نگاه کلی
سنگ صفرا، رسوبات سخت شده مایعات گوارشی می باشد که در کیسه صفرا تشکیل می شود. کیسه صفرا عضو کوچک و گلابی شکلی در سمت راست شکم در زیر کبد می باشد. کیسه صفرا مایعی گوارشی به نام صفرا را در خود نگه می دارد و آن را در روده کوچک آزاد می کند.
اندازه سنگ صفرا از اندازه دانه ماسه تا توپ گلف متغیر می باشد. در برخی افراد تنها یک سنگ و در گروهی دیگر سنگ های متعددی در کیسه صفرا تشکیل می شود.
زمانی که سنگ های کیسه صفرا باعث علائم شود، معمولاً نیاز به عمل جراحی کیسه صفرا می باشد، در حالی که اگر هیچ علامتی ایجاد نکنند، نیازی به درمان ندارند.
علائم
ممکن است سنگ های صفراوی هیچ علامتی ایجاد نکنند. اگر سنگ صفرا در مجاری قرار گرفته و باعث انسداد شود، علائم به اشکال زیر بروز می کنند:
• درد ناگهانی و شدید در بالا و سمت راست شکم
• درد ناگهانی و شدید در مرکز شکم، زیر استخوان سینه
• درد مابین تیغه های شانه
• درد در شانه راست
• حالت تهوع یا استفراغ
درد ممکن است چند دقیقه تا چند ساعت طول بکشد.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد
اگر علائم نگران کننده به نظر برسند باید به پزشک مراجعه نمود.
در صورت بروز علائم زیر باید فوراً به پزشک مراجعه کرد:
• درد شکم به حدی شدید باشد که نتوان به آرامی نشست یا موقعیت بدنی خاصی نیز آن را تسکین ندهد.
• زردی پوست و سفیدی چشم
• تب شدید همراه با لرز
علل بیماری
مشخص نیست که چه عواملی باعث تشکیل سنگ صفرا می شوند. پزشکان گمان می کنند سنگ صفرا در نتیجه موارد زیر ایجاد می شود:
• صفرا حاوی کلسترول بیش از حد باشد. به طور معمول، صفرا حاوی مواد شیمیایی کافی برای حل کردن کلسترول دفع شده توسط کبد می باشد. اما اگر کبد کلسترول بیشتری نسبت به قدرت صفرا دفع کند، کلسترول اضافی به صورت بلور در آمده و در نهایت به سنگ تبدیل می شود.
• صفرا حاوی مقدار زیادی بیلی روبین باشد. بیلی روبین ماده شیمیایی است که هنگام تجزیه گلبول های قرمز خون در بدن تولید می شود. برخی بیماری ها و عارضه ها مانند سیروز کبدی، عفونت های دستگاه صفراوی و برخی اختلالات خونی باعث می شود که کبد بیش از حد بیلی روبین تولید کند. بیلی روبین اضافی تشکیل سنگ صفرا را تحریک می کند.
• کیسه صفرا به درستی خالی نشود. اگر کیسه صفرا به طور کامل یا به اندازه کافی خالی نشود، صفرا تجمع یافته و خطر تشکیل سنگ صفرا را افزایش می دهند.
انواع سنگ های صفراوی
انواع سنگ های صفراوی که در کیسه ی صفرا ایجاد می شوند عبارتند از:
• سنگ های کلسترولی صفرا. متداول ترین نوع سنگ صفرا که سنگ کلسترولی نامیده می شود، اغلب به رنگ زرد دیده می شود. این سنگ های صفراوی عمدتاً متشکل از کلسترول حل نشده می باشند، اما ممکن است حاوی اجزای دیگری نیز باشند.
• سنگ های رنگدانه ای صفراوی. این سنگهای قهوه ای تیره یا سیاه هنگامی تشکیل می شوند که صفرا حاوی مقدار زیادی بیلی روبین باشد.
عوامل خطرساز (ریسک فاکتورها)
عواملی که خطر ابتلا به سنگ کیسه صفرا را افزایش می دهند عبارتند از:
• زن بودن
• 40 سال یا بیشتر
• نژاد بومی آمریکایی (سرخپوست ها)
• مکزیکی-آمریکایی
• اضافه وزن یا چاقی
• کم تحرکی
• بارداری
• رژیم غذایی پر چرب
• رژیم غذایی سرشار از کلسترول
• رژیم غذایی با فیبر کم
• سابقه ی خانوادگی برای سنگ ها صفراوی
• ابتلا به دیابت
• ابتلا به برخی از اختلالات خونی، مانند کم خونی سلول داسی شکل یا سرطان خون
• کاهش خیلی سریع وزن
• مصرف داروهای حاوی استروژن، مانند داروهای ضد بارداری خوراکی یا داروهای هورمون درمانی
• ابتلا به بیماری های کبدی
عوارض بیماری
عوارض سنگ صفراوی عبارتند از :
• التهاب کیسه صفرا. گیر کردن سنگ در گردن کیسه صفرا باعث التهاب آن می شود (کوله سیستیت). کوله سیستیت می تواند باعث درد شدید و تب شود.
• انسداد مجرای صفراوی مشترک. سنگ صفرا، لوله ها (مجاری) را که از طریق آنها صفرا از کیسه صفرا یا کبد به روده کوچک جریان می یابد را مسدود می کند که درد شدید، زردی و عفونت مجاری صفراوی را به دنبال دارد.
• انسداد مجرای پانکراتیک (لوزالمعده). مجرای لوزالمعده لوله ای است که از پانکراس عبور کرده و پیش از ورود به دوازدهه به مجرای صفراوی مشترک متصل می شود. ترشحات لوزالمعده که به هضم غذا کمک می کنند از طریق مجرای پانکراس تخلیه می شوند.
سنگ صفرا می تواند باعث انسداد مجرای پانکراس و التهاب لوزالمعده (پانکراتیت) شود. پانکراتیت باعث درد شدید و مداوم شکم شده و معمولاً در پی آن فرد باید در بیمارستان بستری شود.
• سرطان کیسه صفرا. افرادی که سابقه سنگ کیسه صفرا دارند، در خطر بیشتری برای ابتلا به سرطان کیسه صفرا می باشند. سرطان کیسه صفرا بسیار نادر است، بنابراین با وجود آن که در نتیجه سنگ صفرا خطر ابتلا به سرطان زیاد افزایش می یابد، اما احتمال سرطان کیسه صفرا بسیار اندک است.
پیشگیری از بروز بیماری
مواردی که به کاهش خطر ابتلا به سنگ کیسه صفرا کمک می کنند، عبارتند از:
• وعده های غذایی را از دست ندهید. سعی کنید به برنامه غذایی خود پایبند باشید. کنار گذاشتن وعده های غذایی یا نخوردن چیزی در طول روز می تواند خطر سنگ کیسه صفرا را افزایش دهد.
• وزن خود را به آرامی کم کنید. در صورتی که باید وزن خود را کاهش دهید، آهسته پیش بروید. کاهش سریع وزن می تواند خطر ابتلا به سنگ صفرا را افزایش دهد. هدف خود را بر آن بنا نهاده که هفته ای 1 یا 2 پوند (حدود 0.5 تا 1 کیلوگرم) وزن کم کنید.
• خوردن غذاهای سرشار از فیبر. غذاهای غنی از فیبر مانند میوه جات، سبزیجات و غلات کامل را در رژیم غذایی خود قرار دهید.
• حفظ وزن سالم . چاقی و اضافه وزن باعث افزایش خطر ابتلا به سنگ کیسه صفرا می شود. برای کاهش مناسب وزن، کالری دریافتی خود را کاهش داده و تحرک خود را افزایش دهید. پس از دستیابی به وزن سالم، با ادامه رژیم غذایی سالم و ورزش، برای حفظ آن تلاش کنید.
تشخیص
آزمایش و روش های مورد استفاده در تشخیص و بررسی عوارض سنگ کیسه صفرا عبارتند از:
• سونوگرافی شکم. آزمایش رایجی است که بیشتر علائم سنگ کیسه صفرا را بررسی می کند. سونوگرافی شکم به صورت حرکت دورانی و به جلو و عقب دستگاه (مبدل) در ناحیه معده می باشد. مبدل با ارسال سیگنال ها به رایانه، تصاویری ایجاد می کند که ساختارهای درون شکم را نشان می دهند.
• سونوگرافی آندوسکوپیک (EUS). این روش به شناسایی سنگ های کوچکی که در سونوگرافی شکم مشاهده نشده اند کمک می کند. در طی EUS پزشک لوله نازک و انعطاف پذیری (آندوسکوپ) را از دهان و در طول دستگاه گوارش عبور می دهد. این مبدل کوچک در طول لوله گوارش، امواج صوتی تولید می کند که تصویر دقیقی از بافت اطراف ایجاد می شود.
• تست های دیگر تصویر برداری. تست های دیگر شامل کوله سیستوگرافی دهانی، اسکن اسید ایمینو دی استیک کبدی-صفراوی (HIDA)، توموگرافی کامپیوتری (CT/سی تی اسکن)، مگنتیک رزونانس کلانژوپانکراتوگرافی(MRCP) یا کلانژیوپانکراتوگرافی رتروگراد آندوسکوپی (ERCP) می باشد. سنگ های صفراوی که با استفاده از ERCP تشخیص داده می شوند، طی این روش تشخیصی برداشته هم می شوند.
• آزمایش خون. عفونت، زردی، پانکراتیت و سایر عوارض ناشی از سنگ صفرا را می توان با آزمایش خون تشخیص داد.
درمان
اکثر مبتلایان به سنگ کیسه صفرا که علائمی ندارند، هرگز به درمان نیاز ندارند. پزشک، بر اساس علائم و نتایج آزمایش ها، برنامه درمانی را مشخص می کند.
معمولاً پزشک توصیه کند که مراقب عوارض سنگ کیسه صفرا مانند افزایش درد بالای سمت راست شکم باشید. اگر علائم سنگ صفرا رخ دهد، باید درمان را آغاز کرد.
درمان سنگ های صفراوی عبارتند از:
• جراحی و برداشتن سنگ صفراوی (کوله سیستوکتومی). از آن جا که سنگ صفرا مکرراً عود می کند، ممکن است پزشک جراحی برای برداشتن کیسه صفرا را توصیه کند. هنگامی که کیسه صفرا برداشته شد، صفرا دیگر به جای ذخیره در کیسه صفرا، مستقیما از کبد به روده کوچک جریان می یابد.
کیسه صفرا برای زنده بودن الزامی نیست و برداشتن آن تاثیری در توانایی هضم غذا ندارد، اما نبودن آن به طور موقت باعث بروز اسهال می شود.
• داروهایی برای شکستن و حل کردن سنگ کیسه صفرا. داروهای خوراکی به حل شدن سنگ کیسه صفرا کمک می کند. در این روش ممکن است ماه ها یا سال ها درمان طول بکشد (تا سنگهای صفراوی از این طریق حل شود) و در صورت قطع درمان، امکان تشکیل مجدد سنگ وجود دارد.
گاهی داروها موثر نیستند، معمولاً داروهای سنگ صفرا برای افرادی که نمی توانند تحت عمل جراحی قرار بگیرند تجویز می شود.
آمادگی برای ملاقات با پزشک
اگر علائم نگران کننده ای را تجربه می کنید به پزشک مراجعه کنید. اگر پزشک به وجود سنگ کیسه صفرا مشکوک شود، مراجعه به متخصص گوارش را توصیه می کند.
ازآنجا که زمان ملاقات کم می باشد، آمادگی لازم را برای صرفه جویی در زمان داشته باشید. در اینجا اطلاعاتی برای کمک به آمادگی بیشتر و آن چه که از پزشک انتظار می رود، آورده شده است.
آن چه می توانید انجام دهید
• از هرگونه محدودیت قبل از قرار ملاقات آگاه باشید. هنگام تعیین وقت ملاقات در مورد محدودیت هایی مانند رژیم غذایی، سوال کنید.
• علائمی را که تجربه می کنید بنویسید، حتی علائمی که به نظر نمی رسند مربوط به بیماری باشند.
• اطلاعات شخصی مهم، از جمله استرس های شدید یا تغییرات اخیر زندگی خود را بنویسید.
• لیستی از تمام داروها، ویتامین ها یا مکمل هایی را که مصرف می کنید تهیه کنید.
• یکی از اعضای خانواده یا دوستان را همراه خود داشته باشید. گاهی ممکن است درک همه اطلاعات ارائه شده در هنگام ملاقات با پزشک دشوار باشد. فرد همراه می تواند در یادآوری مسائل مطرح شده در ملاقات به شما کمک کند.
• سوالاتی را که می خواهید از پزشک بپرسید بنویسید.
زمان ملاقات با پزشک محدود است، بنابراین تهیه لیستی از سوالات به اختصاص زمان بیشتر برای صحبت در مورد سایر موارد کمک می کند.
سوالاتی که درمورد سنگ صفرا می توان پرسید عبارتند از:
• آیا سنگ های صفراوی علت درد شکم هستند؟
• آیا این احتمال وجود دارد که بروز علائم به دلیل چیزی غیر از سنگ صفرا باشد؟
• به چه نوع آزمایش هایی نیاز دارم؟
• آیا ممکن است سنگ های صفراوی بدون درمان از بین بروند؟
• آیا به جراحی برداشتن کیسه صفرا نیاز دارم؟
• خطرات جراحی چیست؟
• دوره نقاهت پس از جراحی چقدر طول می کشد؟
• آیا راه های درمانی دیگری برای سنگ کیسه صفرا وجود دارد؟
• آیا باید به متخصص مراجعه کنم؟ هزینه آن چقدر است و آیا بیمه آن را پوشش می دهد؟
• به بیماری (های) یگری نیز مبتلا می باشم. چگونه می توانم آنها را به بهترین وجه با هم مدیریت کنم؟
• آیا بروشور یا مقالاتی وجود دارد که بتوانم با خود ببرم؟ چه وب سایت هایی را پیشنهاد می کنید؟
ازپزشک چه انتظاری می رود
سوالاتی که ممکن است پزشک بپرسد عبارتند از:
• چه زمانی برای اولین بار علائم را تجربه کردید؟
• آیا علائم با غذا خوردن مرتبط می باشد؟
• آیا تب نیز جزء علائم بوده است؟
• علائم دائم هستند یا گذرا؟
• شدت علائم چقدر است؟
• علائم برای چه مدتی طول می کشند؟
• چه چیزی علائم را بهبود می بخشد؟
• چه چیزی علائم را بدتر می کند؟