نگاه کلی
هایپر پاراراتیروئیدیسم زمانی ایجاد می شود که غدد پاراتیروئید بیش از حد هورمون پاراتیروئید در جریان خون تولید کنند. این غدد تقریباً به اندازه یک دانه برنج هستند و در پشت تیروئید در پایین گردن قرار دارند.
غدد پاراتیروئید هورمون پاراتیروئید تولید می کنند که به حفظ تعادل مناسب کلسیم در جریان خون و بافت هایی که به عملکرد کلسیم بستگی دارند، کمک می کند.
دو نوع هایپرپاراتیروئیدیسم وجود دارد. در هایپرپاراتیروئیدیسم اولیه، بزرگ شدن یک یا چند غده پاراتیروئید باعث تولید بیش از حد هورمون و در نتیجه مقادیر بالای کلسیم در خون (هایپرکلسمی) می شود که می تواند انواع مختلف مشکلات را ایجاد کند. جراحی شایع ترین درمان برای هایپرپاراتیروئیدیسم اولیه است.
هایپرپاراتیروئیدیسم ثانویه به دلیل بیماری دیگری رخ می دهد که در ابتدا باعث کمبود کلسیم در بدن می شود و با گذشت زمان، افزایش سطح هورمون پاراتیروئید رخ می دهد.
علائم
هیپرپاراتیروئیدیسم اغلب قبل از آشکار شدن علائم یا نشانه ها تشخیص داده می شود. در صورت ظهور علائم به پزشک اطلاع دهید. سطح بالای کلسیم در خون و ادرار و یا کلسیم کم در استخوان ها، باعث آسیب یا اختلال در عملکرد اندام ها یا بافت های دیگر می شود.
علائم ممکن است آنقدر خفیف و غیر اختصاصی باشند که اصلاً به نظر نرسد که مربوط به عملکرد پاراتیروئید باشند. دامنه علائم شامل موارد زیر است:
- پوکی و کاهش تراکم استخوان
- سنگ کلیه
- ادرار بیش از حد
- درد شکم
- خستگی یا ضعف
- افسردگی یا فراموشی
- درد استخوان و مفصل
- شکایت مکرر از بیماری بدون دلیل مشخص
- حالت تهوع، استفراغ یا از دست دادن اشتها
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد
در صورت مشاهده علائم و نشانه های هایپرپاراتیروئیدیسم به پزشک مراجعه کنید. این علائم می تواند ناشی از هر گونه اختلالی با عوارض جدی باشند. تشخیص سریع، دقیق و درمان مناسب برای این بیماری بسیار حائز اهمیت است.
علل بیماری
هایپرپاراتیروئیدیسم توسط عواملی که باعث افزایش تولید هورمون پاراتیروئید می شوند، ایجاد می شود.
غدد پاراتیروئید با تنظیم میزان ترشح هورمون پاراتیروئید (PTH)، میزان مناسب کلسیم و فسفر را در بدن شما حفظ می کند؛ درست مانند ترموستات یک سیستم گرمایش که دمای هوا را کنترل می کند. ویتامین D نیز در تنظیم میزان کلسیم خون شما نقش دارد.
به طورکلی این عمل متعادل سازی می تواند به خوبی کار کند. هنگامی که سطح کلسیم خون شما خیلی پایین می آید، غدد پاراتیروئید شما به اندازه کافی PTH ترشح می کنند تا تعادل برقرار شود. PTH با آزاد کردن کلسیم از استخوان ها و افزایش مقدار کلسیم جذب شده از روده کوچک، سطح کلسیم را بالا می برد.
هنگامی که سطح کلسیم خون بسیار زیاد است، غدد پاراتیروئید PTH کمتری تولید می کنند اما گاهی اوقات یک یا بیشتر از این غدد، هورمون بیش از حد تولید می کنند و منجر به سطح غیر طبیعی کلسیم (هایپرکلسمی) و سطح پایین فسفر در خون می شود.
کلسیم بیشتر به دلیل نقش آن در سالم نگه داشتن دندان ها و استخوان ها شناخته شده است اما کلسیم عملکردهای دیگری نیز دارد. این ماده به انتقال سیگنال ها در سلول های عصبی کمک می کند و در انقباض عضلات نیز دخیل است. فسفر، یک ماده معدنی دیگر، که همراه با کلسیم در این مناطق کار می کند.
هایپرپاراتیروئیدیسم ممکن است به دلیل مشکلی در غدد پاراتیروئید (هایپرپاراتیروئیدیسم اولیه) یا به دلیل بیماری دیگری که عملکرد غدد را تحت تأثیر قرار می دهد (هایپرپاراتیروئیدیسم ثانویه) ایجاد شود.
پرکاری اولیه پاراتیروئید
هایپرپاراتیروئیدیسم اولیه به دلیل وجود مشکل در یک یا بیشتر از چهار غده پاراتیروئید ایجاد می شود:
- رشد غیر سرطانی (آدنوم) در غده، شایعترین علت آن است.
- بزرگ شدن (هیپرپلازی) دو یا چند غده پاراتیروئید، اغلب موارد دیگر را تشکیل می دهد.
- تومور سرطانی یک علت نادر از هایپرپاراتیروئیدیسم اولیه است.
هایپرپاراتیروئیدیسم اولیه معمولا به طور تصادفی اتفاق می افتد اما برخی از افراد ژنی را به ارث می برند که باعث این اختلال می شود.
پرکاری پاراتیروئید ثانویه
هایپرپاراتیروئیدیسم ثانویه نتیجه بیماری دیگری است که سطح کلسیم را کاهش می دهد. بنابراین، غدد پاراتیروئید برای جبران از بین رفتن کلسیم بیش از حد کار می کنند. عواملی که ممکن است به هایپرپاراتیروئیدیسم ثانویه کمک کنند عبارتند از:
- کمبود شدید کلسیم. بدن شما ممکن است کلسیم کافی از رژیم غذایی را دریافت نکند؛ غالبا به دلیل اینکه دستگاه گوارش، کلسیم موجود در غذا را جذب نمی کند.
- کمبود شدید ویتامین D. ویتامین D به حفظ سطح مناسب کلسیم در خون کمک می کند و همچنین به دستگاه گوارش کمک می کند تا کلسیم را از غذا جذب کند.
هنگامی که پوست در معرض نور خورشید قرار دارد، بدن ویتامین D تولید می کند و همچنین مکن است شما مقداری ویتامین D را از مواد غذایی دریافت کنید. اگر به اندازه کافی ویتامین D دریافت نکنید، ممکن است سطح کلسیم کاهش یابد.
- نارسایی مزمن کلیه. کلیه ها ویتامین D را به شکلی تبدیل می کنند که بدن بتواند از آن استفاده کند. اگر کلیه ها عملکرد ضعیفی داشته باشند، ویتامین D قابل استفاده ممکن است کاهش یابد و در نتیجه سطح کلسیم کاهش می یابد و باعث افزایش سطح هورمون پاراتیروئید شود. نارسایی مزمن کلیه شایع ترین علت هایپرپاراتیروئیدیسم ثانویه است. برخی از درمان های دارویی، مانند ویتامین D، بیس فسفونات ها و سیناکلست می توانند سطح PTH را کاهش دهند.
در برخی از افراد مبتلا به بیماری کلیوی که بیماری در نتیجه ابتلای طولانی مدت در مراحل آخر آن است، غدد پاراتیروئید بزرگ می شوند و خود به خود شروع به ترشح PTH می کنند و PTH با درمان دارویی نیز پایین نمی آید. به این حالت هایپرپاراتیروئیدیسم سوم گفته می شود و افراد مبتلا به این بیماری ممکن است نیاز به جراحی برای برداشتن بافت پاراتیروئید داشته باشند.
عوامل خطرساز (ریسک فاکتورها)
موارد زیر شما را در معرض خطر ابتلا به هایپرپاراتیروئیدیسم اولیه قرار می دهد:
یائسگی
کمبود طولانی مدت یا شدید کلسیم و ویتامین D
اختلال نادر و ارثی نظیر نئوپلازی متعدد غدد درون ریز نوع ۱ که معمولاً بر روی غده های مختلف تأثیر می گذارد
قرار گرفتن تحت پرتو درمانی برای درمان سرطان گردن
مصرف داروی لیتیوم، دارویی که بیشتر اوقات برای درمان اختلال دو قطبی استفاده می شود
عوارض بیماری
عوارض ناشی از هایپرپاراتیروئیدیسم در درجه اول به تأثیر طولانی مدت کمبود کلسیم در استخوان ها و کلسیم بیش از حد در گردش خون مربوط می شود. عوارض شایع عبارتند از:
- پوکی استخوان. کاهش کلسیم اغلب به ضعف شدید استخوان ها منجر می شود که به راحتی دچار شکستگی می شوند.
- سنگ کلیه. مقدار زیاد کلسیم در خون ممکن است منجر به کلسیم اضافی در ادرار شود که می تواند باعث ایجاد رسوبات کوچک و سخت کلسیم و سایر مواد در کلیه ها شود. سنگ کلیه معمولاً با عبور از مجاری ادراری باعث ایجاد درد قابل توجه می شود.
- بیماری قلب و عروقی. اگرچه پیوند علت و معلولی دقیق مشخص نیست اما میزان کلسیم بالا با بیماری های قلبی عروقی مانند فشار خون بالا و انواع خاصی از بیماری های قلبی همراه است.
- هایپوپاراتیروئیدیسم نوزادی. هایپرپاراتیروئیدیسم شدید و بدون درمان در زنان باردار ممکن است باعث پایین آمدن سطح کلسیم به میزان خطرناک در نوزادان شود.
تشخیص
آزمایش خون
اگر نتیجه آزمایش خون نشان دهد که کلسیم خون بالا رفته است، پزشک احتمالا این آزمایش را برای تأیید نتیجه بعد از چند روز تکرار می کند.
بسیاری از شرایط می توانند سطح کلسیم را افزایش دهند اما اگر آزمایش خون نشان دهد که شما دارای هورمون پاراتیروئید بالا هستید، پزشک می تواند تشخیص هیپرپاراتیروئیدیسم را تایید کند.
آزمایش های تشخیصی اضافی
پزشک پس از تشخیص هیپرپاراتیروئیدیسم، آزمایش های اضافی را برای رد علل احتمالی ثانویه، شناسایی عوارض احتمالی و قضاوت در مورد شدت بیماری تجویز خواهد کرد. این آزمایش ها شامل موارد زیر هستند:
- تست تراکم استخوان. این آزمایش برای تشخیص پوکی استخوان انجام شده است. متداول ترین آزمایش برای اندازه گیری تراکم مواد معدنی استخوان، جذب انرژی اشعه ایکس با انرژی دوگانه (DEXA) است.
در این آزمایش از دستگاه های اشعه ایکس ویژه برای اندازه گیری اینکه چند گرم کلسیم و سایر مواد معدنی استخوان درون یک بخش از استخوان قرار گرفته است، استفاده می شود.
- آزمایش ادرار. جمع آوری ۲۴ ساعته ادرار می تواند اطلاعاتی در مورد عملکرد کلیه های شما و میزان کلسیم در ادرار را ارائه دهد.
این آزمایش ممکن است در ارزیابی در مورد شدت هایپرپاراتیروئیدیسم یا تشخیص اختلال کلیوی کمک کننده باشد. اگر سطح بسیار کمی کلسیم در ادرار یافت شود، ممکن است وضعیتی را نشان دهد که نیازی به درمان ندارد.
- تست های تصویربرداری از کلیه ها. پزشک ممکن است پرتوهای ایکس یا سایر آزمایش های تصویربرداری از شکم را درخواست کند تا سنگ کلیه یا سایر ناهنجاری های کلیوی مشخص شود.
تست های تصویربرداری قبل از جراحی
اگر پزشک جراحی را توصیه کند، احتمالا از یکی از این آزمایش های تصویربرداری برای تعیین محل غده پاراتیروئید یا غدد ایجاد کننده این مشکل استفاده می کند:
- اسکن پاراتیروئید سستامیبی. سستامیبی یک ترکیب رادیواکتیو است که توسط غدد پاراتیروئید بیش فعال جذب می شود و توسط یک اسکنر قابل شناسایی است.
به طور طبیعی غده تیروئید نیز سستامیبی را جذب می کند.سستامیبی توسط تیروئید و پاراتیروئید جذب می شود، بنابراین برای جلوگیری از جذب این ماده توسط تیروئید، ید رادیواکتیو را به بیمار داده و سپس از تیروئید به صورت دیجیتال عکس تهیه می شود.
اسکن توموگرافی کامپیوتری (CT) ممکن است با اسکن سستامیبی همراه باشد تا تشخیص ناهنجاری بهتر صورت بگیرد.
- سونوگرافی. سونوگرافی از امواج صوتی برای ایجاد تصویری از غدد پاراتیروئید و بافت اطراف استفاده می کند.
دستگاه کوچکی که در برابر پوست قرار گرفته است (مبدل) امواج صوتی با شدت بالا ساطع می کند و بازتاب امواج صوتی را ضبط می کند زیرا از ساختارهای داخلی منعکس می شوند. رایانه پژواک را به تصاویر موجود در مانیتور تبدیل می کند.
درمان
روش انتظار و مراقبت
در صورت وجود موارد زیر، پزشک ممکن است هیچ درمانی را توصیه نکند:
میزان کلسیم فقط کمی بالا رفته باشد.
کلیه های به طور عادی کار می کنند و هیچ سنگ کلیه وجود ندارد.
تراکم استخوان طبیعی است یا فقط کمی پایین تر از حد طبیعی است.
علائم دیگری نباشد که ممکن است با درمان بهبود یابد
اگر این روش مشاهده و انتظار را انتخاب کنید، احتمالاً به آزمایش های دوره ای برای کنترل سطح کلسیم خون و تراکم استخوان نیاز خواهید داشت.
جراحی
جراحی، شایع ترین روند درمانی برای هایپرپاراتیروئیدیسم اولیه است و جراح فقط آن غده هایی را که بزرگ شده یا تومور دارند از بین می برد.
اگر هر چهار غده درگیر شوند، یک جراح احتمالاً تنها سه غده و شاید بخشی از چهارم را از بین می برد و برخی از بافت های پاراتیروئید عملکردی را رها می کند.
جراحی ممکن است به صورت سرپایی انجام شود و به شما امکان می دهد در همان روز به خانه بروید. در چنین مواردی، جراحی می تواند از طریق برش های بسیار کوچک در گردن انجام شود و شما فقط بی حسی موضعی دریافت کنید.
عوارض ناشی از جراحی رایج نیست. خطرات شامل موارد زیر است:
آسیب به اعصاب کنترل کننده تارهای صوتی
سطوح پایین کلسیم در طولانی مدت که نیاز به استفاده از مکمل های کلسیم و ویتامین D دارند.
دارو درمانی
داروها برای درمان هیپرپاراتیروئیدیسم موارد زیر را شامل می شود:
- کلسیمیمتیک. داروهایی هستند که عملکرد کلسیم موجود در گردش خون را تقلید می کند. این دارو ممکن است غدد پاراتیروئید را مجبور کند تا هورمون پاراتیروئید کمتری آزاد کند. این دارو به اسم سیناکلست فروخته می شود.
بعضی از پزشکان ممکن است آن را برای درمان هایپرپاراتیروئیدیسم اولیه تجویز کنند، به ویژه اگر جراحی با موفقیت این اختلال را درمان نکرده باشد یا فرد نامزد مناسبی برای جراحی نباشد.
شایع ترین عوارض جانبی سیناکلست گزارش شده درد مفاصل و ماهیچه ها، اسهال، حالت تهوع و عفونت تنفسی می باشد.
- جایگزینی هورمون درمانی. برای زنانی که یائسگی را پشت سر گذاشته اند و علائم پوکی استخوان دارند، جایگزینی هورمون درمانی ممکن است به حفظ کلسیم کمک کنند. این روش درمانی مشکلات اساسی غدد پاراتیروئید را درمان نمی کند.
استفاده طولانی مدت از هورمون درمانی می تواند خطر لخته شدن خون و سرطان پستان را افزایش دهد. با پزشک خود کار کنید تا خطرات و مزایا را ارزیابی کند و به شما کمک کند تا بهترین گزینه را انتخاب کنید.
برخی از عوارض جانبی شایع در درمان جایگزینی هورمون شامل درد و حساسیت قفسه سینه، سرگیجه و سردرد است.
- بیس فسفونات ها. بیس فسفونات به کاهش از بین رفتن کلسیم استخوان ها کمک می کند و ممکن است پوکی استخوان ناشی از هایپرپاراتیروئیدیسم را کاهش دهد. برخی از عوارض جانبی همراه با بیس فسفونات ها شامل فشار خون پایین، تب و استفراغ است.
سبک زندگی و درمان های خانگی
اگر شما و پزشک تصمیم گرفتید که قبل از شروع درمان بیماری پرکاری تیروئید، خود آن را کنترل کنید، پیشنهادات زیر می تواند در پیشگیری از عوارض موثر باشند:
- میزان کلسیم و ویتامین D را در رژیم غذایی خود کنترل کنید. برای افرادی که مبتلا به هایپرپاراتیروئیدیسم هستند محدود کردن مصرف کلسیم در رژیم غذایی توصیه نمی شود.
مقدار توصیه شده روزانه کلسیم برای بزرگسالان در سنین 19 تا 50 سال و مردان در سنین 51 تا 70 سال، 1000 میلی گرم کلسیم در روز است. این توصیه کلسیم برای زنان در سن 51 سال و بالاتر و مردان 71 سال و بالاتر به 1200 میلی گرم در روز افزایش می یابد.
میزان ویتامین D توصیه شده روزانه 600 واحد بین المللی (IU) ویتامین D در روز برای افراد 1 تا 70 ساله و 800 IU در روز برای بزرگسالان 71 ساله و بالاتر است. در مورد دستورالعمل های مناسب مربوط به رژیم غذایی با پزشک خود مشورت کنید.
- به مقدار زیاد مایعات بنوشید. به میزان کافی مایعات، عمدتاً آب، بنوشید. تا ادرار تقریباً کم رنگ ایجاد شود و خطر ابتلا به سنگ کلیه کاهش یابد.
- به طور منظم ورزش کنید. ورزش منظم، به حفظ استخوان های قوی کمک می کند. در مورد اینکه کدام نوع برنامه ورزشی برای شما مناسب است با پزشک خود صحبت کنید.
- سیگار نکشید. استعمال سیگار ممکن است باعث ضعیف شدن استخوان شده و همچنین خطر ابتلا به تعدادی از مشکلات جدی در سلامتی را افزایش دهد. با پزشک خود در مورد بهترین راه های ترک صحبت کنید.
- از مصرف داروهای افزایش دهنده کلسیم خودداری کنید. داروهای خاص، از جمله برخی دیورتیک ها و لیتیوم، می توانند سطح کلسیم را افزایش دهند. اگر چنین داروهایی مصرف می کنید، از پزشک خود بپرسید که آیا داروی دیگری ممکن است برای شما مناسب باشد.
آمادگی برای ملاقات با پزشک
در بیشتر موارد، كلسیم بالا با آزمایش خون که پزشک به عنوان بخشی از یک غربالگری معمولی، یک آزمایش تشخیصی برای یک بیماری غیر مرتبط تجویز کرده است، تشخیص داده می شود.
در مورد نتایج آزمایش با پزشك خود مشورت كنید. سوالاتی که بهتر است از پزشک خود بپرسید عبارتند از:
- آیا من هیپرپاراتیروئیدیسم دارم؟
- برای تأیید تشخیص یا تعیین علت به چه آزمایش نیاز دارم؟
- آیا باید در زمینه اختلالات هورمونی (غدد درون ریز) به متخصص مراجعه کنم؟
- اگر مبتلا به هایپرپاراتیروئیدیسم هستم، جراحی را توصیه می کنید؟
- چه گزینه هایی برای جراحی دارم؟
- من بیماری دیگری هم دارم. چگونه می توانم به بهترین وجه آنها را مدیریت کنم؟
- چه مجله ها و بروشورهایی در دسترس هستندکه بتوانم آن ها را به خانه ببرم؟
برای درک تأثیر کمبود هیپرپاراتیروئیدیسم در سلامت کلی، ممکن است پزشک در مورد علائم یا نشانه های خفیف احتمالی سوالاتی از شما بپرسد از جمله:
- آیا احساس افسردگی کرده اید؟
- آیا اغلب احساس خستگی یا ناخوشایندی می کنید؟
- آیا درد غیر قابل توضیحی دارید؟
- آیا غالباً فراموشی دارید و قادر به تمرکز نیستید؟
- آیا عطش و ادرار بیش از حد را تجربه کرده اید؟
پزشک ممکن است برای تعیین میزان دریافت مقدار کافی کلسیم و ویتامین D سؤالات دیگری راجع به داروهایی که مصرف می کنید و رژیم غذایی شما بپرسد.