نگاه کلی
التهاب معده و روده ویروسی، یک التهاب وابسته به روده است که مشخصه ی های آن عبارتند از: اسهال آبکی، گرفتگی شکم، حالت تهوع و استفراغ و گاهی اوقات تب.
رایج ترین راه ایجاد بیماری التهاب معده و روده ویروسی_که اغلب آنفولانزای معده نامیده می شود_ از طریق تماس با یک فرد مبتلا یا خوردن غذا و آب آلوده است، در غیر این صورت سالم هستید و بدون هیچ عارضه ای بهبود خواهید یافت.اما در نوزادان، افراد مسن تر و افرادی که دارای نقص در سیستم ایمنی شان هستند، التهاب معده و روده ویروسی می تواند مرگبار باشد.
هیچ درمان موثری برای التهاب معده و روده ویروسی وجود ندارد، بنابراین پیشگیری بهترین راه است.علاوه بر اجتناب از خوردن غذا و آبی که امکان دارد آلوده باشد، شست و شوی کامل و مکرر دست ها، بهترین مکانیسم های دفاعی هستند.
علائم
اگرچه این بیماری آنفولانزای معده نامیده می شود، اما التهاب معده و روده شبیه به آنفولانزا نیست.آنفولانزای حقیقی، تنها سیستم تنفسی_بینی، گلو و شش ها_ را تحت تاثیر قرار می دهد اما در التهاب روده و معده، ویروس به روده ها حمله می کند و باعث بوجود آمدن علائم و نشانه های زیر می شود:
• اسهال آبکی و غیر خونی_اسهال خونی معمولاً نشان دهنده ی وجود یک عفونت شدید و متفاوت است.
• گرفتگی و درد در ناحیه شکمی
• حالت تهوع، استفراغ یا هر دو
• درد های عضلانی یا سردرد های گاه به گاه
• تب با درجه ی پایین
بسته به عوامل بوجود آورنده ی التهاب معده و روده ی ویروسی، علائم آن ممکن است که یک تا سه روز پس از ابتلا به بیماری ظاهر شوند. این علائم می توانند خفیف یا شدید باشند و معمولاً به مدت یک تا دو روز طول می کشند اما گاهی اوقات ممکن است که ده روز نیز به طول بینجامند.
به دلیل شباهت علائم به یکدیگر، احتمال اشتباه گرفتن اسهال ویروسی و اسهالی که عامل بوجود آورنده ی آن باکتری هایی مانند کلستریدیوم دیفیسیل، سالمونلا و اشریشیا کلای یا انگل هایی مثل ژیاردیا هستند، بسیار زیاد است.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه شود
در صورت بروز علائم زیر، به پزشک مراجعه کرد
بزرگسالان
• عدم توانایی در حفظ مایعات بدن
• استفراغ مکرر
• استفراغ خونی• کاهش آب بدن_علائم کمبود آب شامل تشنگی بیش از حد، خشکی دهان، ادرار غلیظ زرد رنگ، کم شدن و یا قطع ادرار، ضعف شدید و سرگیجه می باشد
• وجود خون در مدفوع
• داشتن تب بالای ۱۰۴ درجه فارنهایت(۴۰درجه سانتیگراد)
کودکان
• داشتن تب بالای ۱۰۲درجه فارنهایت(۳۸.۹ درجه سانتیگراد) یا بالاتر
• بی حال یا بسیار تحریک پذیر
• درد و ناراحتی زیاد
• داشتن اسهال خونی
• به نظر می رسد که نوزاد دچار کم آبی شده است_با مقایسه میزان نوشیدن و دفع ادرار در هنگام بیماری با مقدار طبیعی آنها، متوجه علائم کم آبی در نوزادتان خواهید شد.
در صورت داشتن فرزند نوزاد، به یاد داشته باشید که بالا آوردن آب دهان و شیر در نوزادان یک رویداد روزانه است و به معنای استفراغ نیست.استفراغ در نوزادان دلایل مختلفی دارد و بسیاری از آنها ممکن است که به مراقبت های پزشکی نیازداشته باشند.
نوزادان
• استفراغی که چند ساعت به طول انجامیده باشد
• مرطوب نشدن پوشک به مدت ۶ساعت
• داشتن مدفوع خونی یا اسهال شدید
• وجود یک نقطه ی نرم فرورفته(ملاج)، بر روی بالاترین قسمت سر نوزاد
• خشک شدن دهان یا گریه کردن بدون ریختن اشک
• معمولاً خواب آلود، کسل و بی توجه
علل بیماری
به احتمال زیاد با خوردن یا نوشیدن غذا و آب آلوده یا به اشتراک گذاشتن ظرف، حوله یا غذا با افراد مبتلا، به بیماری التهاب معده و روده ویروسی مبتلا می شوید.
آن دسته از ویروس هایی که باعث ایجاد این بیماری می شوند عبارتند از:
• نورو ویروس ها.هم کودکان و هم بزرگسالان، تحت تاثیر این نوع ویروس قرار می گیرند.رایج ترین علت بیماری های منتقل شده از راه غذا در سراسر دنیا، این ویروس می باشد. عفونت های نورو ویروسی می توانند خانواده ها و جوامع را در بر بگیرند مخصوصاً هنگامی که این عفونت ها در مکان ها و فضاهای بسته انتشار پیدا کنند.در اغلب موارد ویروس از طریق آب و غذای آلوده منتقل می شود اگرچه انتقال فرد به فرد نیز ممکن است.
• روتا ویروس ها. در سراسر دنیا این ویروس رایج ترین دلیل ابتلا کودکان، خصوصاً آن دسته از کودکانی که انگشت هایشان را بر روی اجسام آلوده می گذارند و سپس آنها را داخل دهانشان می کنند، به بیماری التهاب معده و روده است. احتمال مبتلا شدن به این عارضه، در نوزادان و خردسالان بسیار زیاد است.آلوده شدن بزرگسالان با روتا ویروس، علائم خاصی ندارد اما همچنان می تواند باعث شیوع بیماری شود و از اهمیت ویژه ای نیز برخوردار است زیرا بزرگسالان آلوده ناآگاهانه می توانند، ویروس را به دیگران منتقل کنند. واکسن علیه التهاب معده و مری ویروسی در بعضی از کشور ها مانند ایالت متحده در دسترس است و آنطور که به نظر می رسد، در ایجاد پیشگیری از این بیماری موثر بوده است.
بعضی از حلزون ها مخصوصاً حلزون های خام یا صدف های نیم پز نیز، می توانند شما را بیمار کنند.اگرچه آب آشامیدنی آلوده دلیل ایجاد اسهال ویروسی است ولی در اغلب اوقات ویروس از طریق مسیر دهانی_مدفوع نیز منتقل می شود به این صورت که شخص مبتلا به این ویروس پس از استفاده از توالت بدون شستن دست ها، برای شما غذا تهیه می کند.
عوامل خطرساز (ریسک فاکتورها)
بیماری التهاب روده و مری در سراسر دنیا پراکنش دارد و همه ی مردم در هر سن و نژاد و زمینه ای را تحت تاثیر قرار می دهد.
افرادی که بیشتر در معرض خطر ابتلا به این بیماری هستند عبارتند از:
• خردسالان.کودکانی که در مراکز مراقبت های کودکان یا دبستان ها هستند بسیار آسیب پذیراند زیرا مدت زیادی طول می کشد تا سیستم ایمنی کودک، تکامل پیدا کند.
• افراد مسن.سیستم ایمنی افراد بزرگسال در گذر زمان ضعیف تر و ناکارآمد تر می شود. خصوصاً افراد مسنی که در خانه های سالمندان نگه داری می شوند به دلیل سیستم ایمنی ضعیف و زندگی کردن در کنار افرادی که ممکن است آلوده به میکروب باشند و حضور در یک محیط بسته، بسیار آسیپ پذیرتر هستند.
• کودکان مدرسه ای، افرادی که مرتب به کلیسا می روند و ساکنان خوابگاه ها. هرجایی که گروهی از مردم، در کنار یکدیگر، در فاصله های کم تجمع پیدا کنند محیطی برای ابتلا به بیماری های روده ای و انتفال آن، فراهم می شود.
• افرادی با سیستم ایمنی ضعیف. اگر مقاومت تان نسبت به آلودگی و عفونت پایین باشد و_ عواملی مانند ویروس اچ ای وی (ایدز)، شیمی درمانی یا سایر بیماری های دیگر باعث تضعیف سیستم ایمنی تان شده باشد_ممکن است که در معرض خطر باشید.
هر کدام از ویروس های التهاب مری و معده در فصل خاصی، فعالیت بیشتری دارند.مثلاً اگر در نیمکره ی شمالی زندگی می کنید، مبتلا شدنتان به عفونت های نورو ویروسی یا روتا ویروسی احتمالاً بین اکتبر و آپریل اتفاق خواهد افتاد.
عوارض بیماری
عارضه ی اصلی التهاب معده و مری ویروسی، کم شدن آب بدن است(کمبود شدید آب و نمک های ضروری و مواد معدنی.)اگر سالم هستید و می توانید به مقدار کافی مایعات نوشید تا مقدار آب از دست رفته توسط اسهال و استفراغ جبران شود، کمبود آب مسئله ی جدی ای برای شما نخواهد بود.
نوزادان، افراد مسن و اشخاصی با سیستم ایمنی سرکوب شده، هنگام از دست دادن مقدار زیادی مایعات و عدم توانایی جایگزینی آن ، دچار کمبود شدید آب بدن می شوند.ممکن است نیاز به بستری در بیمارستان باشد تا مایعات از دست رفته به صورت وریدی جایگزین شود.از دست دادن آب به ندرت کشنده است.
پیشگیری از بروز بیماری
بهترین راه پیشگیری از شیوع عفونت های روده ای پیروی کردن از موارد زیر است:
• واکسیناسیون کردن کودک.واکسن علیه بیماری التهاب روده و مری ناشی از روتا ویروس، در بعضی از کشورها مانند ایالت متحده در دسترس است.این واکسن در نخستین سال زندگی کودکان به آنها تزریق می شود.به نظر می رسد که واکسن در جلوگیری از علائم اصلی این بیماری موثر باشد.
• شستن دست ها بصورت کامل.مطمئن شوید که کودکتان نیز این کار را انجام می دهد.اگر فرزندانتان بزرگتر هستند، به آنها یاد بدهید که دست هایشان را بشویند مخصوصاً پس ازاستفاده از توالت.استفاده از آب گرم و صابون و مالیدن دست ها به یکدیگر به مدت ۲۰ثانیه، بهترین روش است. به یاد داشته باشید که ابتدا روی پوست دست، زیر ناخن ها و چین و شکن های داخلی دست و سپس کل دست ها را بصورت کامل بشویید.در زمانیکه آب و صابون در دسترس نیست، از دستمال های مرطوب کننده و ضد عفونی کننده های دست استفاده کنید.
• از وسایل شخصی جداگانه در خانه استفاده کنید.ظروف غذا خوری، فنجان و بشقاب هایتان را به اشتراک نگذارید.از حوله های جداگانه در حمام استفاده کنید.
• فاصله خود را حفظ کنید.در صورت امکان از ارتباط نزدیک با افراد مبتلا به ویروس خودداری کنید.
• ضدعفونی کردن سطوح سخت.اگر فردی در خانواده به بیماری التهاب مری و معده ویروسی مبتلا شده است، سطوح سخت مانند پیشخوان آشپزخانه، شیر آب و دستگیره در را با مخلوطی از ۲فنجان(۴۷/. لیتر) سفید کننده و یک گالن(۸/۳لیتر) آب، ضدعفونی کنید.
• مرکز مراقبت از کودکتان را، بررسی کنید.مطمئن شوید که مرکز، اتاق های جداگانه برای تعویض پوشک و تهیه یا صرف غذا دارد.اتاق دارای میز تعویض پوشک باید دارای یک سینک ظرفشویی و همچنین یک روش بهداشتی برای دفع پوشک باشد.
• احتیاط کردن هنگام سفر. هنگام سفر به کشور های دیگر احتمال ابتلا به بیماری به دلیل خوردن غذا و آب آلوده بالا است.
با انجام اقدامات زیر قادر خواهید بود تا خطر ابتلا به بیماری را کاهش دهید:
• فقط آب های گازدار و بسته بندی شده را بنوشید
• از تکه های یخ استفاده نکنید زیرا ممکن است که از آب های آلوده درست شده باشند
• از آب معدنی برای مسواک زدن استفاده کنید
• از خوردن غذاهای خام مانند (میوه های پوست کنده، سبزیجات خام و سالاد) که توسط دست انسان لمس شده اند، پرهیز کنید.
• از مصرف گوشت و ماهی نیم پز خودداری کنید.
تشخیص
پزشک معمولاً بیماری التهاب معده و روده را بر اساس علائم، معاینه های فیزیکی و وجود موارد مشابه در محل زندگی، تشخیص می دهد. یک تست سریع مدفوع می تواند روتا ویروس ها و نورو ویروس ها را شناسایی کند اما برای سایر ویروس هایی که باعث ایجاد التهاب معده و روده می شوند، هیچ تست سریعی وجود ندارد. در بعضی موارد ممکن است که پزشک از شما بخواهد یک نمونه از مدفوعتان را برای رد احتمال عفونت باکتریایی یا انگلی ارائه دهید.
درمان
اغلب درمان خاصی برای التهاب معده و روده ویروسی وجود ندارد.آنتی بیوتیک ها بر ویروس ها اثری ندارند و استفاده بیش از حد از آنها می تواند به توسعه سویه های باکتری های مقاوم در برابر آنتی بیوتیک کمک کند. درمان در ابتدا شامل اقدامات خود مراقبتی است.
سبک زندگی و درمان های خانگی
برای کمک به راحتی خود و جلوگیری از کاهش آب بدن در هنگام بهبودی موارد زیر را امتحان کنید:
• به معده اجازه استراحت و هضم بدهید. خوردن غذاهای جامد و سفت را به مدت چند ساعت متوقف کنید
• سعی کنید تراشه های یخ را بمکید یا جرعه های کوچکی از آب را بنوشید.همچنین می توانید نوشابه های گازدار یا نوشیدنی های ورزشی بدون کافئین را نوش جان کنید.هر روز مقدار خیلی زیادی مایعات (با جرعه های کوچک) بنوشید.
• به روند نرمال غذا خوردنتان برگردید. به تدریج شروع به خوردن غذاهای نرم وغذاهایی که به آسانی هضم می شوند مانند نوشابه های گازدار، بیسکوییت کراکر، نان تست، ژله، موز، برنج و مرغ کنید. در صورت بازگشت حالت تهوع، خوردن را متوقف کنید.• از خوردن یک سری از غذاها و مواد خاص تا زمان بهبودی کامل، خودداری کنید. این مواد عبارتند از:مواد غذایی خشک، کافئین، الکل، نیکوتین، غذاهای پر ادویه و چرب
• استراحت کردن زیاد. بیماری و از دست دادن آب بدن، احتمالاً شما را ضعیف و خسته کرده است.
• داروهایتان را با احتیاط مصرف کنید.از داروهایی مانند ایبوپروفن به کمترین میزان استفاده کنید.آنها می توانند معده شما را بدتر بکنند. از استامینوفن با احتیاط استفاده کنید گاهی اوقات می تواند باعث سمی شدن کبد بشود مخصوصاً در کودکان. دادن آسپیرین به کودکان و نوجوانان ممکن است که باعث ایجاد سندروم ری که ندرتاً مرگبار نیز هست، بشود.قبل از انتخاب مسکن یا تب بر با پزشک کودکتان مشورت کنید.
نوزادان و کودکان
زمانی که کودک به یک عفونت روده ای مبتلا شده است، مهم ترین هدف جایگزین کردن مایعات و نمک از دست رفته است.پیشنهادات زیر می توانند کمک کننده باشند:
• به کودکتان کمک کنید تا دوباره به بدنش آب برسد.به فرزندتان یک محلول خوراکی (که در داروخانه ها بدون نسخه پزشک در دسترس است) بدهید.اگر سوالی درباره ی چگونگی استفاده از این محلول داشتید، با پزشک صحبت کنید. به کودکتان آب شیر ندهید(در کودکان مبتلا به التهاب معده و مری، آب شیر به خوبی جذب نمی شود و آب به اندازه کافی جایگزین الکترولیت های از دست رفته نمی شود) از دادن آب سیب به فرزندتان_ برای جبران کم آبی بدنش_اجتناب کنید زیرا اسهال را شدید تر می کند.
• رژیم غذایی کودکتان را به آرامی به حالت نرمال و طبیعی اش برگردانید. به تدریج شروع به دادن غذاهای نرم و غذاهایی که به راحتی هضم می شوند مانند نان تست، برنج، موز و سیب زمینی ، به کودکتان بکنید.
• اجتناب از خوراندن یک سری از غذاهای خاص به کودک.به فرزندتان غذاهای خشک یا شیرین مانند بستنی، نوشابه و آب نبات ندهید.
• مطمئن شوید که کودکتان به مقدار خیلی زیادی استراحت می کند.بیماری و کم آبی ممکن است که کودکتان را ضعیف و خسته کرده باشد.
• از خریدن داروهای ضد اسهال بدون نسخه پزشک خودداری کنید.مگر اینکه توسط پزشک توصیه شده باشند.این داروها باعث می شوند که بدن کودک سخت تر بتواند ویروس را از بین ببرد.
اگر نوزادتان دچار بیماری شده، پس از استفراغ یا اسهال به مدت ۱۵ تا ۲۰ دقیقه اجازه بدهید که معده اش استراحت کند سپس مقدار خیلی کمی از مایعات را به او بخورانید.اگر کودکتان از پستان تغذیه می کند، اجازه دهید که شیرش را بخورد ولی اگر کودکتان از شیشه شیر، تغذیه می کند، پیشنهاد می شود که مقدار کمی از یک محلول خوراکی را با یک ترکیب معین به او بخورانید.محلول آماده شده کودکتان را رقیق نکنید.
آماده شدن برای ملاقات با پزشک
اگر خودتان یا فرزندتان نیاز به مراجعه به پزشک داشتید، بهتر است که ابتدا به ارائه دهنده ی خدمات بهداشتی و درمانی مراجعه کنید. اگر سوالات تان درباره تشخیص بیماری، بدون جواب ماند، پزشک شما را به یک متخصص بیماری های عفونی ارجاع خواهد داد.
آنچه می توانید انجام دهید
لیستی از سوالاتی که می خواهید از پزشک بپرسید را تهیه کنید این کار به شما کمک خواهد کرد که از وعده ملاقات خود و پزشکتان، نهایت استفاده را ببرید.سوالات اساسی که باید از پزشک خودتان یا پزشک فرزندتان بپرسید عبارتند از:
• دلیل احتمالی بوجود آمدن علائم چیست؟آیا دلایل احتمالی دیگری نیز وجود دارند؟
• آیا نیاز به دادن آزمایش است؟
• بهترین درمان پیشنهادی شما چیست؟آیا درمان ثانویه ای وجود دارد؟
• آیا نیازی به استفاده از دارو هست؟
• چه کاری در منزل می توانم انجام دهم تا از شدت علائم کم کنم؟
از پزشک چه انتظاری می رود
سوالاتی که پزشک ممکن است بپرسد عبارتند از:
• چه زمانی علائمتان شروع شدند؟
• آیا علائمتان ادامه دار هستند یا قطع و وصل می شوند؟
• شدت علائمتان در چه حد است؟
• چه چیزهایی علائمتان را بهبود می بخشد؟
• چه چیزهایی علائمتان را شدید تر می کند؟
• آیا به تازه گی در ارتباط با شخصی که علائمی مانند شما داشته، بوده اید؟
آن چه می توانید در این مدت(زمان بیماری)انجام دهید
مقدار خیلی زیادی مایعات بنوشید.از غذاهای نرم استفاده کنید تا فشار وارد شده بر دستگاه گوارش را کاهش دهید.در صورت بیمار شدن فرزندتان نیز همین کارها را انجام دهید (نوشیدن مقدار خیلی زیادی از مایعات و خوردن غذاهای نرم).اگر کودکتان از پستان مادر یا شیشه شیر تغذیه می کند، به همان روند معمول ادامه دهید. از پزشک کودکتان بپرسید که آیا دادن محلول خوراکی به کودک که در داروخانه ها بدون نسخه پزشک در دسترس هست، به او کمکی خواهد کرد؟