نگاه کلی
التهاب کبد ناشی از واکنش به برخی مواد، هپاتیت سمی نامیده می شود. هپاتیت سمی می تواند ناشی از مصرف نوشیدنی های الکل دار، مواد شیمیایی، داروها یا مکمل های غذایی باشد.
هپاتیت سمی در برخی از موارد، ظرف چند ساعت یا چند روز پس از قرار گرفتن در معرض سم، ایجاد خواهد شد اما در سایر موارد ممکن است ماه ها طول بکشد تا علائم و نشانه های این عارضه ظاهر شوند.
علائم هپاتیت سمی اغلب با توقف در معرض قرار گرفتن سم، از بین خواهند رفت اما هپاتیت سمی می تواند آسیب دائمی به کبد برساند و به زخم غیرقابل برگشت بافت کبد (سیروز) و در برخی موارد به نارسایی کبد که می تواند مرگبار نیز باشد، منجر شود.
علائم
اشکال خفیف هپاتیت سمی، هیچ نوع علامتی ایجاد نمی کنند و فقط با آزمایش خون قابل تشخیص هستند. علائم و نشانه های هپاتیت سمی، عبارتند از:
- زردی پوست و سفیدی چشم (یرقان)
- خارش
- درد شکم در سمت راست بالای شکم
- خستگی
- از دست دادن اشتها
- تهوع و استفراغ
- عارضه پوستی
- تب
- کاهش وزن
- ادرار تیره
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد
درصورت بروز علائم نگران کننده، فوراً به پزشک خود مراجعه نمایید.
مصرف بیش از حد برخی از داروها مانند استامینوفن منجر به نارسایی کبد خواهد شد. اگر فکر می کنید یک فرد بزرگسال یا یک کودک، بیش از حد استامینوفن مصرف کرده است، به دنبال امدادهای فوری پزشکی باشید. علائم و نشانه های مصرف بیش از حد استامینوفن عبارتند از:
- از دست دادن اشتها
- تهوع و استفراغ
- درد بالای شکم
- کما
اگر به مصرف بیش از حد استامینوفن مشکوک هستید، فوراً با مرکز فوریت های پزشکی، تماس بگیرید و منتظر بروز علائم نباشید زیرا مصرف بیش از حد استامینوفن می تواند کشنده باشد اما درصورت درمان زودهنگام می توان آن را با موفقیت درمان کرد.
علل بیماری
هپاتیت سمی زمانی رخ می دهد که کبد به دلیل قرار گرفتن در معرض یک ماده سمی دچار التهاب می شود. این عارضه همچنین در صورت مصرف بیش از حد داروهای با نسخه یا بدون نسخه، ایجاد خواهد شد.
کبد معمولاً اکثر داروها و مواد شیمیایی را از جریان خون، حذف و تجزیه می کند. تجزیه سموم باعث ایجاد محصولات جانبی که می تواند به کبد آسیب برساند، خواهد شد. اگرچه کبد، ظرفیت زیادی برای بازسازی دارد اما قرار گرفتن مداوم در معرض مواد سمی می تواند آسیب جدی و گاهی غیرقابل جبرانی را به همراه داشته باشد.
هپاتیت سمی ممکن است در نتیجه عومال زیر بروز کند:
نوشیدنی های الکل دار. نوشیدن زیاد الکل در طی سالیان متمادی، منجر به هپاتیت الکلی - التهاب در کبد ناشی از الکل، که می تواند منجر به نارسایی کبد نیز شود، خواهد شد.
مسکن های بدون نسخه. مسکن‌های بدون نسخه مانند استامینوفن (تایلنول)، آسپیرین، ایبوپروفن (ادویل، موترین IB و غیره) و ناپروکسن (Aleve و غیره) می‌توانند به کبد آسیب برسانند مخصوصاً اگر به طور مکرر یا همراه با الکل مصرف شوند.
داروهای تجویز شده توسط پزشک. برخی از داروهای مرتبط با آسیب جدی کبد عبارتند از داروهای استاتین مورد استفاده برای درمان کلسترول بالا، داروی ترکیبی آموکسی سیلین-کلاوولانات (Augmentin)، فنی توئین (Dilantin، Phenytek)، آزاتیوپرین (Azasan، Imuran)، نیاسین (Niaspan)، کتوکونازول، داروهای ضد ویروسی خاص واستروئیدهای آنابولیک.
داروهای گیاهی و مکمل ها. برخی از گیاهانی که برای کبد خطرناک هستند عبارتند از آلوئه ورا، کوهوش سیاه، کاسکرا، چاپارال، کامفری، کاوا و افدرا و بسیاری دیگر. اگر کودکان مکمل های ویتامین را با آب نبات اشتباه بگیرند و تعداد زیادی از آنها را مصرف کنند، دچار آسیب کبدی خواهند شد.
مواد شیمیایی صنعتی. مواد شیمیایی که ممکن است در حین کار در معرض آنها قرار بگیرید می توانند باعث آسیب کبدی شوند. برخی از رایج ترین انواع آن عبارتند از: حلال تمیز کننده خشک تتراکلرید کربن، ماده ای به نام وینیل کلرید (که در ساخت پلاستیک استفاده می شود)، علف کش پاراکوات و گروهی از مواد شیمیایی صنعتی به نام بی فنیل های پلی کلر.
عوامل خطرساز (ریسک فاکتورها)
عواملی که خطر ابتلا به هپاتیت سمی را افزایش می دهند عبارتند از:
مصرف مسکن های بدون نسخه یا برخی داروهای تجویزی. مصرف دارو یا مسکن های بدون نسخه که خطر آسیب کبدی را به همراه دارد، خطر ابتلا به هپاتیت سمی را نیز افزایش خواهد داد. این امر مخصوصاً در صورت مصرف چندین دارو یا مصرف بیش از دوز توصیه شده دارو نیز صادق است.
ابتلا به بیماری کبدی. داشتن یک اختلال جدی کبدی مانند سیروز یا بیماری کبد چرب غیرالکلی، افراد را نسبت به اثرات سموم بسیار مستعد می سازد.
ابتلا به هپاتیت. عفونت مزمن با ویروس هپاتیت (هپاتیت B، هپاتیت C یا یکی از ویروس‌های هپاتیت بسیار نادر که ممکن است در بدن باقی بماند) کبد را آسیب‌پذیرتر می‌کند.
افزایش سن. کبد با افزایش سن، مواد مضر را کندتر تجزیه می کند. این به آن معنی است که سموم و محصولات جانبی آنها، مدت بیشتری در بدن فرد باقی می مانند.
مصرف نوشیدنی های الکل دار. نوشیدن الکل در حین مصرف داروها یا مکمل های گیاهی خاص، خطر مسمومیت را افزایش خواهد داد.
جنسیت. برخی از سموم در بدن زنان، کندتر از مردان متابولیزه می شود و اینگونه کبد آنها برای مدت طولانی تری در معرض غلظت بالای مواد مضر خون قرار می گیرد. این امر، خطر ابتلا به هپاتیت سمی را افزایش خواهد داد.
داشتن جهش های ژنتیکی خاص. به ارث بردن جهش‌های ژنتیکی خاصی که بر تولید و عملکرد آنزیم‌های کبدی که سموم را تجزیه می‌کنند تأثیر می‌گذارد، ممکن است فرد را مستعد ابتلا به هپاتیت سمی سازد.
کار با سموم صنعتی. کار با برخی از مواد شیمیایی صنعتی، فرد را در معرض خطر ابتلا به هپاتیت سمی قرار خواهد داد.
عوارض بیماری
التهاب مرتبط با هپاتیت سمی می تواند منجر به آسیب کبد و زخم شود. با گذشت زمان، این زخم که سیروز نامیده می شود، انجام کار کبد را دشوار می سازد. در نهایت سیروز منجر به نارسایی کبد، خواهد شد. تنها راه درمان نارسایی مزمن کبد، جایگزینی کبد با یک کبد سالم از اهداکننده (پیوند کبد) است.
پیشگیری از بروز بیماری
از آنجایی که همواره نمی توان مشخص کرد که بدن چگونه به یک داروی خاص واکنش نشان می دهد، هپاتیت سمی همیشه قابل پیشگیری نیست اما رعایت موارد زیر، خطر ابتلا به این بیماری را کاهش خواهد داد:
مصرف داروها را محدود کنید. داروهای تجویزی و بدون نسخه را تنها در صورت لزوم مصرف کنید. همچنین گزینه های غیردارویی را نیز برای مشکلات رایجی مانند فشار خون بالا، کلسترول بالا و درد آرتریت بررسی کنید.
داروها را طبق دستور پزشک مصرف کنید. تمامی داروهایتان را دقیقاً طبق دستورالعمل توصیه شده توسط پزشک، مصرف کنید و بیشتر از مقدار توصیه شده را حتی اگر فکر می کنید که علائم تان بهبود نیافته است، مصرف نکنید. از آنجایی که اثرات مسکن های بدون نسخه گاهی به سرعت از بین می رود، مصرف بیش از حد آنها، مشکل چندانی ندارد.
در مصرف داروهای گیاهی و مکمل ها احتیاط کنید. تصور نکنید که مصرف محصولات گیاهی ضرری ندارد. قبل از مصرف گیاهان دارویی و مکمل ها، فواید و خطرات آن را با پزشک خود در میان بگذارید. همچنین می توانید در وب سایت مؤسسه ملی بهداشت LiverTox، داروها و مکمل های مختلف را جستجو کنید تا متوجه شوید که آیا آنها می توانند به آسیب کبدی منجر شوند یا خیر.
نوشیدنی های الکل دار و مواد مخدر را با یکدیگر مخلوط نکنید. ترکیب الکل و داروها، بسیار مضر می باشد. در صورت استفاده از استامینوفن، از مصرف نوشیدنی های الکل دار خودداری نمایید. در مورد تداخل بین الکل و سایر داروهای تجویزی و بدون نسخه ای که استفاده می کنید، با پزشک معالجتان یا پزشک داروخانه مشورت کنید.
در هنگام کار با مواد شیمیایی، احتیاط کنید. درصورت کار با مواد شیمیایی خطرناک یا استفاده از آنها، تمام اقدامات احتیاطی لازم برای محافظت از خود را انجام دهید. همچنین اگر با یک ماده مضر در تماس هستید، دستورالعمل های موجود در محل کار خود را دنبال کنید، یا با خدمات اورژانس محلی یا مرکز کنترل مسمومیت محلی برای کمک تماس بگیرید.
داروها و مواد شیمیایی را از کودکان دور نگه دارید. همه داروها و مکمل های ویتامین را دور از دسترس کودکان نگهداری کنید تا کودکان به طور تصادفی آنها را قورت ندهند.
تشخیص
آزمایش ها و روش های مورد استفاده برای تشخیص هپاتیت سمی عبارتند از:
معاینه جسمی. پزشک ابتدا یک معاینه فیزیکی انجام داده و از شما سابقه پزشکی تان را می پرسد. حتماً به یاد داشته باشید که تمامی داروهای مصرفی تان از جمله داروهای بدون نسخه و گیاهی را همراه با خود در قرار ملاقاتتان با پزشک ببرید. اگر با مواد شیمیایی صنعتی کار می کنید یا در معرض آفت کش ها، علف کش ها یا سایر سموم محیطی قرار داشته اید، پزشک خود را مطلع سازید.
آزمایش خون. پزشک ممکن است آزمایش‌های خونی را برای بررسی سطوح بالای آنزیم‌های کبدی تجویز کند. این سطوح آنزیم می تواند نشان دهنده نحوه عملکرد کبد باشد.
تست های تصویربرداری. پزشک ممکن است انجام آزمایش های تصویربرداری مانند سونوگرافی، سی تی اسکن (CT) یا ام آر آی را برای برای ایجاد تصاویری از کبد (MRI) توصیه کند. آزمایش های تصویربرداری اضافی نیز شامل الاستوگرافی مغناطیسی و الاستوگرافی گذرا می باشد.
نمونه برداری از کبد. نمونه برداری به تایید تشخیص هپاتیت سمی کمک کرده و سایر علل نامربوط را نیز حذف خواهد کرد. در طول نمونه برداری از کبد، از یک سوزن برای استخراج نمونه کوچکی از بافت کبد استفاده می شود سپس نمونه زیر میکروسکوپ، مورد بررسی قرار خواهد گرفت.
درمان
پزشکان تلاش می کنند تا تعیین نمایند که چه عواملی منجر به ایجاد آسیب کبدی می شوند. گاهی اوقات کاملاً مشخص است که چه عاملی باعث ایجاد این علائم شده اما گاهی اوقات برای مشخص کردن علت به دقت بیشتری نیاز است. در بیشتر موارد، توقف قرار گرفتن در معرض سمی که باعث التهاب کبد می شود، علائم و نشانه هایی که تجربه می کنید را کاهش می دهد.
درمان های هپاتیت سمی عبارتند از:
مراقبت های حمایتی. افرادی که علائم شدید دارند، برای تسکین تهوع و استفراغ، تحت درمان های حمایتی در بیمارستان از جمله مایع درمانی داخل وریدی و دارو درمانی قرار خواهند گرفت. پزشک نیز در آنها، آسیب کبدی را بررسی می کند.
دارو برای کاهش آسیب کبدی ناشی از مصرف استامینوفن. اگر آسیب کبدی فرد به دلیل مصرف بیش از حد استامینوفن ایجاد شده باشد، بلافاصله یک ماده شیمیایی به نام استیل سیستئین دریافت خواهد کرد. هر چه زودتر این دارو تجویز شود، احتمال محدود کردن آسیب کبدی نیز بیشتر خواهد شد. تاثیر این دارو چنانچه در عرض ۱۶ ساعت پس از مصرف بیش از حد استامینوفن تجویز شود، بسیار بیشتر خواهد بود.
مراقبت های اورژانسی. مراقبت های اورژانسی برای افرادی که بیش از حد از داروهای سمی استفاده می کنند، ضروری می باشد. برای مثال، افرادی که در مصرف داروهای خاصی به جز استامینوفن زیاده روی می کنند می بایست از درمان هایی برای حذف داروی مزاحم از بدن یا کاهش اثر سمی آن، بهره مند شوند.
پیوند کبد. هنگامی که عملکرد کبد به شدت مختل می شود، پیوند کبد تنها گزینه درمانی مناسب می باشد. در جراحی پیوند کبد، کبد فرد بیمار برداشته شده و با کبد سالم از فرد اهداکننده، جایگزین خواهد شد.
بیشتر کبدهای مورد استفاده در جراحی پیوند کبد، از اهداکنندگان فوت شده تهیه می شوند اما در برخی از موارد، از اهداکنندگان زنده ای که بخشی از کبد خود را اهدا می کنند، کمک گرفته می شود.
آمادگی برای ملاقات با پزشک
در صورت داشتن هر گونه علائم و نشانه نگران کننده ای به پزشک خانوادگی خود یا پزشک عمومی، مراجعه نمایید. در صورتی کهه پزشک احتمال دهد که ممکن است مشکل کبدی مانند هپاتیت سمی داشته باشید، شما را به یک متخصص کبد، ارجاع خواهد داد.
از آنجا که زمان ملاقات با پزشک، کوتاه می باشد و موارد زیادی نیز برای پرسش وجود دارد، بهتر است که به خوبی آماده باشید. در اینجا اطلاعاتی که به شما کمک می کند تا آماده شوید و بدانید که می بایست از پزشک خود چه انتظاراتی داشته باشید، آورده شده است.
آنچه می توانید انجام دهید
از هرگونه محدودیت های قبل از قرار ملاقات آگاه باشید. حتماً در زمان تعیین وقت، سوال کنید که آیا کاری مانند محدود کردن رژیم غذایی وجود دارد که می بایست از قبل، آن را انجام دهید یا خیر.
علائمی که تجربه می کنید را، یادداشت کنید. حتی علائمی که فکر می کنید به دلیل مراجعه تان به پزشک، ارتباطی ندارند.
اطلاعات شخصی کلیدی از جمله استرس های عمده یا تغییرات اخیر در زندگی تان را یادداشت کنید.
فهرستی از تمام داروها، ویتامین ها یا مکمل هایی که مصرف می کنید تهیه کنید.
یکی از اعضای خانواده یا دوستانتان را همراه با خود ببرید. گاهی اوقات به خاطر سپردن تمام اطلاعات ارائه شده توسط پزشک، دشوار است. فردی که شما را همراهی می کند ممکن است مواردی که شما فراموش کرده اید را به خاطر سپرده باشد.
سوالاتی که می خواهید از پزشک خود بپرسید را یادداشت کنید.
برخی از سوالات اساسی که می بایست برای هپاتیت سمی از پزشک خود بپرسید عبارتند از:
- چه عاملی احتمالاً باعث ایجاد علائم یا وضعیت من شده است؟
- آیا دلایل احتمالی دیگری برای علائم یا وضعیت من وجود دارد؟
- آیا یکی از داروهایی که مصرف می کنم می تواند مسئول آسیب به کبد من باشد؟
- آیا کبد من آسیب دیده است؟
- به چه نوع آزمایش هایی نیاز دارم؟
- آیا وضعیت من موقتی است یا مزمن؟
- بهترین اقدام چیست؟
- جایگزین های درمان اولیه ای که پیشنهاد می کنید چیست؟
- من به بیماری های دیگری نیز مبتلا هستم. آیا این شرایط یا درمان آنها بر نتیجه هپاتیت سمی تأثیر می گذارد؟ چگونه می توانم آنها را با هم مدیریت کنم؟
- آیا محدودیتی وجود دارد که باید رعایت کنم؟
- آیا باید به متخصص مراجعه کنم؟ هزینه آن چقدر است و آیا بیمه من آن را پوشش می دهد؟
- آیا جایگزین عمومی برای دارویی که برای من تجویز می کنید وجود دارد؟
- آیا بروشوری وجود دارد که بتوانم با خود ببرم؟ چه وب سایت هایی را پیشنهاد می کنید؟
- چه مواردی تعیین می کنند که آیا باید برای ویزیت بعدی برنامه ریزی کنم یا خیر؟
علاوه بر سؤالاتی که برای پرسیدن از پزشک خود آماده کرده اید، در پرسیدن هرگونه سوال دیگری تردید نکنید.
از پزشک چه انتظاری می رود
پزشک احتمالاً تعدادی سؤال از شما خواهد پرسید. آماده بودن برای پاسخ دادن به آنها به زمان بیشتری برای پوشش دادن به نکاتی که می خواهید به آنها بپردازید، نیاز دارد. پزشک احتمالاً سوالات زیر را از شما خواهد پرسید:
- علائم از کی شروع شدند؟
- آیا علائم مداوم هستند یا گاه به گاه؟
- شدت علائم تان در چه حدی است؟
- به نظر می رسد چه مواردی علائم شما را بهبود می بخشد؟
- به نظر می رسد چه مواردی علائم شما را بدتر می کند؟
- چه داروهای نسخه ای و بدون نسخه مصرف می کنید و آیا اخیراً داروهای جدیدی شروع کرده اید؟
- آیا استامینوفن مصرف می کنید؟
- آیا از مکمل های گیاهی یا تغذیه ای استفاده می کنید؟
- چقدر نوشیدنی های الکل دار می نوشید و هر چند وقت یکبار؟
- آیا متوجه زردی در سفیدی چشمان خود شده اید؟
- آیا رنگ ادرار شما تیره تر شده است؟
- آیا فردی در خانواده شما سابقه بیماری کبدی دارد؟