نگاه کلی
کوررنگی - یا به طور دقیق تر دید رنگی ضعیف یا ناقص – ناتوانی در تشخیص تفاوتِ بین بعضی رنگ ها می باشد. اگرچه عموم مردم از عبارت کوررنگی برای این عارضه استفاده می کنند اما در کوررنگی حقیقی که بسیار نادر است، همه چیز به صورت سیاه و سفید دیده می شود.
کوررنگی، معمولاً ارثی بوده و افراد با این بیماری متولد می شوند. افراد مبتلا به این عارضه، نمی توانند بین بعضی از سایه های قرمز و سبز تمایز قائل شوند. در نوع دیگری از کوررنگی که کمتر شایع است، توانایی تمایز بین سایه های آبی و زرد وجود ندارد.
بعضی از بیماری های چشم و بعضی از داروها نیز می توانند باعث ایجاد کوررنگی شوند.
علائم
بعضی از افراد تا زمانی که این عارضه باعث سردرگمی آن ها نشود، متوجه وجود این بیماری در خود یا فرزندانشان نمی شوند. مثلًا بروز مشکلاتی مانند ناتوانی در تمییز رنگ های چراغ راهنمایی یا عدم توانایی در تفسیر مواد آموزشی کد گذاری شده با رنگ.
افراد مبتلا به کوررنگی قادر به تشخیص موارد زیر نیستند:
سایه های مختلف قرمز و سبز
سایه های مختلف آبی و زرد
هر رنگی
شایع ترین نقص در تشخیص رنگ ها، ناتوانی در دیدن سایه های قرمز و سبز است. فردی که دچار نقص در تشخیص رنگ های قرمز-سبز و یا آبی-زرد است، کاملاً هم دید خنثایی نسبت به هر دو رنگ ندارند. این نقص می تواند خفیف، متوسط یا شدید باشد.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد
اگر گمان می کنید که در تشخیص بعضی از رنگ های خاص مشکل دارید یا تغییراتی در دید رنگی شما به وجود آمده است، به چشم پزشک مراجعه کنید. معاینه جامع چشم در کودکان که شامل آزمایش دید رنگی نیز می شود قبل از ورود به مدرسه، بسیار حائز اهمیت می باشد.
هیچ درمانی برای کوررنگی ارثی وجود ندارد، اما گاهی اگر بیماری های چشمی یا بیماری های دیگری باعث بروز این عارضه شده باشند، درمان می تواند قدرت دید رنگی را بهبود بخشد.
علل بیماری
مشاهدة رنگ های طیف مرئی فرایند پیچیده ای است که با واکنش چشم در برابر طول موج های مختلف نور شروع می شود.
نور، که شامل همۀ طول موج های رنگی است، از طریق قرنیه وارد چشم می شود و از طریق عدسی و یک بافت ژله مانند شفاف (زجاجیه) به سمت سلول های حساس به طول موج (سلول های مخروطی) که در پشت چشم در ناحیه ماکولار (لکه ای) شبکیه قرار دارند، می رود. سلول های مخروطی به نورهایی با طول موج های کوتاه (آبی)، متوسط (سبز) یا بلند (قرمز) حساس می باشند. پیام رسان های موجود در سلول های مخروطی باعث ایجاد واکنش و ارسال اطلاعات طول موج ها به عصب بینایی داخل مغز می شوند.
چشم طبیعی، قدرت درک و تشخیص رنگ ها را دارد، اما اگر سلول های مخروطی فاقد یک یا چند پیام رسان حساس به طول موج باشند، قدرت افتراق رنگ های قرمز، سبز یا آبی را نخواهند داشت.
کوررنگی، دلایل مختلفی دارد:
اختلال موروثی. نقص ارثی در دید رنگی، در مردان شایع تر از زنان است. نقص در تشخیص رنگ های قرمز_سبز از نقص در تشخیص آبی_زرد شایع تر است. به ندرت پیش می آید که فردی هیچ دید رنگی نداشته باشد.
امکان به ارث بردن بیماری به شکل های خفیف، متوسط و شدید وجود دارد. کوررنگی ارثی معمولاً هر دو چشم را تحت تاثیر قرار داده و شدت آن در طول زندگی تغییر نخواهد کرد.
بیماری ها. بعضی از بیماری ها مانند کم خونی داسی شکل، دیابت، دژنراسیون ماکولا (تخریب لکه زرد)، بیماری آلزایمر، ام اس، آب سیاه (گلوکوما)، بیماری پارکینسون، اعتیاد به الکل و سرطان خون می توانند دید رنگی را مختل کنند. گاهی یکی از چشم ها بیشتر از دیگری درگیر می شود. درمان بیماری زمینه ای، می تواند دید رنگی را اصلاح کند.
بعضی از داروها. برخی از داروها می توانند دید رنگی را تغییر دهند. مانند داروهایی که برای درمان برخی از بیماری های خود ایمنی، مشکلات قلبی، فشار خون بالا، اختلال نعوظ، عفونت ها، آسیب های عصبی و اختلالات روحی-روانی استفاده می شوند.
سالخوردگی. با افزایش سن، توانایی تشخیص رنگ ها به تدریج کاهش پیدا می کند.
مواد شیمیایی. قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی مانند کربن دی سولفید و انواع کودها در محل کار، باعث از دست دادن دید رنگی می شود.
تشخیص
چشم پزشک می تواند متوجه اختلال در دید رنگی شود. برای ارزیابی قدرت دید رنگی، به فرد تصاویر خاصی حاوی نقاط رنگی که اعداد یا اشکال به رنگ های متفاوتی در آنها پنهان شده است، نشان داده می شود.
در صورت ابتلا به نقص در دید رنگی، مشاهده برخی از الگو های موجود در نقاط دشوار یا حتی غیر ممکن خواهد بود.
درمان
برای بیشتر انواع اختلالات دید رنگی، درمانی وجود ندارد، مگر این که مشکل در نتیجة مصرف برخی داروها یا عارضه های چشمی باشد. قطع مصرف داروهایی که باعث ایجاد این مشکلات شده اند یا درمان بیماری های زمینه ای چشم می توانددید رنگی را بهبود بخشد.
استفاده از فیلتر رنگی بر روی عینک های طبی یا لنزهای طبی رنگی، می تواند قدرت افتراق بین رنگ های مذکور را افزایش دهد، اما نمی توانند باعث دیدن همه ی رنگ ها بشوند.
درمان های بالقوه در آینده
برخی از بیماری های نادر شبکیه چشم که با کوررنگی در ارتباط هستند، را می توان با تکنیک های جایگزینی ژن اصلاح نمود. در حال حاضر این درمان ها تحت مطالعه و بررسی بوده و ممکن است در آینده مورد استفاده قرار گیرند.
سبک زندگی و درمان های خانگی
با پیروی از نکات زیر می توان تا حدی با کوررنگی کنار آمد:
ترتیب اشیا رنگی را به خاطر داشته باشید. می توان ترتیب رنگی برخی از اجسام و ابزار (مثل چراغ راهنمایی) را به خاطر سپرد.
بخش های همرنگ را کنار هم قرار دهید. می توان از فردی که دید رنگی خوبی دارد، در طبقه بندی و مرتب کردن لباس ها کمک گرفت. هنگام مرتب کردن قفسه یا کمد لباس هایتان، رنگ هایی که می توان با هم پوشید را نزدیک به هم قرار دهید.
استفاده از تکنولوژی. برنامه هایی برای تلفن های همراه و دستگاه های دیجیتال وجود دارند که به افتراق رنگ ها کمک می کنند.
آمادگی برای ملاقات با پزشک
می توان به یک پزشک عمومی یا چشم پزشک مراجعه نمود.
آمادگی برای پرسش سوالات به صرفه جویی در وقت کمک می کند. در مورد کوررنگی ، برخی از سوالاتی که بهتر است از پزشک بپرسید عبارتند از:
نقص در دید رنگی چگونه بر زندگی من تأثیر می گذارد؟
آیا نقص در دید رنگی، بر شغل فعلی یا آینده من تأثیرگذار خواهد بود؟
آیا برای کوررنگی، درمانی وجود دارد؟
چه مجله ها و بروشورهایی در دسترس هستند؟ چه سایت هایی را برای کسب اطلاعات بیشتر پیشنهاد می دهید؟
آیا عینک یا لنز های مخصوصی وجود دارد که بتوانم برای بهتر شدن دید رنگی ام، از آن ها استفاده کنم؟
از پزشک چه انتظاری می رود
پزشکتان احتمالاً، سوالات زیر را از شما خواهد پرسید:
چه زمانی برای اولین بار متوجه شدید که در دیدن رنگ های خاصی، مشکل دارید؟
این عارضه یکی از چشم هایتان را تحت تاثیر قرار داده است یا هر دو را؟
آیا در خانواده شما شخصی (والدین و پدر بزرگ و مادربزرگ) مبتلا به کوررنگی هست؟
آیا به بیماری خاصی مبتلا هستید؟
آیا تا به حال در محل کار خود، در معرض مواد شیمیایی قرارگرفته اید؟
آیا دارو یا مکمل خاصی مصرف می کنید؟