نگاه کلی
پانکراتیت، التهاب پانکراس یا همان لوزالمعده است. پانکراس غده ای مسطح و کشیده است که در پشت و قسمت فوقانی شکم واقع شده است. آنزیم های پانکراس به هضم غذا کمک کرده و هورمون های آن باعث تنظیم پردازش قند (گلوکز) در بدن می شوند.
پانکراتیت حاد به طور ناگهانی ظاهر می شود و برای چندین روز ادامه دارد. پانکراتیت مزمن برای سال های متمادی طول می کشد.
موارد خفیف پانکراتیت بدون درمان بهبود می یابند، اما موارد شدید آن عوارض بسیار خطرناکی را در پی دارد.
علائم
بسته به خفیف یا حاد بودن پانکراتیت، علائم آن متفاوت می باشد.
علائم پانکراتیت حاد شامل موارد زیر می شود:
• درد بالای شکم
• درد شکمی که به پشت هم منتقل می شود
• درد شکمی که بعد از غذا خوردن تشدید می شود
• تب
• ضربان قلب سریع
• حالت تهوع
• استفراغ
• درد و حساس شدن هنگام لمس شکم
علائم پانکراتیت مزمن عبارتند از:
• درد بالای شکم
• کاهش ناخواسته وزن
• مدفوع چرب و بدبو (استئاتوره)
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد
در صورت تداوم درد در ناحیه شکم باید به پزشک مراجعه نمود. اگر درد شکم به قدری شدید باشد که نمی توان به آرامی نشست، فوراً باید به پزشک مراجعه نمود.
علل بیماری
اگر آنزیم های گوارشی زمانی که هنوز در پانکراس (لوزالمعده) هستند فعال شده و سلول های پانکراس را تحریک و ملتهب کنند، پانکراتیت بروز می کند.
با تکرار چندین باره پانکراتیت حاد، پانکراس آسیب دیده و منجر به پانکراتیت مزمن می شود. گاهی در پانکراس بافت زخمی (اسکار) ایجاد شده و عملکرد آن را تخریب می کند. ضعف عملکرد پانکراس باعث اختلال هضم و دیابت می شود.
عواملی که می تواند منجر به پانکراتیت شود عبارتند از:
• جراحی شکم
• اعتیاد به الکل
• برخی داروها
• فیبروز سیستیک
• سنگ صفرا
• سطح بالای کلسیم در خون (هایپرکلسمی)، که به دلیل فعالیت بیش از حد غده پاراتیروئید ایجاد می شود (هایپر پاراتیروئیدیسم)
• سطح بالای تری گلیسیرید در خون (هایپر تری گلیسیریدمی)
• عفونت
• آسیب به شکم
• چاقی بیش از حد
• سرطان پانکراس
کلانژیوپانکراتوگرافی رتروگراد آندوسکوپیک (ERCP) -روشی که برای درمان سنگ های صفراوی استفاده می شود- می تواند باعث پانکراتیت شود.
گاهی، هرگز علت بروز پانکراتیت مشخص نمی شود.
عوامل خطرساز (ریسک فاکتورها)
عواملی که خطر ابتلا به پانکراتیت را افزایش می دهند عبارتند از:
• مصرف بیش از حد الکل. تحقیقات نشان می دهد که مصرف زیاد الکل (چهار تا پنج نوشیدنی در روز) خطر ابتلا به پانکراتیت را افزایش می دهد.
• سیگار کشیدن. به طور متوسط، افراد سیگاری در مقایسه با افراد غیر سیگاری سه برابر بیشتر در خطر ابتلا به پانکراتیت مزمن قرار دارند. خبر خوب آن است که ترک سیگار، این خطر را تقریباً به نصف کاهش می دهد.
• چاقی شدید. احتمال ابتلا به پانکراتیت در افراد بسیار چاق بیشتر است.
• داشتن سابقه خانوادگی ابتلا به پانکراتیت. ژنتیک نقش فزاینده ای در پانکراتیت مزمن دارد. اگر اعضای خانواده مبتلا به این بیماری باشد، خطر بروز آن نیز در فرد بیشتر می شود (به ویژه اگر سایر عوامل خطرساز هم در کنار آن قرار گیرند).
عوارض بیماری
پانکراتیت می تواند عوارض جدی ایجاد کند، از جمله:
• سودوسیست. پانکراتیت حاد باعث تجمع مایعات در کیسه های کیست مانند پانکراس می شود. پاره شدن سودوسیست منجر به بروز عوارضی مانند خونریزی داخلی و عفونت می شود.
• عفونت. پانکراتیت حاد لوزالمعده را در برابر باکتری ها و عفونت آسیب پذیر می کند. عفونت حاد لوزالمعده خطرناک بوده و باید فوراً تحت درمان هایی مانند جراحی برای برداشتن بافت آلوده قرار گیرند.
• نارسایی کلیه. پانکراتیت حاد باعث نارسایی کلیه می شود، در نارسایی های شدید و مداوم کلیه، بیمار باید تحت دیالیز قرار گیرد.
• مشکلات تنفسی. پانکراتیت حاد باعث تغییرات شیمیایی در بدن می شود که بر عملکرد ریه تأثیر می گذارد و باعث می شود سطح اکسیژن خون به میزان خطرناکی پایین بیاید.
• دیابت. پانکراتیت مزمن باعث آسیب به سلول های تولید کننده انسولین در لوزالمعده و در نتیجه به دیابت می شود؛ دیابت، نحوه استفاده بدن از قند خون را تحت تأثیر قرار می دهد.
• سوء تغذیه. پانکراتیت حاد و مزمن، تولید آنزیم های هضم و فرآوری غذا از لوزالمعده را کاهش می دهد. این عارضه منجر به سوء تغذیه، اسهال و کاهش وزن می شود.
• سرطان پانکراس. التهاب طولانی مدت پانکراس در نتیجه پانکراتیت مزمن، یکی از عوامل خطرساز در بروز سرطان لوزالمعده می باشد.
تشخیص
از آزمایش های زیر برای تشخیص پانکراتیت استفاده می شود:
• آزمایش خون برای بررسی سطح آنزیم های پانکراس در خون
• آزمایش مدفوع در پانکراتیت مزمن، برای اندازه گیری میزان چربی که می تواند نشان دهنده عدم جذب مناسب مواد مغذی توسط سیستم گوارشی باشد.
• اسکن توموگرافی رایانه ای (CT/ سی تی اسکن) برای ببرسی وجود سنگ های صفراوی و ارزیابی میزان التهاب پانکراس
• سونوگرافی شکم برای بررسی احتمال وجود سنگ های صفراوی و التهاب پانکراس
• سونوگرافی آندوسکوپیک برای بررسی التهاب و انسداد مجرای لوزالمعده یا مجرای صفراوی
• تصویرسازی تشدید مغناطیسی (MRI/ ام آر آی) برای بررسسی وجود ناهنجاری در کیسه صفرا، پانکراس و مجاری مرتبط.
بسته به شرایط، پزشک ممکن است آزمایش های دیگری هم تجویز کند.
درمان
درمان های مقدماتی در بیمارستان عبارتند از:
• نخوردن غذا. در این حالت بهتر است برای دو روز غذایی مصرف نشود تا قدرت بهبودی پانکراس بازیابی شود.
پس از کنترل التهاب لوزالمعده، باید به مرور مایعات رقیق و غذاهای سبک مصرف شود. با گذشت زمان، می توان به رژیم غذایی معمول بازگشت.
اگر پانکراتیت بهبود نیافته و همچنان هنگام غذا خوردن درد وجود داشته باشد، پزشک برای کمک به جذب مواد مورد نیاز بدن، لوله گذاری تغذیه را تجویز می کند.
• داروهای ضد درد. پانکراتیت درد شدیدی ایجاد می کند. تیم مراقبت های پزشکی داروهایی برای کنترل درد تجویز خواهند کرد.
• سرم درمانی. از آنجا که برای ترمیم لوزالمعده، بدن انرژی و مایعات زیادی مصرف می کند، ممکن است بدن دچار کمبود آب شود. به همین دلیل، در طول مدت بستری شدن در بیمارستان به کمک سرم، مایعات مورد نیاز بدن تأمین خواهد شد.
پس از کنترل روند بیماری، تیم پزشکی، بر روی درمان عامل زمینه ای پانکراتیت تمرکز می کنند. بسته به علت پانکراتیت، درمان شامل موارد زیر می باشد:
• راهکارهای رفع انسداد مجاری صفراوی. در پانکراتیت ناشی از باریک شدن یا انسداد مجرای صفراوی، باید به کمک روش های موجود، مجرای صفروای را باز یا متسع کرد.
در روش کلانژیوپانکراتوگرافی رتروگراد آندوسکوپی (ERCP)، با استفاده از یک لوله بلند که انتهای آن مجهز به دوربین می باشد، لوزالمعده و مجرای صفراوی بررسی می شود. این لوله از گلو عبور کرده و دوربین، تصاویری از سیستم گوارشی را به مانیتور می فرستد.
ERCP در تشخیص مشکلات مجرای صفراوی، مجرای لوزالمعده و درمان کمک کند. در برخی افراد، به ویژه افراد مسن، ERCP می تواند منجر به پانکراتیت حاد شود.
• جراحی کیسه صفرا. اگر سنگ صفرا باعث پانکراتیت شده باشد، پزشک جراحی را برای برداشتن کیسه صفرا (کوله سیستکتومی) تجویز می کند.
• جراحی پانکراس. ممکن است برای تخلیه مایعات تجمع یافته در لوزالمعده یا برداشتن بافت آسیب دیده، به جراحی نیاز باشد.
• درمان اعتیاد به الکل. نوشیدن مداوم الکل در طول روز در طی سال های متمادی، باعث پانکراتیت می شود. اگر اعتیاد به الکل، عامل پانکراتیت باشد، پزشک برنامه درمانی را برای ترک آن تدارک می بیند. ادامه مصرف الکل، باعث تشدید و وخیم تر شدن پانکراتیت بروز عوارض جدی می شود.
سایر درمان ها در پانکراتیت مزمن
بسته به وضعیت بیمار، ممکن است اقدامات درمانی دیگری نیز لازم باشد، از جمله:
• کنترل درد. پانکراتیت مزمن باعث درد مداوم شکم می شود، بنابراین پزشک داروهایی را برای کنترل درد تجویز کرده و بیمار را به یک متخصص درد ارجاع می دهد.
دردهای شدید را می توان با روش هایی مانند سونوگرافی آندوسکوپیک یا جراحی برای مسدود کردن اعصابی که سیگنال های درد را از لوزالمعده به مغز می فرستند، تسکین داد.
• آنزیم های کمک کننده به هضم غذا. مکمل های آنزیمی پانکراس به بدن کمک می کنند تا مواد مغذی غذاها را هضم و فرآوری کند. این مکمل ها همراه هر وعده غذایی مصرف می شوند.
• تغییر رژیم غذایی. پزشک بیمار را به متخصص تغذیه ارجاع می دهد، متخصص تغذیه رژیم غذایی حاوی وعده های کم چرب اما با مواد مغذی زیاد را برنامه ریزی می کند.
سبک زندگی و درمان های خانگی
پس از مرخص شدن از بیمارستان، باید اقداماتی را برای ادامه روند بهبودی صورت داد، این اقدامات عبارتند از:
• توقف مصرف الکل. اگر نمی توانید به تنهایی مصرف الکل را متوقف کنید، از پزشک کمک بگیرید.
• توقف مصرف دخانیات. اگر نمی توانید به تنهایی سیگار را ترک کنید، از پزشک کمک بگیرید. دارو و مشاوره به ترک سیگار کمک می کند.
• داشتن رژیم غذایی کم چرب. از رژیم غذایی پیروی کنید که حاوی چربی کم و سرشار از میوه ها و سبزیجات تازه، غلات سبوس دار و پروتئین بدون چربی باشد.
• مایعات زیادی بنوشید. پانکراتیت باعث کاهش آب بدن می شود، بنابراین بهتر است در طول روز مایعات بیشتری بنوشید. بهتر است همیشه همراه خود یک بطری آب داشته باشید.
درمان های جایگزین
درمان های جایگزین نمی توانند پانکراتیت را درمان کنند، اما برخی از روش های درمانی جایگزین به کنار آمدن با درد پانکراتیت کمک می کند.
افراد مبتلا به پانکراتیت مزمن، دردی مداوم را تجربه می کنند که به راحتی با دارو کنترل نمی شود. استفاده از روش های درمانی مکمل و جایگزین همراه با داروهای تجویز شده توسط پزشک کمک می کنند تا بتوان بیشتر و بهتر درد را کنترل کرد.
نمونه هایی از روش های درمانی جایگزین برای کمک کنترل درد وجود دارد.
• مراقبه (مدیتیشن)
• تمرینات آرامش بخش
• یوگا
• طب سوزنی
آمادگی برای ملاقات با پزشک
در صورت بروز علائم نگران کننده، باید به پزشک مراجعه کرد. در صورت شک به پانکراتیت، پزشک فرد را به متخصص گوارش ارجاع می دهد.
از آنجا که زمان ملاقات کوتاه است و موارد زیادی برای گفتگو وجود دارد، بهتر است از پیش آماده باشید. در این جا اطلاعاتی برای آمادگی قبل از ملاقات و انتظاری که از پزشک می توان داشت آورده شده است.
آن چه می توانید انجام دهید
• از محدودیت های قبل از قرار ملاقات آگاه باشید. هنگام تعیین وقت در رابطه با کارهایی مانند محدود کردن رژیم غذایی که قبل از ملاقات باید انجام دهید سوال کنید.
• علائمی را که تجربه می کنید بنویسید، حتی اگر به نظر به بیماری ارتباطی ندارند.
• اطلاعات مهم شخصی، از جمله استرس های شدید یا تغییرات اخیر زندگی را بنویسید.
• لیستی از تمام داروها و همچنین ویتامین ها یا مکمل هایی را که مصرف می کنید تهیه کنید.
• یکی از اعضای خانواده یا دوستان خود را همراه داشته باشید. گاهی به خاطر سپردن تمام اطلاعات ارائه شده در هنگام ملاقات دشوار می باشد، فرد همراه می تواند به یادآوری مسائل مطرح شده کمک کند.
• سوالاتی را که می خواهید از پزشک بپرسید بنویسید.
سوالاتی که در مورد پانکراتیت باید از پزشک بپرسید شامل موارد زیر می شوند:
• چه عواملی باعث بروز علائم یا عارضه می شود؟
• سایر علل احتمالی بروز علائم یا شرایط بیماری چیست؟
• باید چه آزمایش هایی انجام دهم؟
• وضعیت بیماری دائم است یا گذرا؟
• بهترین اقدام درمانی چیست؟
• چه روش های درمانی را پیشنهاد می کنید؟
• به بیماری های دیگری مبتلا می باشم، چگونه پانکراتیت را به همراه این بیماری ها به بهترین وجه کنترل کنم؟
• آیا محدودیتی وجود دارد که لازم باشد آن را دنبال کنم؟
• آیا باید به متخصص مراجعه کنم؟ هزینه آن چقدر است و آیا بیمه آن را پوشش می دهد؟
• آیا جایگزینی برای دارویی که تجویز می کنید وجود دارد؟
• چه مطالب و وب سایت هایی برای مطالعه پیشنهاد می کنید؟
علاوه بر سوالاتی که برای پرسیدن از پزشک آماده کرده اید، از پرسیدن سوالات دیگر دریغ نکنید.
از پزشک چه انتظاری می رود
پزشک تعدادی سوال از شما خواهد پرسید. آماده بودن برای پاسخگویی به آنها به صرفه جویی وقت کمک می کند. سوالاتی که احتمالاً پزشک خواهد پرسید عبارتند از:
• برای اولین بار چه زمانی علائم را تجربه کردید؟
• علائم مداوم بوده است یا گاه به گاه؟
• شدت علائم چقدر است؟
• چه چیزهایی سبب بهبودی علائم می شوند؟
• چه چیزهایی بیماری را بدتر می کنند؟
• آیا قبلاً این علائم را تجربه کرده اید؟
• آیا در گذشته به پانکراتیت مبتلا شده اید؟
• آیا الکل می نوشید؟ اگر چنین است، چه مقدار و چند بار در روز؟
• آیا پیش از شروع علائم، مصرف داروهای جدیدی را شروع کرده اید؟
• آیا سابقه خانوادگی بیماری پانکراتیت داشته اید؟