نگاه کلی
عفونت گوش (گاهی التهاب حاد گوش میانی نیز خوانده می شود) عفونتی است که در گوش میانی –فضای خالی پشت پرده گوش که شامل استخوان های کوچک لرزشی است- رخ می دهد. کودکان بیشتر از بزرگسالان در خطر ابتلا به این بیماری هستند.
از آن جا که عفونت های گوش اغلب به صورت خود به خودی برطرف می شوند، درمان آن ها معمولاً به صورت مدیریت درد و نظارت و کنترل بر بیماری شروع می شود. البته گاهی اوقات از آنتی بیوتیک ها هم برای از بین بردن این عفونت ها استفاده می شود. بعضی افراد مستعد عفونت مکرر و مزمن گوش می باشند که این امر می تواند منجر به بروز مشکلات شنوایی و سایر عوارض جدی دیگری شود.
علائم
علائم و نشانه های عفونت گوش، به سرعت خود را نشان می دهند.
کودکان
علائم و نشانه های معمول عفونت گوش در کودکان عبارتند از:
• گوش درد مخصوصاً هنگام دراز کشیدن
• دست زدن مداوم به گوش و کشیدن آن توسط کودک
• مشکلاتی هنگام خوابیدن
• گریه بیش تر از حد معمول
• بی قراری
• اختلال شنوایی و پاسخ به صداها
• عدم تعادل
• تب ۱۰۰ درجه فارنهایت (۳۸ درجه سانتی گراد) یا بالاتر
• ترشح مایعات ازگوش
• سر درد
• از دست دادن اشتها
بزرگسالان
علائم و نشانه های شایع عفونت گوش در بزرگسالان عبارتند از:
• گوش درد
• ترشح مایع از گوش
• مشکلات در قدرت شنوایی
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد
علائم عفونت گوش می تواند نشان دهندۀ اتفاقاتی باشد. تشخیص دقیق و درمان فوری بیماری بسیار حائز اهمیت است. در صورت مشاهده موارد زیر حتماً باید با پزشک کودک تماس گرفت:
• علائم بیش از یک روز به طول بینجامند
• مشاهده علائم در کودکان زیر ۶ماه
• گوش درد شدید
• تحریک پذیری یا بی خوابی کودک پس از ابتلا به سرما خوردگی یا سایر عفونت های تنفسی
• ترشح مایعات، چرک یا خون آبه از گوش
علل بیماری
عفونت گوش، در نتیجۀ آلودگی با باکتری یا ویروس در گوش میانی بروز می کند. اغلب این عفونت در نتیجه بیماری دیگری (مانند سرماخوردگی، آنفولانزا یا آلرژی) که باعث احتقان و تورم مجاری بینی، گلو و شیپور استاش (درون گوش) می شوند، به وجود می آید.
نقش شیپور استاش
شیپور استاش، یک جفت لوله باریک است که از گوش میانی به سمت حلق امتداد داشته و در نهایت به پشت مجاری بینی می رسد. دهانة حلقی شیپوراستاش باز و بسته می شود تا:
• فشار هوا را در گوش میانی تنظیم کند.
• هوای داخل گوش را تهویه کند.
• ترشحات طبیعی را از گوش میانی تخلیه کند.
تورم در شیپور استاش باعث انسداد آن و در نهایت منجر به تجمع مایعات در گوش میانی خواهد شد. ممکن است این مایعات عفونی شده و منجر به بروز علائم و نشانه های عفونت گوش گردند.
در کودکان، شیپور استاش باریک تر و افقی تر از افراد بزرگسال است، که این امر تخلیه آن را دشوارتر کرده و احتمال بسته شدن آن را نیز بیش تر خواهد کرد.
نقش لوزه سوم
لوزه های سوم دو تکه بافت کوچک هستند که در قسمت بالایی و پشتی حفره بینی وجود دارند و نقش مهمی در فعالیت های سیستم ایمنی بدن ایفا می کنند.
به دلیل قرارگیری لوزه های سوم در نزدیکی دهانه شیپور استاش، تورم آن ها باعث انسداد مجاری شیپور استاش شده که در نهایت منجر به عفونت در گوش میانی خواهد شد. تورم و التهاب آن ها، نقش مهمی در عفونت گوش کودکان دارد، زیرا کودکان نسبت به بزرگسالان، لوزه های سوم بزرگ تری دارند.
عارضه های مرتبط
برخی از بیماری هایی که در گوش میانی بوجود می آید، و ممکن است با عفونت گوش مرتبط بوده یا باعث مشکلات دیگری در گوش میانی شوند عبارتند از:
• عفونت گوش میانی همراه با تراوش مایع، یا تورم و تجمع مایع درون گوش میانی بدون هیچ گونه عفونت باکتریایی یا ویروسی. این وضعیت می تواند در نتیجه ادامه تجمع مایع در گوش پس از بهبودی عفونت گوش باشد. همچنین این عارضه ممکن است در نتیجه برخی از اختلالات عملکردی یا انسداد غیر عفونی شیپور استاش نیز به وجود آمده باشد.
• التهاب مزمن گوش میانی همراه با تراوش مایعات، زمانی اتفاق می افتد که مایعات درون گوش میانی باقی می مانند و بدون ایجاد عفونت باکتریایی یا ویروسی، باز می گردند. این عارضه خطر عفونت گوش را در کودکان افزایش می دهد و قدرت شنوایی را نیز متأثر می کند.
• التهاب مزمن و چرکی گوش میانی، عفونتی است که با درمان های معمول از بین نمی رود و می تواند منجر به سوراخ شدن پرده گوش شود.
عوامل خطرساز (ریسک فاکتورها)
عوامل خطرساز برای عفونت گوش عبارتند از:
• سن. در کودکان بین ۶ ماه تا ۲ سال، خطر ابتلا به عفونت گوش به دلیل شکل و اندازه شیپور استاش و عدم تکامل سیستم ایمنی بدن، بیشتر است.
• مراقبت گروهی از کودکان. کودکانی که در محیط های گروهی تحت مراقبت قرار می گیرند نسبت به کودکانی که در خانه تنها هستند، بیشتر در معرض خطر سرما خوردگی و عفونت گوش هستند. کودکان در چنین محیط هایی بیشتر در معرض خطر ابتلا به بیماری هایی مانند سرماخوردگی هستند.
• تغذیه نوزاد. نوزادانی که به وسیله شیشه، شیر می خورند (مخصوصاً هنگامی که دراز کشیده اند) نسبت به نوزادانی که از شیر مادر تغذیه می کنند، بیشتر در معرض ابتلا به عفونت گوش هستند.
• عوامل فصلی. عفونت گوش در فصل های پاییز و زمستان شایع تر است. هنگام زیاد شدن گرده های گیاهان در هوا، افراد مبتلا به آلرژی فصلی در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به عفونت گوش خواهند بود.
• کیفیت پایین هوا. قرار گرفتن در معرض دود دخانیات و هوای به شدت آلوده، احتمال عفونت گوش را افزایش خواهد داد.
• نژاد آلاسکایی. عفونت گوش در میان افرادی با نژاد آلاسکایی، رایج تر است.
• کام شکافته. تفاوت در ساختار استخوان ها و ماهیچه ها در کودکان مبتلا به کام شکافته، عمل تخلیه مجرای استاش را با دشواری رو به رو می سازد.
عوارض بیماری
بیشتر عفونت های گوش، منجر به عوارض طولانی مدت نمی شوند؛ اما تکرار مکرر عفونت می تواند موجب عوارض جدی و خطرناکی شود:
• کم شنوایی.کم شنوایی نسبی ناشی از عفونت گوش، پدیدۀ نسبتاً شایعی است؛ اما معمولًا پس از برطرف شدن عفونت، کم شنوایی نیز بهتر خواهد شد. عفونت مکرر گوش ویا تجمع مایع در آن، می تواند باعث کاهش قابل توجه شنوایی شود. در صورت وارد آمدن آسیب دائمی به پرده گوش و یا سایر ساختار های گوش میانی، شخص برای همیشه ناشنوا خواهد شد.
• تاخیر در رشد گفتاری یا تکامل رفتار. اگر شنوایی در نوزادان و خردسالان به طور موقت یا دائمی دچار اختلال شود، به احتمال زیاد تکامل قدرت گفتار و سایر مهارت های اجتماعی وی به تأخیر خواهد افتاد.
• انتشار و گسترش عفونت. گاهی عفونت های درمان نشده یا عفونت هایی که به خوبی به درمان پاسخ نداده اند، به بافت های اطراف گسترش پیدا می کنند. ماستوئیدیتیس یا همان عفونت ماستوئید (برجستگی استخوانی پشت گوش) منجر به تخریب استخوان و تشکیل کیست های پر از چرک خواهد شد. در موارد نادری امکان دارد که عفونت های داخل گوش میانی در سایر بافت های جمجمه از جمله مغز و غشای اطراف آن منتشر شود (مننژیت).
• پاره شدن پرده گوش. اغلب پارگی پرده گوش طی ۷۲ ساعت بهبود می یابد. در بعضی موارد به جراحی های ترمیمی نیاز است.
پیشگیری از بروز بیماری
نکات ذیل می توانند احتمال عفونت های گوش را کاهش دهند.
• پیشگیری از سرماخوردگی و سایر بیماری ها. به کودکان خود طرز صحیح شستشوی دست ها، عدم به اشتراک گذاری ظروف غذاخوری خود با دیگران و عطسه و سرفه در داخل آرنج (در صورت در دسترس نبودن دستمال) را آموزش دهید. در صورت امکان، مدت زمانی که فرزندتان در مراکز مراقبت از کودکان به سر می برد را محدود کنید. ثبت نام کودک در مهد کودکی با جمعیت کم تر نیز می تواند کمک کننده باشد. هنگام بیماری فرزندتان، مانع از رفتن او به مهد کودک یا مدرسه شوید.
• اجتناب از قرار گرفتن در معرض دود سیگار. بهتر است کسی در خانه سیگار نکشد و در بیرون از منزل نیز در محیط های بدون دود اقامت داشته باشید.
• تغذیه نوزاد از شیر مادر. در صورت امکان بهتر است که نوزاد حداقل به مدت ۶ ماه از شیر مادر تغذیه کند. شیر مادر دارای آنتی بادی هایی است که می توانند مانع عفونت گوش شوند.
• اگر نوزاد، از شیشه شیر می خورد، هنگام شیر خوردن او را به صورت نشسته نگاه دارید. از شیردادن به کودک زمانی که دراز کشیده خودداری کنید و همچنین شیشه را در داخل گهواره کنار کودک قرار ندهید.
• با پزشک خود درباره واکسیناسیون مشورت کنید. از پزشک بپرسید که چه واکسنی برای کودک مناسب تر است. واکسن آنفولانزای فصلی، پنوموکوک و سایر واکسن های باکتریایی، می توانند از ابتلا به عفونت گوش پیشگیری کنند.
تشخیص
پزشک براساس علائم و نشانه هایی که بیمار شرح می دهد و معاینة او، عفونت گوش یا بیماری های دیگر را تشخیص خواهد داد. او معمولاً با استفاده از یک دستگاه معاینه گوش (گوش بین/اتوسکوپ)، گوش ها، گلو و مجاری بینی را معاینه کرده و سپس به وسیله گوشی پزشکی به صدای نفس های کودک گوش می کند.
اتوسکوپ پنوماتیک (گوش بین بادی)
اتوسکوپ پنوماتیک، تنها ابزار تخصصی است که پزشک برای تشخیص عفونت گوش به آن نیاز دارد. این وسیله پزشک را قادر می سازد تا درون گوش را نگاه کرده و تشخیص دهد که آیا پشت پرده گوش تجمع مایع وجود دارد یا خیر. به کمک این دستگاه، پزشک به آرامی هوا را به سمت پرده گوش می راند. معمولاً این هوای رانده شده باعث حرکت پرده گوش می شود. در صورت تجمع مایع در گوش میانی، پزشک مشاهده می کند که پرده گوش حرکت بسیار کمی دارد یا اینکه اصلاً حرکت نمی کند.
آزمایش های تکمیلی
اگر تشخیص پزشک قطعی نبوده، درمان بیماری با موفقیت همراه نباشد و یا بیماری های جدی و طولانی دیگری نیز وجود داشته باشد، پزشک انجام آزمایش های دیگری را تجویز خواهد کرد.
• تمپانومتری. این آزمایش حرکات پرده گوش را می سنجد. در این روش، دستگاهی کانال گوش را مسدود کرده و فشار هوای داخل آن را تنظیم می کند که باعث حرکت پرده گوش می شود. همچنین این دستگاه نحوه حرکت پردة گوش و فشار داخلی گوش میانی را (به شکل غیرمستقیم) نیز اندازه گیری می کند.
• بازتاب سنجی صوتی (آکوستیک رفلکتومتری). این تست میزان بازگشت صدا از پرده گوش را می سنجد (اندازه گیری غیر مستقیم مقدار مایعات موجود در گوش میانی). در حالت طبیعی، پرده گوش بیشتر صداها را جذب می کند. هرچه فشار مایعات داخل گوش میانی بیش تر باشد، صدای بیشتری از پرده گوش منعکس خواهد شد.
• تمپانوسنتز.در این روش که به ندرت انجام می شود، پزشک با استفاده از یک لوله باریک پرده گوش را سوراخ می کند تا مایع درون گوش میانی تخلیه شود و سپس این مایع از نظر ویروس و باکتری آزمایش و بررسی می شود. در صورتی که بیماری به درمان های پیشین پاسخ مناسبی نداده باشد، این روش کمک کننده خواهد بود.
• سایر درمان ها. در مواردی که کودک دچار عفونت مکرر یا تجمع مایع در گوش میانی شود، پزشک برای انجام تست های شنوایی، مهارت های گفتاری، درک زبانی و قدرت تکامل و رشد، او را به یک متخصص شنوایی سنجی یا یک گفتار درمانگر ارجاع خواهد داد.
منظور از تشخیص چیست؟
• عفونت حاد گوش میانی. به طور کلی عبارت "عفونت گوش" به عفونت حاد گوش میانی اطلاق می شود. مشاهده علائمی از تجمع مایع در گوش میانی، نشانه هایی از عفونت و یا شروع ناگهانی علائم بیماری نشان دهنده این عارضه می باشد.
• عفونت گوش میانی همراه با تراوش مایع. تجمع مایع در گوش میانی، بدون هیچ علامتی دال بر عفونت.
• التهاب مزمن چرکی گوش میانی. عفونت طولانی مدت گوش منجر به پاره شدن پرده گوش و خارج شدن چرک از آن شده است.
درمان
برخی از عفونت های گوش بدون نیاز به درمان آنتی بیوتیکی خاصی، به صورت خود به خودی برطرف می شوند. انتخاب بهترین نوع درمان برای به عوامل مختلفی مانند سن کودک و شدت علائم بستگی دارد.
روش نظارت و مراقبت بدون هیچ اقدام درمانی
معمولاً علائم عفونت گوش در چند روز ابتدایی و اغلب عفونت ها در طی یک یا دو هفته به صورت خود به خودی و بدون نیاز به هیچ گونه درمان خاصی، برطرف می شوند. انجمن متخصصین اطفال و پزشکان خانواده آمریکا، توصیه کرده است که اگر کودک دارای شرایط ذیل بود می توان روش مراقبت بدون هیچ اقدام درمانی را در پیش گرفت:
• کودکان بین 6 تا 23 ماه، احساس درد خفیفی در یکی از گوش ها (گوش میانی) برای کمتر از ۴۸ ساعت، دمای بدن کمتر از ۲/۱۰۲ درجه فارنهایت (۳۹ درجه سانتی گراد).
• کودکان ۲۴ ماهه یا بزرگتر، احساس درد خفیفی در یک یا هر دو گوش (گوش میانی) برای کمتر از ۴۸ ساعت، دمای بدن کمتر از ۲/۱۰۲ درجه فارنهایت (۳۹ درجه سانتی گراد).
شواهد نشان می دهد که در درمان برخی از کودکانِ مبتلا، آنتی بیوتیک مؤثر می باشد. از طرف دیگر استفاده زیاد از آنتی بیوتیک ها باعث مقاوم شدن باکتری ها نسبت به دارو می شود. بهتر است درباره فواید و ضررهای استفاده از آنتی بیوتیک با پزشک مشورت کرد.
کنترل درد
برای تسکین درد ناشی از عفونت گوش، پزشک موارد زیر را توصیه خواهد کرد:
• دارو های ضد درد (مُسَکِن). گاهی پزشک استفاده از دارو های بدون نیاز به نسخه مانند استامینوفن(تایلنول وغیره) یا ایبوپروفن(ادویل، مورتین IB و غیره) را توصیه می کند. دارو ها را طبق دستورالعمل مصرف کنید. هنگام مصرف آسپیرین توسط کودکان و نوجوانان، باید احتیاط شود. کودکان و نوجوانان در حال بهبودی از بیماری آبله مرغان و علائم شبه آنفولانزا، هرگز نباید آسپیرین مصرف کنند، چرا که استفاده از این دارو باعث ایجاد سندرم ری می شود. اگر بابت این موضوع نگران هستید، با پزشک صحبت کنید.
• قطره بی حس کننده. اگر پردة گوش سوراخ یا پاره نشده باشد می توان برای تسکین درد از این قطره استفاده کرد.
درمان آنتی بیوتیکی
• پس از یک دوره، پزشک برای درمان عفونت های گوش در کودکانی با شرایط زیر، آنتی بیوتیک تجویز خواهد کرد:
• کودکان ۶ ماهه یا بزرگتر، احساس درد شدید در یک یا هر دو گوش برای حداقل ۴۸ ساعت، دمای بدن بیشتر از ۲/۱۰۲ درجه فارنهایت(۳۹ درجه سانتی گراد).
• کودکان بین ۶ تا ۲۳ ماه، احساس درد نسبی در یک یا هر دو گوش برای کمتر از ۴۸ ساعت، دمای بدن کمتر از ۲/۱۰۲ درجه فارنهایت(۳۹ درجه سانتی گراد).
• کودکان ۲۴ ماهه یا بزرگتر، احساس درد خفیفی در یک یا هر دو گوش (گوش میانی) برای کمتر از ۴۸ ساعت، دمای بدن کمتر از ۲/۱۰۲ درجه فارنهایت (۳۹ درجه سانتی گراد). در کودکان کمتر از ۶ ماه مبتلا به عفونت حاد گوش میانی، درمان با آنتی بیوتیک بسیار موثر است.
بهتر است از همان ابتدا کودکان زیر 6 ماهی که مبتلا به عفونت حاد گوش میانی تشخیص داده می شوند، تحت درمان با آنتی بیوتیک قرار گیرند.
حتی پس از بهبودی علائم، باید مطابق دستور پزشک دورۀ مصرف آنتی بیوتیک را تکمیل کرد. عدم تکمیل دورۀ درمانی می تواند منجر به عفونت مجدد گوش و مقاوم شدن باکتری ها به داروهای آنتی بیوتیکی شود. در صورت فراموش کردن مصرف یک دوز از دارو با پزشک یا داروساز خود مشورت کنید.
لوله گوش
در مواردی که کودک مبتلا به عفونت های مکرر و طولانی مدت گوش (عفونت مزمن گوش میانی) باشد یا پس از بهبودی همچنان مایعات درون گوش تجمع یابند (عفونت گوش میانی همراه با تراوش مایع)، پزشک روش تخلیه مایع از گوش میانی را توصیه خواهد کرد.
در طی یک جراحی سرپایی که میرینگوتومی (برش در پرده صماخ) نامیده می شود، جراح یک سوراخ کوچک درون پرده گوش ایجاد می کند که می تواند به او در بیرون کشیدن مایع از گوش میانی کمک کند. در این روش یک لوله کوچک (لوله تیمپانوستومی)در دهانه گوش قرار می گیرد تا به جریان یافتن هوا در گوش میانی کمک کرده و از تجمع مایعات بیشتری جلوگیری کند. بعضی از این لوله ها به مدت ۶ ماه تا ۱ سال درون گوش باقی می مانند و سپس به خودی خود می افتند. سایر لوله ها مدت طولانی تری باقی مانده و با جراحی خارج می شوند.
معمولاً پس از افتادن یا خارج کردن لوله، پرده گوش دوباره بسته و ترمیم خواهد شد.
درمان عفونت چرکی مزمن گوش میانی
عفونت مزمنی که منجر به پارگی پرده گوش می شود (که عفونت مزمن چرکی گوش میانی نیز نامیده می شود) به سختی درمان می شود. این عفونت با آنتی بیوتیک هایی که به شکل قطره تجویز می شوند، درمان می شود. قبل از ریختن قطره به داخل گوش، ابتدا می بایست مایعات را طبق دستورالعمل از درون مجرای آن خارج نمود.
مراقبت
کودکانی که مکرراً دچار عفونت گوش یا تجمع مایعات در آن می شوند، باید تحت مراقبت قرار داشته باشند. از پزشک بپرسید که هر چند وقت یک بار باید به ملاقات او بروید. همچنین گاهی پزشک انجام منظم تست های شنیداری و زبانی را توصیه می کند.
آمادگی برای ملاقات با پزشک
بهتر است که در ابتدا به یک پزشک عمومی یا یک متخصص اطفال مراجعه شود. در صورت تداوم علائم، پاسخ ندادن به درمان یا تکرار مکرر این عارضه،بیمار به یک متخصص گوش و حلق و بینی ارجاع داده خواهد شد.
اگر کودک به سنی رسیده است که قدرت صحبت و پاسخگویی دارد، قبل از ملاقات با پزشک با او صحبت کرده و جواب سوالاتی که ممکن است پزشک از او بپرسد را بدانید تا در زمان ملاقات با پزشک به نمایندگی از فرزند خود، به سوالات پزشک پاسخ دهید. احتمالاً مشابه این سوالات از بزرگسالان پرسیده خواهد شد.
• تا کنون متوجه چه علائمی شده اید؟
• علائم از چه زمانی آغاز شده اند؟
• آیا احساس درد دارید؟ درد را چگونه توصیف می کنید خفیف، نسبی یا شدید؟
• آیا تا کنون متوجه نشانه هایی از درد در نوزاد یا کودک خردسال -مانند کشیدن گوش ها، به سختی به خواب رفتن یا بی قراری های غیر عادی- شده اید؟
• آیا کودک تب کرده است؟
• آیا گوش ترشحاتی نیز داشته است؟ ترشحات شفاف، کدر یا خونی بوده اند؟
• آیا متوجه هرگونه اختلال شنوایی کودک شده اید؟ آیا به صداهای آرام واکنش نشان می دهد؟ آیا کودک در اکثر موارد از شما درخواست می کند تا حرف خود را تکرار کنید؟
• آیا اخیراً کودک به سرماخوردگی ، آنفولانزا یا بیماری های تنفسی دیگری مبتلا شده است؟
• آیا فرزند مبتلا به آلرژی فصلی است؟
• آیا کودک در گذشته به عفونت گوش مبتلا بوده است؟در چه زمانی؟
• آیا کودک به داروی خاصی مانند آموکسی سیلین، حساسیت ندارد؟