نگاه کلی
شب ادراری(که بی اختیاری شبانه نیز نامیده می شود) در سنی اتفاق می افتد که در آن سن و سال از کودک مبتلا به این عارضه، خشک ماندن و ادرار نکردن در شب انتظار می رود.
ملافه و پیژامه مرطوب و _یک کودک خجالت زده_ یک صحنه مشابه در بسیاری از خانه ها هست. اما مایوس نشوید. شب ادراری نشانه ای از اختلال و کاستی در آموزش شما به فرزندتان برای توالت رفتن نیست بلکه این امر یک قسمت نرمال از رشد و تکامل کودک است.
عموماً برای وقوع شب ادراری قبل از ۷سالگی نباید نگران بود.کودک در این سن هنوز در حال یادگیری کنترل مثانه خود در هنگام شب است.
در صورت ادامه داشتن شب ادراری با حوصله و درک و شناخت از این مسئله، می توان آن را درمان کرد. تغییر در سبک زندگی، تربیت مثانه، هشدار دهنده ی های رطوبت و بعضی از داروها به بهبودی شب ادراری کمک خواهند کرد.
علائم
اغلب کودکان تا سن ۵ سالگی بطور کامل آموزش دیده اند که چگونه دستشویی کنند اما هیچ زمان مشخصی برای کنترل کامل مثانه وجود ندارد.
بین سنین ۵ تا ۷ سالگی، شب ادراری در بعضی از کودکان وجود دارد.
پس از ۷سالگی تعداد کمی از کودکان هنوز با این مسئله درگیر هستند.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد
در اغلب کودکان شب ادراری به طور خود به خودی از بین خواهد رفت اما بعضی از کودکان برای غلبه به این مشکل، به یک کمک کوچک نیاز دارند.در موارد دیگر شب ادراری می تواند نشانه ای از یک دلیل اساسی باشد که نیاز به درمان های پزشکی دارد.
در صورت وجود موارد زیر با پزشک کودکتان مشورت کنید:
• کودک شما پس ۷سالگی هم جای خودش را خیس می کند.
• پس از عدم وقوع شب ادراری به مدت چند ماه، کودک شروع به خیس کردن خودش کرده است.
• شب ادراری با علائمی مانند دفع ادرار دردناک، تشنگی غیر معمول، ادرار قرمز یا صورتی، مدفوع سخت و خروپف همراه است.
علل بیماری
کسی دلیل اصلی وقوع شب ادراری را نمی داند اما عوامل زیادی در ایجاد این عارضه دخیل هستند.
• مثانه کوچک.ممکن است که مثانه فرزندتان به اندازه ی کافی رشد نکرده است تا بتواند ادرار تولید شده در شب را در خودش نگه دارد.
• ناتوانی در تشخیص مثانه پر.اگر روند بلوغ و تکامل اعصاب کنترل کننده مثانه کند باشد، پر بودن مثانه نمی تواند باعث شود که کودک از خواب بیدار شود مخصوصاً اگر در خواب عمیق باشد.
• عدم تعادل هورمونی. بعضی از کودکان در دوران کودکی مقدار کافی هورمون ضد ادراری (که تولید ادرار شبانه را کاهش می دهد) تولید نمی کنند.
• عفونت دستگاه ادراری. عفونت باعث می شود که کودک به سختی ادرارش را کنترل کند.علائم و نشانه های عفونت شامل شب ادراری، عدم کنترل ادرار در طول روز، تکرر ادرار، ادرار قرمز یا صورتی و داشتن درد در هنگام دفع ادرار می شوند.
• وقفه تنفسی(آپنه)در خواب. گاهی اوقات شب ادراری یک نشانه از وجود وقفه تنفسی در خواب است(بیماری که در آن تنفس کودک در طول خواب به دلیل التهاب و بزرگ شدن لوزه ها و آدنوئیدها(لوزه های حلقی) منقطع است).سایر علائم و نشانه های این عارضه عبارتند از:خروپف و خواب آلودگی در طول روز.
• دیابت. در کودکی که تا به حال در طول شب، تختش خشک بوده و شب ادراری نداشته است، شروع این عارضه می تواند اولین نشانه از بروز بیماری دیابت باشد.سایر علائم و نشانه های دیابت عبارتند از:دفع شدن مقدار خیلی زیادی ادرار در هر بار ادرار کردن، تشنگی زیاد و خستگی و کاهش وزن علی رغم اشتهای خوب.
• یبوست مزمن. در کنترل ادرار و دفع مدفوع، از عضله های یکسان استفاده می شود.در یبوست طولانی مدت، این عضلات ناکارآمد خواهند شد و این امر باعث وقوع شب ادراری می شود.
• مشکلات ساختاری در دستگاه ادراری یا سیستم عصبی. به ندرت امکان دارد که شب ادراری به دلیل نقص در سیستم عصبی و دستگاه ادراری کودک باشد.
عوامل خطرساز (ریسک فاکتورها)
شب ادراری می تواند هر کسی را تحت تاثیر قرار بدهد اما در پسران ۲برابر دختران رایج است.عوامل مختلفی با افزایش خطر شب ادراری همراه است که این عوامل عبارتند از:
• استرس و اضطراب.رویداد ها و حوادثی مانند خواهر و برادر بزرگ تر شدن، رفتن به یک مدرسه جدید یا خوابیدن در مکانی دور از منزل می توانند محرک ایجاد شب ادراری شوند.
• سابقه خانوادگی.اگر یکی از والدین کودک یا هر دو آنها در دوران کودکی مبتلا به شب ادراری بوده اند، فرزندشان نیز بیشتر در معرض خطر ابتلا به این بیماری هست
• اختلال پیش فعالی و نقص توجه. شب ادراری در کودکان مبتلا به این عارضه، بسیار رایج است.
عوارض بیماری
اگرچه شب ادراری بدون داشتن علائم فیزیکی خطری برای سلامتی ندارد، اما می تواند مشکلاتی را برای کودک ایجاد کند که عبارتند از:
• احساس گناه و خجالت که منجر به کم شدن عزت نفس می شود
• از دست دادن موقعیت ها و فرصت های شرکت در فعالیت های اجتماعی مثل خوابیدن در بیرون از منزل یا رفتن به کمپ ها
• وجود بثورات پوستی(راش) در قسمت پایینی بدن و ناحیه تناسلی کودک. خصوصاً اگر کودک با همان لباس زیر خیس خوابیده باشد.
تشخیص
پزشک موارد زیر را برای شناسایی دلایل اصلی شب ادراری و تعیین درمان مناسب، انجام می دهد:
• معاینه فیزیکی
• گفت و گو درباره علائم، مایعات مصرفی، سابقه خانوادگی،عادت های روده ای و مثانه ای و تمامی مسائل مرتبط با شب ادراری
• گرفتن آزمایش ادرار برای بررسی کردن علائم عفونت یا دیابت
• تصویربرداری از کلیه یا مثانه توسط اشعه ایکس یا سایر روش های تصویربرداری دیگر، برای مشاهده ساختار دستگاه ادراری
• انجام انواع دیگری از آزمایش ها یا ارزیابی های دستگاه ادراری در صورت لزوم
درمان
این عارضه در اغلب کودکان به صورت خود به خودی درمان خواهد شد.در صورت نیاز به درمان، باید با پزشک در مورد گزینه های موجود و انتخاب بهترین روش درمانی مشورت کرد.
اگر عارضه شب ادراری در کودکان گاه به گاه اتفاق بیفتد و زیاد باعث رنجش و عذاب کودک نشود، تغییرات سبک زندگی(مانند عدم استفاده از نوشیدنی های کافئین دار یا محدود کردن مصرف مایعات در هنگام شب)می تواند کمک کننده باشد.اگر این تغییرات موفقیت آمیز نبودند و تاثیری نداشتند، یا فرزند دانش آموزتان از خیس کردن خودش وحشت داشت، درمان های دیگری باید امتحان شوند.
اگر علل اصلی شب ادراری عواملی مانند یبوست و یا وقفه ی تنفسی در خواب بودند، باید قبل از سایر درمان ها مورد توجه قرار بگیرند.
گزینه های درمانی شب ادراری عبارتند از هشدار دهنده های رطوبت و داروها.
هشداردهنده های رطوبت
دستگاه های کوچکی هستند که با باتری کار می کنند(در بیشتر داروخانه ها بدون نیاز به نسخه پزشک در دسترس هستند)و به یک پد حساس به رطوبت متصل هستند.این پد بر روی پیژامه ی کودک یا تخت و ملافه او قرار داده می شود و زمانیکه پد مرطوب شد، صدای دستگاه بلند می شود. بهترین حالت این است که صدای دستگاه درست در همان لحظه ای که کودک شروع به ادرار کردن می کند او را از خواب بیدار کند تا کودک جریان ادرارش را متوقف سازد و به سمت توالت برود.اگر کودک خواب عمیقی دارد لازم است که شخص دیگری صدای هشدار را بشنود و کودک را از خواب بیدار کند.
اگر قصد استفاده از این دستگاه را دارید، باید زمان زیادی صرف کنید.دیدن هر نوع پاسخی اغلب ۱تا ۳ ماه زمان می برد و قطع کامل شب ادراری بالای ۱۶ هفته طول می کشد.هشدار دهنده های رطوبت بر روی بسیاری از کودکان موثر هستند، خطرات و عوارض جانبی کمی دارد و مانند استفاده از داروها یک راه حل طولانی مدت هستند ولی استفاده از این دستگاه ها بهتر از خوردن دارو است.
داروها
به عنوان آخرین چاره پزشک کودکتان ممکن است که داروهایی را برای قطع موقتی شب ادراری کودک، تجویز کند.انواع خاصی از داروها می توانند:
تولید ادرار شبانه را کاهش دهند.داروی دسموپرسین مقدار ادرار تولید شده در شب را کاهش می دهد اما نوشیدن مقدار خیلی زیادی از مایعات همراه با دارو می تواند باعث بروز مشکلاتی بشود و اگر کودکتان علائمی مانند تب، اسهال و حالت تهوع دارد، باید از مصرف این دارو اجتناب کند.در هنگام استفاده از این دارو به دقت از تمامی دستورالعمل ها پیروی کنید.
• دسموپرسین به صورت خوراکی و به شکل قرص در کودکان ۵سال به بالا تجویز می شود.بر طبق گفته سازمان غذا و دارو اسپری بینی دسموپرسین(نوکتیوا و غیره) به دلیل داشتن اثرات جانبی خطرناک، مدتی است که دیگر برای درمان شب ادراری توصیه نمی شود.
• کاهش انقباضات مثانه. اگر کودکتان دارای مثانه ای کوچک است یک داروی آنتی کولینرژیک مانند اُکسی بوتینین (دیتروپان) به کاهش انقباض مثانه کمک می کند و گنجایش آن را افزایش می دهد مخصوصاً اگر عدم کنترل ادرار در روز نیز اتفاق می افتد.این دارو معمولاً موازی با سایر داروهای دیگر و در زمانی استفاده می شود که سایر درمان های دیگر با شکست مواجه شده اند.
گاهی اوقات ترکیبی از داروها اثر بیشتری دارد.اگرچه ضمانتی وجود ندارد و ممکن است که دارو ها بیماری را بهبود نبخشند.پس از قطع دارو، شب ادراری دوباره از سر گرفته خواهد شد تا اینکه در یک سن خاص که از کودکی به کودک دیگر متفاوت است، به صورت خود به خودی برطرف خواهد شد.
سبک زندگی و درمان های خانگی
در اینجا تغییراتی وجود دارد که انجام دادن آنها می تواند کمک کننده باشد:
• محدود کردن مصرف مایعات در شب.مصرف مقدار کافی مایعات یک امر بسیار مهم است، هیچ محدودیتی برای نوشیدن آب توسط فرزندتان در طول روز وجود ندارد اگرچه بهتر است که کودک را به نوشیدن مایعات در صبح و اوایل بعد از ظهر تشویق کنید زیرا باعث کاهش تشنگی در شب می شود. اما اگر کودکتان در هنگام عصر مشغول بازی و شرکت در فعالیت های ورزشی است، شب هنگام او را از نوشیدن مایعات منع نکنید.
• اجتناب کردن از مصرف نوشیدنی ها و غذاهای کافئین دار.استفاده ازنوشیدنی های کافئین دار در هر زمانی از روز باعث سست شدن کودکان می شود زیرا کافئین مثانه را تحریک می کند.استفاده از کافئین مخصوصاً در هنگام شب، باعث سستی می شود.
• تشویق کردن کودک برای استفاده از تکنیک تخلیه مضاعف قبل از خوابیدن.تخلیه مضاعف به معنای ادرار کردن در شروع فرایند خواب و تخلیه دوباره مثانه درست قبل از به خواب رفتن است.به فرزند خود یادآوری کنید که رفتن به توالت در صورت نیاز و در طول شب یک امر عادی و طبیعی است.از یک چراغ خواب کوچک استفاده کنید تا کودکتان در طول شب، به راحتی بتواند راه بین اتاق و سرویس بهداشتی را پیدا کند.
• تشویق کودک به استفاده منظم از توالت در طول روز.در طول روز یا اوایل شب به کودکتان پیشنهاد دهید که هر ۲ساعت یکبار یا بیشتر یا حداقل به اندازه نیاز برای جلوگیری از بوجود آمدن احساس اضطرار، ادرار بکند.
• پیشگیری کردن از ایجاد راش ها(عارضه های پوستی). برای پیشگیری از ایجاد راش ناشی از لباس زیر خیس، به کودکتان کمک کنید تا هر روز صبح قسمت زیرین و ناحیه تناسلی اش را بشوید.هم چنین استفاده از پماد محافظ رطوبت یا کرم هنگام خواب، به پوشاندن ناحیه آسیب دیده کمک خواهد کرد.با متخصص اطفال برای استفاده از این محصول، مشورت کنید.
درمان های ثانویه
بعضی از افراد، ممکن است که درمان های مکمل و جایگزین را برای بهبودی عارضه شب ادراری، امتحان کنند.اثر بخشی روش هایی مانند هیپتوتیزم، طب سوزنی، طب مفصلی وگیاه درمانی بر روی شب ادراری ضعیف و غیرقطعی است ولی در مواردی که چنین تلاش هایی موثر واقع شده است، مطالعات یا بسیار محدود بوده یا به اندازه کافی دقیق نبوده و یا هر دو عامل دخیل بوده است.
قبل از شروع هرگونه درمان مکمل یا ثانویه ای، حتما با پزشک فرزندتان صحبت کنید. در صورت انتخاب یک درمان غیرمتداول برای کودکتان، با پرسش از پزشک از امن بودن این درمان و تداخل نداشتن آن با داروهای مصرفی توسط کودک، مطمئن شوید.
راهکارهایی برای کنار آمدن با بیماری
کودکان برای رنجاندن والدینشان، خودشان را خیس نمی کنند.سعی کنید صبور باشید زیرا شما و فرزندتان باید با کمک هم این مشکل را حل کنید. درمان موثر شامل استراتژی های مختلفی است و زمان می برد تا به موفقیت برسد.
• نسبت به احساسات کودکتان حساس باشید.اگر فرزندتان مضطرب یا پریشان است، تشویقش کنید تا احساساتش را بیان کند. همواره او را حمایت و تشویق کنید.اگر کودکتان احساس خونسردی و امنیت کند، شب ادراری نیز با دشواری های کم تری همراه خواهد بود.در صورت لزوم با پزشک او درباره استراتژی های اضافی برای مقابله کردن با استرس کوک، صحبت کنید
• برنامه ریزی برای تمیز کردن به روشی آسان.تشک کودکتان را با یک کاور پلاستیکی بپوشانید.در هنگام شب از یک لباس زیر جاذب و ضخیم برای جذب ادرار کودک استفاده کنید.ملافه ها و پیژامه های اضافی را در نزدیکی خود نگه دارید در هر حال از استفاده طولانی مدت از پوشک یا لباس زیر یکبار مصرف اجتناب کنید.
• از کودک خود کمک بگیرید.در صورت مناسب بودن سن فرزندتان، از او بخواهید که لباس زیر خیس و پیژامه اش را بشوید یا آنها را در ظرف مخصوص لباس های نشسته قرار دهد.دادن مسئولیت به کودک در هنگام وقوع شب ادراری، ممکن است که کمک کند تا او کنترل بیشتری بر وضعیتش داشته باشد.
• تجلیل کردن از تلاش کودک.شب ادراری، یک عارضه غیر ارادی است پس مجازات یا تنبیه کردن کودک منطقی نیست .نگذارید که سایر فرزندانتان کودک مبتلا به شب ادراری را آزار بدهند در عوض اگر کودکتان روال قبل از خواب را رعایت کرد و پس از وقوع شب ادراری در تمیز کردن محیط با شما همکاری کرد، به او جایزه بدهید.می توانید برای جایزه دادن ،اگر فکر می کنید که باعث تشویق او می شود، از برچسب های کودکانه استفاده کنید.
با اطمینان و پشتیبانی و درک، کودکتان می تواند در انتظار شب های خشک پیش رو باشد.
آمادگی برای ملاقات با پزشک
در ابتدا به ملاقات پزشک متخصص کودکتان بروید اگرچه ممکن است که او شما را به یک پزشک متخصص در زمینه بیماری های ادراری( متخصص اورولوژی کودکان یا نفرولوژیست کودکان) ارجاع دهد.
در اینجا اطلاعاتی آورده شده که به آماده شدنتان برای ملاقات با پزشک و دانستن اینکه چه انتظاراتی باید از پزشکتان داشته باشید، کمک می کند.
آن چه می توانید انجام دهید
قبل از ملاقاتتان لیستی از موارد زیر تهیه کنید:
• هر گونه علائم و نشانه ها، که شامل همه ی نشانه ها حتی آنهایی که به شب ادراری ربطی ندارند نیز می شود.به تعداد دفعات مراجعه کودکتان به دستشویی و وجود و عدم وجود شب ادراری در شب های مختلف، توجه کنید و آنها را یادداشت نمایید. هم چنین بنویسید که فرزندتان چه زمانی به توالت می رود و آیا احساس اضطرار در دفع ادرار دارد یا خیر و اینکه چه مقدار مایعات، خصوصاً پس از شام، می نوشد.
• اطلاعات کلیدی و شخصی. که شامل استرس های شدید و تغییرات اخیر زندگی است
• وجود هر گونه سابقه خانوادگی از عارضه شب ادراری.مثلاً در خواهر و برادر کودک یا والدینش
• تمامی داروها، ویتامین ها، داروهای گیاهی و سایر مکمل ها که کودک آنها را مصرف می کند همراه با دزشان
• سوالاتی که می خواهید از پزشک بپرسید.در این صورت می توانید وقت بیشتری را با پزشک سپری کنید.
سوالات اساسی که باید از پزشک بپرسید، عبارتند از:
• چه عاملی باعث شب ادراری در کودک من شده است؟
• چه زمانی فرزند من این عارضه را پشت سر خواهد گذاشت؟
• چه نوع درمان هایی رایج هستند و شما کدامیک از آنها را توصیه می کنید؟آیا آنها اثرات جانبی نیز دارند؟
• آیا درمان های ثانویه ای وجود دارند که آنها را توصیه کنید؟
• آیا فرزند من باید محدودیت هایی در نوشیدن داشته باشد؟
• آیا بروشور یا سایر مطالب چاپ شده ای در دسترس هست که من بتوانم آنها را داشته باشم؟چه وبسایت هایی را بدست آوردن برای اطلاعات بیشتر توصیه می کنید؟
برای پرسیدن هر گونه سوال دیگری، تردید نکنید.
از پزشک چه انتظاری می رود
ممکن است که پزشک تعدادی سوال بپرسد، آماده پاسخ گویی به آنها باشید تا وقت خود را برای مرور هر نکته ای که می خواهید روی آن تمرکز کنید، ذخیره کنید.این سوالات عبارتند از:
• آیا در خانواده تان کسی مبتلا به عارضه شب ادراری بوده است؟
• آیا کودکتان همیشه جایش را خیس می کرده است یا اخیراً این اتفاق افتاده است؟
• هر چند وقت یکبار کودکتان جایش را خیس می کند؟
• آیا شب ادراری کودکتان در دوره های زمانی خاصی متوقف می شود؟
• آیا کودکتان در طول روز، خودش را خیس نمی کند؟
• آیا کودکتان در دفع مدفوع هم بی اختیاری دارد؟
• آیا کودکتان در هنگام دفع ادرار از درد یا علائم دیگر، شکایت می کند؟
• آیا اخیراً تغییرات اساسی در زندگی کودکتان رخ داده و یا استرس شدیدی را تجربه کرده است؟
• اگر شما(والدین) جدا از یکدیگر زندگی می کنید یا متراکه کرده اید،کودکتان هم در منزل مادر و هم در منزل پدر زندگی می کند؟ و آیا در هر دو مکان دچار شب ادراری می شود؟
• شما چه واکنشی به شب ادراری کودکتان نشان می دهید؟