متخصص طب سوزنی، سوزن های مخصوص استریلی را وارد پوست نقاط خاصی از بدن می کند. علائم PMS در برخی زنان پس از طب سوزنی، تسکین می یابد.
سبک زندگی و درمان های خانگی
گاهی، علائم سندرم پیش از قاعدگی با تغییر رژیم غذایی، ورزش و انجام راهکارهایی در زندگی روزمره، کنترل شده یا کاهش می یابند. اقادامت زیر می توانند کمک کننده باشند:
اصلاح رژیم غذایی
• افزایش تعداد وعده های غذایی در کنار کاهش حجم آن ها، به منظور کاهش نفخ و احساس سیری
• محدود کردن مصرف نمک و غذاهای شور به منظور کاهش نفخ شکم و احتباس مایعات
• مصرف غذاهای حاوی کربوهیدرات های پیچیده مانند میوه ها، سبزیجات و غلات کامل
• مصرف غذاهای غنی از کلسیم. اگر دستگاه گوارش توانایی تحمل محصولات لبنی را نداشته یا در رژیم غذایی کلسیم کافی وجود ندارد، مصرف روزانۀ مکمل کلسیم، کمک کننده می باشد.
• خودداری از مصرف کافئین و الکل
ورزش کردن
بهتر است بیشتر روزهای هفته حداقل 30 دقیقه پیاده روی سریع، دوچرخه سواری، شنا یا سایر فعالیت های هوازی انجام شوند. ورزش منظم روزانه به بهبود سلامت کلی کمک کرده و علائم خاصی مانند خستگی و روحیه افسرده را برطرف می کند.
کاهش استرس
• خواب کافی
• انجام تمرینات آرامش بخش برای عضلات یا تنفس عمیق، برای کاهش سر درد، اضطراب یا بی خوابی
• یوگا یا ماساژ برای آرامش و از بین بردن استرس
ثبت علائم به مدت چند ماه
برای شناسایی عوامل محرک و زمان بروز علائم، باید همه اطلاعات ثبت شوند. این کار می تواند به تشخیص راه های مقابله با علائم کمک کند.
آمادگی برای ملاقات با پزشک
معمولاً در ابتدا به پزشک عمومی مراجعه می شود. با این حال در صورت لزوم بیمار به متخصص زنان ارجاع داده می شود.
در اینجا اطلاعاتی برای کمک به آماده شدن برای ملاقات پزشک و آنچه از پزشک انتظار می رود، آورده شده است.
آنچه می توانید انجام دهید
• از محدودیت های پیش از قرار ملاقات آگاه باشید. قبل از تعیین وقت، در خصوص محدودیت ها و آمادگی های لازم سوال کنید.
• علائم خود را یادداشت کنید، حتی اگر به نظر می رسد علائم به بیماری مرتبط نمی باشند.
• اطلاعات شخصی مهم، از جمله سایر بیماری ها، و نام داروها، ویتامین ها و مکمل هایی که مصرف می کنید.
• سوالاتی را که می خواهید از پزشک بپرسید، یادداشت نمایید.
سوال های اساسی در مورد سندرم پیش از قاعدگی که بهتر است از پزشک پرسیده شوند، عبارت است از:
• چه کاری علائم PMS را به حداقل می رساند؟
• آیا علائم PMS به خودی خود برطرف می شوند؟
• آیا علائم به وجود آمده، نشان دهنده بیماری خطرناکی می باشند؟
• چه روش های درمانی را پیشنهاد می کنید؟
• آیا جایگزینی برای داروهایی که تجویز کرده اید وجود دارد؟
• چه مجله ها و بروشورهایی در دسترس هستند؟ چه سایت هایی را برای کسب اطلاعات بیشتر پیشنهاد می دهید؟
علاوه بر این سوالات، در پرسیدن هر سوال دیگری که برایتان پیش آمده است تردید نکنید.
از پزشک چه انتظاری می رود
سوال هایی که احتمالاً پزشک خواهد پرسید، عبارتند از:
• شدت علائم چقدر است؟
• در چه روزهایی از چرخه قاعدگی، علائم در بدترین حالت قرار دارند؟
• آیا در طول دوره قاعدگی، روزهای بدون علامت هم وجود دارند؟
• آیا می توان زمان بروز علائم را پیش بینی کرد؟
• آیا چیزی علائم را بدتر یا بهتر می کنند؟
• آیا علائم عارضه در فعالیت روزانه تداخل ایجاد کرده است؟
• آیا اخیراً احساس ضعف، افسردگی و ناامیدی داشته اید؟
• آیا در خانواده، کسی به بیماری های روحی-روانی مبتلا می باشد؟
• تاکنون چه روش های درمانی را انجام داده اید؟ چه اثری داشته اند؟