نگاه کلی
کلستریدیوم دیفیسیل، گونه ای از باکتری است که می تواند علائمی از اسهال تا آسیب های بسیاتر خطرناکی را در روده بزرگ ایجاد کند.
بیماری ناشی از سی دیفیسیل معمولاً افراد مسن را در بیمارستان ها یا در مراکز مراقبت طولانی مدت را تحت تأثیر قرار می دهد و معمولاً پس از استفاده از داروهای آنتی بیوتیکی بروز می کند. با این حال، مطالعات نشان می دهد که میزان عفونت در میان افرادی که به طور طبیعی در معرض خطر زیادی قرار ندارند، افزایش می یابد، مانند افراد جوان و سالم که از آنتی بیوتیک استفاده نکرده اند و در مراکز بهداشتی درمانی حضور نداشته اند.
هر ساله در ایالات متحده، حدود نیم میلیون نفر به این بیماری مبتلا می شوند و در سالهای اخیر، این عفونتهای مکرر، شدیدتر و درمان آن دشوارتر شده است.
علائم
در برخی از افراد این باکتری در روده هایشان وجود داشته اما هرگز بیمار نمی شوند، اگرچه به ندرت عفونت گسترش می یابد. علائم و نشانه ها معمولاً ظرف پنج تا 10 روز پس از شروع دوره مصرف آنتی بیوتیک ایجاد می شوند، اما عوارض فوری روز بعد یا حداکثر دو ماه بعد بروز می کنند.
عفونت خفیف تا متوسط
شایع ترین علائم و نشانه های عفونت خفیف تا متوسط عبارتند از:
- اسهال آبکی سه بار یا بیشتر در روز به مدت دو یا چند روز
- گرفتگی و حساسیت خفیف شکم
عفونت شدید
افرادی که به عفونت شدید دیفیسیل مبتلا هستند، دچار کم آبی می شوند و امکان دارد نیاز به بستری شدن در بیمارستان داشته باشند. این عفونت می تواند باعث التهاب روده بزرگ شود و گاهی اوقات تکه هایی از بافت تشکیل بدهد که توانایی خونریزی یا تولید چرک داشته باشد. علائم و نشانه های عفونت شدید شامل موارد زیر است:
- اسهال آبکی 10 تا 15 بار در روز
- گرفتگی شکم و درد معمولاً شدید
- تپش سریع قلب
- تب
- خون یا چرک در مدفوع
- حالت تهوع
- کم آبی بدن
- از دست دادن اشتها
- کاهش وزن
- شکم متورم
- نارسایی کلیه
- افزایش تعداد گلبول های سفید خون
عفونت شدید سی دیفیسیل همچنین باعث التهاب شدید روده، بزرگ شدن روده بزرگ (مگاکولون سمی نیز نامیده شود) و سپسیس می شود. افرادی که این شرایط را دارند اغلب در بخش مراقبت های ویژه بستری می شوند.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد
برخی از افراد در طی آنتی بیوتیک درمانی یا اندکی پس از آن دچار شل شدن مدفوع می شوند. این عارضه می تواند در اثر عفونت رخ دهد. در موارد زیر به پزشک خود مراجعه کنید:
- بیش از سه بار مدفوع آبکی در روز
- علائم بیش از دو روز طول بکشد
- تب جدید
- درد یا گرفتگی شدید شکم
- خون در مدفوع
علل بیماری
باکتری های سی دیفیسیل در سراسر محیط از جمله در خاک، هوا، آب، مدفوع انسان و حیوانات و محصولات غذایی مانند گوشت های فرآوری شده یافت می شوند. تعداد کمی از افراد سالم به طور طبیعی واجد این باکتری در روده بزرگ خود هستند و دچار عوارض جانبی نمی شوند.
اسپورهای باکتری سی دیفیسیل زمانی که دستان به طور کامل شسته نمی شوند، به مدفوع منتقل می شوند و به مواد غذایی، سطوح و اشیا انتقال می یابند. این هاگ ها می توانند هفته ها یا ماه ها در یک اتاق باقی بمانند. اگر با سطح آلوده به اسپورهای سی دیفیسیل تماس داشته باشید احتمال انتقال این باکتری به بدن وجود دارد.
پس از ورود باکتری به بدن، این باکتری قادر است سمومی تولید کند که به پوشش روده حمله می کنند. این سموم سلول ها را از بین می برند، پلاک هایی از سلول های التهابی و بقایای سلولی پوسیده در داخل روده بزرگ تولید می کنند و باعث اسهال آبکی می شوند.
ظهور سویه جدید
سویه ای تهاجمی از سی دیفیسیل پدید آمده است که سموم بسیار بیشتری نسبت به سایر سویه ها تولید می کند. سویه جدید ممکن است در برابر برخی داروها مقاومت بیشتری داشته باشد و در افرادی که در بیمارستان نبوده اند و آنتی بیوتیک مصرف نکرده اند، دیده شده است.
این سویه خاص از سال 2000 باعث شیوع بیماری شده است.
عوامل خطرساز (ریسک فاکتورها)
اگرچه افرادی که هیچ عامل خطرناک مشخصی ندارند به این باکتری مبتلا هستند اما برخی عوامل خطرساز این بیماری را افزایش می دهد.
مصرف آنتی بیوتیک یا سایر داروها
روده های شما حدود 100 تریلیون سلول باکتریایی و تا 2000 نوع مختلف باکتری دارد که بسیاری از آنها به محافظت از بدن در برابر عفونت کمک می کنند. هنگامی که برای درمان عفونت از آنتی بیوتیک استفاده می کنید، این داروها علاوه بر باکتری های عامل عفونت، برخی از باکتری های مفید و طبیعی را نیز از بین می برند. بدون وجود باکتری های سالم درمقدار مناسب درمانی،این باکتری می تواند به سرعت از کنترل خارج شود. آنتی بیوتیک هایی که اغلب منجر به عفونت های سی دیفیسیل می شوند عبارتند از:
- فلوروکینولون ها
- سفالوسپورین ها
- پنی سیلین ها
- کلیندامایسین
مهار کننده های پمپ پروتون، نوعی دارو برای کاهش اسید معده استفاده می شود که می تواند خطر ابتلا به عفونت را افزایش دهد.
اقامت در یک مرکز بهداشتی
این بیماری بیشتر در افرادی اتفاق می افتد که اخیراً در مراکز درمانی از جمله بیمارستان ها، خانه های سالمندان و مراکز مراقبت طولانی مدت بوده اند که گسترش میکروب ها به راحتی اتفاق می افتد همچنین استفاده از آنتی بیوتیک رایج بوده و افراد در معرض آسیب هستند.
عفونت در بیمارستان ها و خانه های سالمندان، به طور عمده از طریق دست ها از فردی به فرد دیگر گسترش می یابد، اما همچنین بر روی دستگیره های چرخ دستی، نرده های روتختی، میزهای کنار تخت، توالت ها، سینک ها، استتوسکوپ ها، دماسنج ها - و حتی تلفن ها و کنترل از راه دور نیز می توانند وجود داشته باشند.
ابتلا به بیماری کشنده
اگر به یک بیماری مانند بیماری التهابی روده یا سرطان روده بزرگ یا ضعف سیستم ایمنی بدن در نتیجه عامل بیماری زا یا درمان های خاص(مانند شیمی درمانی) مبتلا هستید، مستعد ابتلا به عفونت سی دیفیسیل هستید.
این بیماری در افرادی که تحت جراحی محوطه شکمی یا دستگاه گوارش بوده اند، خطر بیشتری دارد.
سایر عوامل خطرساز
زنان بیشتر از مردان به این بیماری مبتلا می شوند.
بالا رفتن سن یک عامل خطرناک است. در یک مطالعه، خطر آلوده شدن به این باکتری در افراد 65 سال به بالا 10 برابر بیشتر از افراد جوان است.
ابتلا به عفونت با سی دیفیسیل احتمال ابتلای اطرافیان را بیشتر می کند و با هر عفونت خطر همچنان افزایش می یابد.
عوارض بیماری
عوارض ناشی از این بیماری عبارتند از:
- کم آبی بدن. اسهال شدید می تواند منجر به کاهش قابل توجه مایعات و الکترولیت ها شود. این عملکرد طبیعی بدن را دشوار می کند و باعث می شود فشار خون به میزان خطرناکی پایین بیاید.
- نارسایی کلیوی. در بعضی موارد، کم آبی بدن می تواند خیلی سریع اتفاق بیفتد به طوری که عملکرد کلیه به سرعت مختل می شود
- مگاکولون سمی. در این شرایط نادر، روده بزرگ قادر به دفع گاز و مدفوع نیست، و باعث می شود که گاز ها بسیار متراکم شوند در صورت عدم درمان، روده بزرگ پاره شده و باعث ورود باکتری ها به حفره شکمی می شود. بزرگ شدن یا پارگی روده بزرگ نیاز به جراحی فوری دارد و کشنده است.
- ایجاد حفره در روده بزرگ. این حالت نادر است و در نتیجه آسیب گسترده به پوشش روده بزرگ یا بعد از مگاکولون سمی ایجاد می شود. روده سوراخ شده می تواند باکتری ها را از روده به داخل شکم ریخته و منجر به عفونت تهدید کننده زندگی (پریتونیت) شود.
- مرگ. حتی عفونت های خفیف تا متوسط در این بیماری در صورت عدم درمان به موقع می توانند به سرعت به بیماری کشنده تبدیل شوند.
پیشگیری از بروز بیماری
برای پیشگیری از شیوع سی دیفیسیل، بیمارستان ها و سایر مراکز بهداشتی از دستورالعمل های دقیق کنترل عفونت پیروی می کنند. اگر در بیمارستان یا خانه سالمندان دوست یا عضوی از خانواده خود را دارید، حتما به مراقبان نکات ضروری را رعایت نمایید.
اقدامات پیشگیرانه شامل موارد زیر است:
- از مصرف بی مورد آنتی بیوتیک ها خودداری کنید. آنتی بیوتیک ها گاهی برای بیماری های ویروسی تجویز می شوند که به درمان کمکی نمی کنند. در بیماری های ساده بررسی پزشک در زمان های منظم اهمیت زیادی دارد.
در صورت نیاز به آنتی بیوتیک، از پزشک خود بخواهید دارویی را تجویز کند که دامنه محدودی داشته باشد و دوره مصرف کوتاهی داشته باشد
- شستن دستان. مراقبان بهداشت باید پاکیزگی دست را قبل و بعد از درمان هر فرد تحت مراقبت خود رعایت کنند. در صورت شیوع بیماری سی دیفیسیل، استفاده از صابون و آب گرم انتخاب بهتری برای بهداشت دست است، زیرا ضد عفونی کننده های مبتنی بر الکل، اسپورهای باکتری را از بین نمی برد. همچنین افراد ملاقات کننده باید قبل و بعد از خارج شدن از اتاق در دستشویی دست های خود را با آب و صابون بشویند.
- اقدامات احتیاطی. افرادی که در بیمارستان بستری هستند نیازمند اتاق خصوصی هستند در غیر این صورت بهتر است با کسی که همان بیماری را دارد در یک اتاق مشترک باشند. کارکنان بیمارستان و بازدید کنندگان هنگام حضور در اتاق از دستکش یکبار مصرف و لباس مخصوص استفاده کنند.
- بهداشت مناسب. در هر محیط بهداشتی، تمام سطوح باید با محصولی که حاوی سفید کننده کلر است، به دقت ضد عفونی شوند. اسپورهای آلوده کننده می توانند در معرض محصولات تمیز کننده معمول که فاقد مواد سفید کننده هستند زنده بمانند.
تشخیص
پزشکان اغلب در هر کسی که به اسهال مبتلا است و سایر عوامل خطرناک بیماری دیفیسیک را دارد، به این بیماری مشکوک می شوند. در چنین مواردی، پزشکان احتمالاً یک یا چند آزمایش زیر را تجویز می کنند.
آزمایش مدفوع
سموم تولید شده توسط این باکتری معمولاً در یک نمونه از مدفوع قابل تشخیص است. انواع مختلفی از آزمایش ها وجود دارد، که شامل موارد زیر است:
- واکنش زنجیره ای پلیمراز. این آزمایش مولکولی حساس می تواند به سرعت ژن سمی B را در نمونه مدفوع تشخیص دهد و بسیار دقیق است.
- GDH / EIA. بعضی از بیمارستان ها از آزمایش گلوتامات دهیدروژناز (GDH) همراه با آزمایش سنجش ایمنی آنزیمی (EIA) استفاده می کنند. GDHنوعی ازمایش بسیار حساس است و می تواند به طور دقیق وجود سی دیفیسیل در نمونه های مدفوع را رد کند.
- سنجش ایمنی آنزیمی. آزمایش سنجش ایمنی آنزیمی (EIA) سریعتر از آزمایش های دیگر است اما به اندازه کافی دقیق نیست تا بسیاری از عفونت ها را تشخیص دهد و نتایج کاذب بیشتری دارد و معمولاً تنها آزمون مورد استفاده نیست.
- سنجش سمیت سلولی. آزمایش سمیت سلولی به دنبال اثرات سم سی دیفیسیل بر سلولهای انسانی رشد یافته می باشد و نوعی ازمایش حساس است، اما کمتر در دسترس می باشد، انجام آن دست و پا گیرتر است و برای نتیجه آزمایش به 24 تا 48 ساعت زمان نیاز دارد. این آزمایش معمولا در طرح های تحقیقاتی استفاده می شود
در صورت عدم وجود اسهال، آزمایش باکتریایی ضروری نیست و برای درمان پیشگیرانه مفید واقع نمی شود. اگر اسهال ندارید، نیازی به بررسی مدفوع نمی باشد.
معاینه روده بزرگ
در موارد کمی، برای تأیید تشخیص عفونت و جستجوی علل جایگزینی علائم، پزشک داخل روده بزرگ را بررسی می کند. این آزمایش (سیگموئیدوسکوپی انعطاف پذیر یا کولونوسکوپی) با ورود یک لوله انعطاف پذیر با یک دوربین کوچک در انتهای آن در روده بزرگ برای بررسی مناطق التهابی و غشای کاذب انجام می شود.
تصویربرداری
اگر پزشک نگران عوارض احتمالی این بیماری باشد، انجام تصویربرداری با اسکن ساده شکم یا توموگرافی کامپیوتری (CT) را توصیه می کند که تصاویر روده بزرگ را فراهم می کند. با اسکن می توان وجود عوارضی مانند ضخیم شدن دیواره روده بزرگ، انبساط روده یا به ندرت وجود سوراخ در پوشش روده بزرگ را تشخیص داد.
درمان
اولین قدم در درمان این بیماری، قطع مصرف آنتی بیوتیک عامل عفونت، در صورت امکان است. بسته به شدت عفونت، درمان شامل موارد زیر است:
- آنتی بیوتیک ها. از قضا، درمان استاندارد سی دیفیسیل یک آنتی بیوتیک دیگر است. این آنتی بیوتیک ها از رشد عامل بیماری جلوگیری می کنند، که به نوبه خود اسهال و سایر عوارض را درمان می کند. پزشک نیز ونکومایسین یا فیداکسومایسین (Dificid) را تجویز خواهد کرد.
اگر وانکومایسین یا فیداکسومایسین در دسترس نباشد، می توان از مترونیدازول (Flagyl) درموارد اندکی استفاده کرد.
- عمل جراحی. برای افرادی که درد شدید، نارسایی عضو، مگاکولون سمی یا التهاب پوشش دیواره شکم دارند، جراحی برای برداشتن قسمت بیمار از روده بزرگ تنها گزینه است.
ابتلای مجدد به بیماری
تا 20٪ از افراد مبتلا به سی دیفیسیل دوباره به این بیماری مبتلا می شوند، یا به این دلیل که عفونت اولیه هرگز از بین نرفته است یا به این دلیل که آنها با یک سویه متفاوت از باکتری ها مجدداً آلوده شده اند.
اگر این بیماری عود کند، خطر بیشتری دارد، در موارد زیر نیز خطر بیشتری شخص را در معرض قرار می دهد:
- سن بالاتر از 65 سال
- مصرف دیگر انتی بیوتیک ها همزمان با مصرف داروهای این بیماری
- وجود بیماری هایی مانند نارسایی مزمن کلیه، بیماری التهابی روده یا بیماری مزمن کبدی
درمان بیماری شدید شامل موارد زیر است:
- آنتی بیوتیک ها. آنتی بیوتیک درمانی برای عود مجدد بیماری بوده و شامل یک یا چند دوره از دارو است. به طور کلی، دستورالعمل ها توصیه می کنند همان درمانی را که برای عفونت اولیه برای عفونت مکرر استفاده می شود تکرار نکنند. اثربخشی آنتی بیوتیک درمانی با هر عود بعدی کاهش می یابد.
- پیوند میکروبیوتای مدفوع ((FMT. که به عنوان پیوند مدفوع نیز شناخته می شود، در حال ظهور به عنوان یک استراتژی جایگزین برای درمان عفونت های مکرر سی دیفیسیل است. اگرچه FMT تجربی تلقی می شود و هنوز توسط FDA تأیید نشده است، مطالعات بالینی در حال انجام است.
FMT با قرار دادن مدفوع شخص دیگر (اهدا کننده) در روده بزرگ از طریق کولونوسکوپ یا لوله بینی-معده، باکتری های سالم روده را بازیابی می کند. اهداکنندگان از نظر شرایط پزشکی غربالگری می شوند، خون آنها از نظر عفونت بررسی می شود و مدفوع قبل از استفاده برای FMT، به دقت از نظر انگلی، ویروس ها و سایر باکتری های عفونی بررسی می شود.
تحقیقات نشان داده است که شانسFMT که یک یا چند بار انجام شده است، در درمان عفونت های عود کننده بیش از 85٪ است.
- پروبیوتیک ها. پروبیوتیک ها موجوداتی هستند مانند باکتری ها و مخمرها و بدون نسخه در دسترس هستند. نقش این محصولات در عفونت سی دیفیسیل بحث برانگیز است. تحقیقات به طرز دقیقی نشان نداده است که محصولات موجود در حال حاضر در پیشگیری یا درمان عفونت با سی دیفیسیل مفید هستند. پروبیوتیک های پیشرفته در حال حاضر برای استفاده بالقوه آنها در درمان یا پیشگیری از این بیماری در حال مطالعه هستند اما در حال حاضر در دسترس نیستند.
راهکارهایی برای کنار آمدن با بیماری
درمان حمایتی برای اسهال شامل موارد زیر است:
- مصرف مایعات فراوان. مایعات حاوی آب، نمک و شکر مانند آب میوه رقیق شده، نوشابه و آب گوشت را انتخاب کنید.
- تغذیه ی مناسب. اگر اسهال آبکی دارید، از غذاهای نشاسته ای مانند سیب زمینی، رشته سوپ یا ماکارونی، برنج، گندم و بلغور جو دوسر استفاده کنید. سایر گزینه های کمک کننده می توانند کراکرهای نمکی، موز، سوپ و سبزیجات آب پز می باشد. اگر گرسنه نیستید، می توانید در ابتدا رژیم مایع داشته باشید. پس از برطرف شدن اسهال، در هضم شیر و محصولات حاوی شیر به طور موقت مشکل خواهید داشت.