نگاه کلی
لیکن پلان وضعیتی است که می تواند باعث تورم و تحریک در پوست، مو، ناخن و غشاهای مخاطی شود. روی پوست، لیکن پلان معمولاً به صورت برجستگی های ارغوانی، خارش دار و صاف ظاهر می شود که طی چند هفته ایجاد می شوند. در دهان، واژن و سایر نواحی پوشیده شده توسط غشای مخاطی، لیکن پلان لکه‌های سفید توری شکل گاهی اوقات با زخم‌های دردناک ایجاد میکند.
اکثر افراد می توانند موارد معمولی و خفیف لیکن پلان را در خانه و بدون مراقبت پزشکی مدیریت کنند. اگر این بیماری باعث درد یا خارش شدید شود، به داروهای تجویزی نیاز خواهد شد اگرچه لیکن پلان مسری نمی باشد.
علائم
علائم و نشانه های لیکن پلان بسته به نواحی آسیب دیده متفاوت است. علائم و نشانه های معمول عبارتند از:
- برجستگی های ارغوانی و صاف، اغلب در قسمت داخلی ساعد، مچ دست یا مچ پا، و گاهی اوقات در ناحیه تناسلی
- خارش
- تاول هایی که می ترکند و پوسته ایجاد می کنند
- لکه های سفید در دهان یا روی لب ها یا زبان
- زخم های دردناک در دهان یا واژن
- ریزش مو
- تغییر رنگ پوست سر
- آسیب یا از دست دادن ناخن
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد
اگر برجستگی های ریز یا شرایطی شبیه عارضه های پوستی بدون هیچ دلیل مشخصی مانند واکنش آلرژیک شناخته شده یا تماس با پیچک سمی روی پوست ظاهر شد، به پزشک مراجعه کنید. همچنین در صورت مشاهده علائم مرتبط با لیکن پلان دهان، اندام تناسلی، پوست سر یا ناخن به پزشک خود مراجعه کنید.
بهتر است تشخیص سریع و دقیق انجام شود زیرا تعدادی از شرایط پوستی و مخاطی می تواند باعث ضایعات و ناراحتی شود.
علل بیماری
لیکن پلان زمانی اتفاق می افتد که سیستم ایمنی بدن به سلول های پوست یا غشاهای مخاطی حمله می کند. علت این پاسخ ایمنی غیرطبیعی مشخص نیست و این وضعیت مسری نمی باشد.
لیکن پلان می تواند توسط موارد زیر تحریک شود:
- عفونت هپاتیت C
- واکسن آنفولانزا
- رنگدانه ها، مواد شیمیایی و فلزات خاص
- مسکن‌های درد، مانند ایبوپروفن (ادویل، موترین IB و غیره) و ناپروکسن (آلوه، و...)
- داروهای خاص برای بیماری قلبی، فشار خون بالا یا آرتریت
عوامل خطرساز (ریسک فاکتورها)
هر کسی می تواند به لیکن پلان مبتلا شود. اما این بیماری اغلب افراد میانسال را تحت تاثیر قرار می دهد. لیکن پلان دهان، اغلب زنان میانسال را تحت تاثیر قرار می دهد.
عوارض بیماری
مدیریت لیکن پلان روی نواحی تناسلی دشوار است و باعث درد شدید و گاهی اوقات جای زخم می شود. اختلال عملکرد جنسی می تواند به یک عارضه طولانی مدت تبدیل شود. زخم های دهانی بر توانایی فرد در خوردن غذا تأثیر میگذارد. پوست آسیب دیده حتی پس از از بین رفتن عارضه های پوستی، به خصوص در افرادی با پوست تیره کمی تیره تر می ماند.
لیکن پلان دهانی خطر ابتلا به سرطان دهان را افزایش می دهد. در صورت عدم درمان، لیکن پلان مجرای گوش منجر به کاهش شنوایی می شود.
تشخیص
پزشک بر اساس علائم، سابقه پزشکی، معاینه فیزیکی و در صورت لزوم نتایج تست های آزمایشگاهی، لیکن پلان را تشخیص می دهد. این آزمایش ها شامل موارد زیر است:
- بیوپسی. پزشک یک قطعه کوچک از بافت آسیب دیده را برای بررسی زیر میکروسکوپ برمی دارد. بافت مورد تجزیه و تحلیل قرار می گیرد تا مشخص شود که آیا الگوهای سلولی برای بیماری وجود دارد یا خیر.
- آزمایش هپاتیت C. برای آزمایش هپاتیت C از شخص خون میگیرند، که محرک احتمالی لیکن پلان است.
- تست های آلرژی. پزشک شخص را به یک متخصص آلرژی (متخصص آلرژی) یا متخصص پوست ارجاع می دهد تا متوجه شود آیا به چیزی که می‌تواند باعث ایجاد لیکن پلان شود، حساسیت دارد یا خیر.
اگر پزشک مشکوک به داشتن هر یک از انواع مختلف لیکن پلان، مانند نوعی که مری، اندام تناسلی، گوش یا دهان را تحت تاثیر قرار می دهد، باشد، می تواند آزمایش های بیشتری تجویز کند.
درمان
لیکن پلان روی پوست اغلب در عرض چند ماه تا سال به خودی خود از بین می رود. اگر این بیماری بر غشاهای مخاطی تأثیر بگذارد، نسبت به درمان مقاوم‌تر و مستعد عود است. فرد از هر درمانی که استفاده می کند، باید سالی یک بار برای قرار ملاقات های بعدی به پزشک مراجعه کند.
داروها و سایر درمان ها می تواند به تسکین خارش، کاهش درد و بهبودی کمک کنند. درمان می تواند چالش برانگیز باشد. با پزشک خود صحبت کنید تا فواید را در مقابل عوارض جانبی احتمالی درمان ارزیابی کنید.
کورتیکواستروئیدها
اولین انتخاب برای درمان لیکن پلان معمولاً یک کرم یا پماد کورتیکواستروئیدی است. اگر کمکی نکرد و وضعیت شدید یا گسترده شد، پزشک قرص یا تزریق کورتیکواستروئید را پیشنهاد می کند.
عوارض جانبی رایج کورتیکواستروئیدهای موضعی شامل تحریک یا نازک شدن پوست در محل استفاده از کرم و برفک دهان است. زمانی که کورتیکواستروئیدها طبق دستور مصرف شوند و برای استفاده کوتاه مدت مصرف شوند، بی خطر تلقی می شوند.
داروهای آنتی بیوتیک خوراکی
سایر داروهای خوراکی مورد استفاده در موقعیت های انتخابی برای این بیماری، هیدروکسی کلروکین ضد مالاریا (پلاکونیل) و آنتی بیوتیک مترونیدازول (فلاجیل، و...) هستند.
داروهای افزایش پاسخ ایمنی
علائم و نشانه‌های شدید، ممکن است نیاز به داروهای تجویزی داشته باشند که پاسخ ایمنی بدن را سرکوب یا اصلاح کنند، مانند آزاتیوپرین (آزاسان، ایموران)، مایکوفنولات (سلسپت)، سیکلوسپورین (جنگراف، سندیمون، و...) و متوترکسات (ترکسال).
آنتی هیستامین ها
یک داروی آنتی هیستامین که از طریق دهان مصرف می شود می تواند خارش لیکن پلان را تسکین دهد.
نور درمانی
نور درمانی (فتوتراپی) به پاکسازی لیکن پلان موثر بر پوست کمک می کند. متداول ترین فتوتراپی برای لیکن پلان از نور B ماوراء بنفش (UVB) استفاده می کند که فقط به لایه بالایی پوست (اپیدرم) نفوذ می کند. نور درمانی معمولاً به دو تا سه جلسه درمانی در هفته به مدت چند هفته نیاز دارد.
این درمان برای افراد دارای پوست تیره توصیه نمی‌شود، افرادی که خطر تیره‌تر ماندن پوستشان حتی پس از از بین رفتن عارضه های پوستی افزایش می‌یابد.
رتینوئیدها
اگر وضعیت به کورتیکواستروئیدها یا نور درمانی پاسخ نمی دهد، پزشک یک داروی رتینوئیدی که از طریق دهان مصرف می شود، مانند آسیترتین (سوریاتان) تجویز می کند.
رتینوئیدها می توانند باعث نقص مادرزادی شوند، بنابراین این داروها برای زنان باردار یا مشکوک به بارداری، توصیه نمی شود. اگر باردار یا شیرده هستید، پزشک درمان موضعی رتینوئید را به تعویق می اندازد یا درمان دیگری را انتخاب می کند.
مقابله با محرک ها
اگر پزشک مشکوک باشد که لیکن پلان به عفونت هپاتیت C، آلرژی یا دارویی که شخص مصرف می کند مربوط است، فرد به درمان دیگری نیاز خواهد داشت. پزشک شخص را برای درمان بیشتر به یک متخصص آلرژی یا در صورت عفونت هپاتیت C به متخصص بیماری های کبدی (هپاتولوژیست) ارجاع می دهد.
شیوه زندگی و درمان های خانگی
اقدامات خودمراقبتی می تواند به کاهش خارش و ناراحتی ناشی از لیکن پلان کمک کند. که شامل:
- خیساندن در وان حمام با بلغور جو دوسر کلوئیدی (آونوو و...)، و به دنبال آن لوسیون مرطوب کننده
- استفاده از کمپرس سرد
- استفاده از کرم یا پماد هیدروکورتیزون بدون نسخه، حاوی حداقل 1 درصد هیدروکورتیزون (اگر از کورتیکواستروئید موضعی تجویزی استفاده نمی کنید)
- از خاراندن یا آسیب رساندن به پوست خودداری کنید
برای لیکن پلان دهان، بهداشت دهان و دندان مناسب و مراجعه منظم به دندانپزشک اهمیت زیادی دارد. با اجتناب از موارد زیر می توانید به کاهش درد زخم های دهانی کمک کنید:
- سیگار کشیدن
- نوشیدن الکل
- مصرف غذاها و نوشیدنی های تند یا اسیدی
درمان دارویی جایگزین
چند کارآزمایی بالینی کوچک فواید ژل آلوئه ورا را برای درمان لیکن پلان دهان و فرج نشان داده‌اند.
به رویکردهای پزشکی جایگزین که به کاهش استرس کمک می کند، توجه کنید، زیرا استرس می تواند علائم و نشانه های لیکن پلان را بدتر کند.
قبل از امتحان یک درمان جایگزین برای لیکن پلان با پزشک خود صحبت کنید. برخی از داروهای جایگزین یا مکمل های ویتامین در صورت ترکیب با داروهای تجویزی منجر به عوارض جانبی جدی می شوند.
آمادگی برای ملاقات با پزشک
احتمالاً با مراجعه به پزشک مراقبت های اولیه شروع می شود. پزشک شخص را به یک پزشک متخصص در بیماری های پوستی (متخصص پوست) ارجاع می دهد.
در اینجا اطلاعاتی وجود دارد که به شخص کمک می کند تا برای قرار ملاقات خود آماده شوید.
آن چه می توانید انجام دهید
قبل از قرار ملاقات خود فهرستی از موارد زیر تهیه کنید:
- علائمی که داشته اید و مدت زمان ابتلا
- تمام داروها، ویتامین ها و مکمل هایی که مصرف می کنید، از جمله دوزها
- سوالاتی که باید از پزشک خود بپرسید
برای لیکن پلان، برخی از سوالات اساسی که باید از پزشک خود بپرسید عبارتند از:
- محتمل ترین علت علائم من چیست؟
- آیا علل احتمالی دیگری برای ابتلا وجود دارد؟
- آیا به هیچ آزمایشی نیاز دارم؟
- این تغییرات پوستی چقدر طول می کشد؟
- چه درمان هایی در دسترس است، و کدام را توصیه می کنید؟
- چه عوارض جانبی می توانم از درمان انتظار داشته باشم؟
- من دچار بیماری های دیگری نیز می باشم. چگونه می توانم آنها را با هم مدیریت کنم؟
- آیا محدودیتی وجود دارد که باید رعایت کنم؟
- آیا باید به متخصص مراجعه کنم؟
- آیا جایگزینی ژنریک برای دارویی که تجویز می کنید وجود دارد؟
- آیا بروشور یا مواد چاپی دیگری دارید که بتوانم با خود ببرم؟ چه وب سایت هایی را پیشنهاد می کنید؟
از پزشک چه انتظاری می رود
پزشک احتمالاً تعدادی سوال از شخص می پرسد، مانند:
- در چه نقطه ای از بدن خود ضایعات را پیدا کرده اید؟
- آیا نواحی آسیب دیده خارش، دردناک یا ناراحت کننده هستند؟
- شدت درد یا ناراحتی را چگونه توصیف می کنید - خفیف، متوسط یا شدید؟
- آیا اخیراً داروهای جدیدی را شروع کرده اید؟
- آیا اخیراً واکسیناسیون انجام داده اید؟
- آیا هیچ حساسیتی دارید؟