نگاه کلی
آب سیاه، از دسته بیماری های چشمی است که به عصب بینایی (که سلامت آن برای داشتن بینایی بسیار حیاتی است)صدمه وارد می شود.این صدمه اغلب به علت وجود فشار زیاد در چشم ها اتفاق می افتد.
گلوکوم، یکی از علل اصلی نابینایی افراد بالای ۶۰سال است.این بیماری در هر سنی رخ می دهد اما بروز آن بیشتر در دوران کهنسالی رایج است.
بیشتر انواع آن، علائم خطری ندارند و تاثیراتشان به تدریج است و تا زمانیکه بیماری به حد پیشرفته ای نرسد، نمی توان متوجه تغییری در بینایی شد.
کاهش بینایی ناشی از آب سیاه قابل جبران نیست پس معاینه منظم چشم که شامل اندازه گیری فشار داخلی چشم نیز میشود، مهم است بنابراین تشخیص می تواند در مراحل اولیه انجام و بیماری بطور مناسب درمان شود.تشخیص زودهنگام آب سیاه باعث کند شدن روند کاهش بینایی و یا جلوگیری از ایجاد آن می شود.اگر دچار این بیماری هستید، قاعدتاً برای ادامه زندگی نیاز به درمان پیدا خواهید کرد.
علائم
نشانه ها و علائم آب سیاه به شدت وابسته به نوع و مرحله بیماری است.برای مثال:
آب سیاه با زاویه باز
وجود نقطه های کور منقطع در میدان دید جانبی یا مرکزی در هر دو چشم
ایجاد دید تونلی(از دست دادن دید محیطی با حفظ دید مرکزی و در نتیجه ایجاد یک میدان دید تونل مانند) در مراحل پیشرفته بیماری.
آب سیاه حاد با زاویه بسته
سردرد شدید
چشم درد
تهوع و استفراغ
تاری دید
دیدن حلقه های روشن(هاله) اطراف منبع نور
قرمزی چشم
آب سیاه درمان نشده، سرانجام باعث نابینایی خواهد شد.حتی با وجود درمان بیماری تقریبا ۱۵ درصد افراد در طی ۲۰ سال، حداقل در یک چشم دچار نابینایی شده اند.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد
در صورت تجربه علائم آب سیاه حاد با زاویه بسته، مانند سردرد شدید، چشم درد و تاری دید، فوراً به مرکز فوریت های پزشکی یا مطب یک چشم پزشک مراجعه کنید.
علل بیماری
آب سیاه نتیجه تخریب عصب بینایی است.هنگام نابودی تدریجی این عصب، نقاط کور در میدان دید گسترش پیدا می کنند.بنا بر دلایلی که برای پزشکان نیز قابل درک نیست، آسیب عصبی با افزایش فشار داخل چشم ارتباط دارد.افزایش فشار چشم به دلیل تجمع مایعی است(زلالیه)که در داخل چشم جریان دارد.این مایع درونی معمولاً از طریق بافتی که شبکه مشبک ترابکولار نامیده می شود و در زاویه محل برخورد عنبیه و قرنیه قرار دارد، تخلیه می شود.زمانیکه این مایع بیش از حد تولید شود یا سیستم تخلیه به درستی کار نکند، مایع نمیتواند با سرعت طبیعی خود خارج شود و فشار چشم افزایش می یابد.
آب سیاه در خانواده ها به شکل ارثی است. دانشمندان مشخص کرده اند که در بعضی از افراد، ژن های مربوط به فشار چشم بالا و آسیب عصبی وجود دارد.
انواع آب سیاه عبارتند از:
آب سیاه زاویه باز
آب سیاه با زاویه باز، رایج ترین نوع این بیماری است.زاویه تخلیه ی تشکیل شده توسط قرنیه و عنبیه، باز باقی می ماند اما شبکه مشبک ترابکولار تا حدی مسدود شده است.این عوامل فشار داخل چشم را به تدریج افزایش می دهند.این فشار عصب بینایی را تخریب می کند.این موضوع به قدری آهسته اتفاق می افتد که قبل از آگاهی از وجود مشکل، بینایی از دست می رود.
آب سیاه زاویه باریک
آب سیاه زاویه باریک که آب سیاه زاویه بسته نیز نامیده می شود، زمانی اتفاق می افتد که عنبیه به سمت جلو برآمده شده و زاویه تخلیه تشکیل شده توسط قرنیه وعنبیه را باریک یا مسدود می کند.در نتیجه مایع نمی تواند از طریق چشم به گردش در بیاید و فشار افزایش پیدا می کند.برخی از افراد زاویه تخلیه باریکی دارند و این موضوع آن ها را در معرض خطر افزایش آب سیاه زاویه باریک قرار می دهد.
آب سیاه زاویه باریک ممکن است به صورت ناگهانی(آب سیاه زاویه باریک حاد)و یا به صورت تدریجی(آب سیاه زاویه باریک مزمن) به وجود بیاید.آب سیاه زاویه باریک حاد یک فوریت پزشکی است.
آب سیاه با فشار طبیعی
در آب سیاه با فشار طبیعی حتی با وجود اینکه فشار چشم در محدوده نرمال است، عصب بینایی آسیب می بیند.هیچ کس دلیل دقیق این موضوع را نمی داند.ممکن است که علت آن داشتن یک عصب بینایی حساس یا انتقال خون کمتر به عصب بینایی باشد. این جریان خون محدود می تواند در اثر تصلب شرایین ناشی از _تجمع رسوبات چربی(پلاک خونی)در رگ ها_ یا سایر شرایطی که گردش خون را مختل می کند،باشد.
آب سیاه در کودکان
وجود آب سیاه در نوزادان و کودکان نیز ممکن است که یا به صورت مادرزادی و یا در سال های ابتدایی زندگی به آن مبتلا شده اند.آسیب به عصب بینایی ممکن است ناشی از انسداد در تخلیه و یا وجود مشکلات پزشکی باشد.
آب سیاه رنگدانه ای
در آب سیاه رنگدانه ای، دانه های رنگدانه در کانال های تخلیه ای انباشته و باعث کاهش یا انسداد مایعات خارج شده از چشم می شوند.فعالیت هایی مانند آهسته دویدن باعث تحریک آب سیاه رنگدانه ای می شود که آن ها را روی شبکه مشبک ترابکولار رسوب می دهد و باعث افزایش فشار متناوب می شود.
عوامل خطرساز (ریسک فاکتورها)
فرم مزمن بیماری آب سیاه قبل از بروز هر گونه علائم یا نشانه ای می تواند بینایی را نابود کند، بنابراین باید نسبت به این عوامل خطرساز آگاه باشید:
فشار داخلی چشم بالا(فشار داخل کاسه چشم)
سن بالای ۶۰سال
داشتن نژاد های آسیایی و اسپانیایی و سیاه پوست بودن
وجود بیماری آب سیاه در تاریخچه خانوادگی
داشتن بیماری های خاص مانند دیابت، بیماری های قلبی، فشارخون بالا ، کم خونی داسی شکل
داشتن قرنیه ای که در ناحیه مرکزی باریک است
دوربینی یا نزدیک بینی بسیار شدید
آسیب در ناحیه چشم یا انواع خاصی از جراحی های چشم
استفاده از داروهای کورتیکواستروئیدی مانند قطره های چشمی به مدت طولانی
پیشگیری از بروز بیماری
این گام های خود مراقبتی می تواند به تشخیص آب سیاه در مراحل اولیه کمک کند.هم چنین آن ها برای پیشگیری از کاهش بینایی و یا کند کردن روند پیشرفت آن، بسیار مهم هستند.
معاینه چشمی منظم و دقیق.معاینه چشمی منظم و جامع به تشخیص بیماری آب سیاه در همان مراحل اولیه، قبل از وارد شدن هر گونه آسیب قابل توجه ای به چشم، کمک می کند.آکادمی چشم پزشکی آمریکا به عنوان یک قانون کلی معاینه های جامع و منظم از چشم را به صورت زیر توصیه کرده است:هر ۵ یا ۱۰سال یکبار در صورتی که زیر۴۰سال سن دارید،هر۲یا۴ سال یکبار اگر بین ۴۰تا۵۴ سال دارید،هر۱یا۳سال یکبار اگر بین ۵۵تا۶۴سال دارید و بصورت سالیانه اگر بالای ۶۵سال دارید.اگر در معرض خطر ابتلا به آب سیاه هستید، به غربالگری مکرر نیاز خواهید داشت.از پزشکتان بخواهید که برنامه غربالگری مناسب را، برایتان توصیه کند.
اطلاع از سابقه سلامت چشم در خانواده.آب سیاه به شکل ارثی در خانواده ها وجود دارد.اگر در معرض خطر بیشتری هستید، به غربالگری های مکرری نیاز خواهید داشت.
با خیال راحت ورزش کنید.ورزش منظم و مناسب با کاهش فشار داخلی چشم به جلوگیری از ایجاد آب سیاه کمک می کند.با پزشکتان درباره یک برنامه ورزشی مناسب صحبت کنید.
استفاده منظم از قطره های چشمی تجویز شده.قطره های چشمی بطور قابل توجهی خطر پیشرفت فشار چشم وایجاد آب سیاه را کاهش می دهند.موثر بودن قطره های تجویزشده توسط پزشک منوط به استفاده منظم از آنها _حتی هنگامی که هیچ گونه علائمی وجود ندارد_است.
استفاده کردن از محافظ چشم.آسیب های چشمی جدی، منجر به بروز آب سیاه می شوند.هنگام استفاده از ابزار های قدرتی یا انجام دادن ورزش های راکتی پرسرعت در زمین های محصور، باید از محافظ چشم استفاده کرد.
تشخیص
پزشک سابقه پزشکی بیماری را بررسی و یک معاینه چشم جامع انجام می دهد.او ممکن است چندین آزمایش از جمله موارد زیر را نیز انجام دهد:
اندازه گیری فشار داخلی چشم(تونومتری)
آزمایش آسیب عصب بینایی همراه با معاینه چشمی و آزمایش های تصویربرداری.
بررسی کردن نواحی از چشم که بینایی در آن قسمت از بین رفته است(آزمون میدان دید)
اندازه گیری ضخامت قرنیه(پَچی متری)
بررسی زاویه تخلیه چشم(گونیوسکوپی)
درمان
آسیب ناشی از آب سیاه قابل برگشت نیست اما درمان و چکاپ های منظم به کاهش پیشرفت روند کم شدن بینایی و یا حتی جلوگیری کردن از بوجود آمدن آن، کمک می کند.مخصوصا اگر هنوز در مراحل اولیه بیماری هستید.
کم تر شدن فشار داخلی چشم باعث درمان آب سیاه می شود.بسته به شرایط بیمار پزشک تجویز های مختلفی انجام می دهد مانند: قطره های چشمی، داروهای خوراکی، لیزر درمانی، یا ترکیبی از همه آن ها.
قطره های چشمی
درمان بیماری آب سیاه اغلب با تجویز قطره های چشمی شروع می شود.این قطره ها با بهبود بخشیدن به نحوه تخلیه مایعات از چشم یا کاهش میزان مایعاتی که چشم ایجاد می کند،باعث کم شدن فشار داخلی چشم می شوند.بسته به اینکه چه مقدار باید از فشار داخلی چشم کاسته شود، ممکن است که یک یا تعداد بیشتری از قطره های چشمی زیر تجویز شود.
قطره های چشمی تجویز شده عبارتند از:
پروستاگلاندین.این نوع داروها با کاهش فشار داخلی چشم، خروج مایع( زلالیه)از چشم را افزایش می دهند.داروهایی که در این گروه هستند عبارتند از: لاتانوپروست(زالاتان)، تراوپروست(تراواتان)، تافلوپروست(زیوپتان) ، بیماتوپروست(لومیگان)و لاتانوپروستن بونود (ویزولتا).عوارض جانبی احتمالی شامل قرمزی خفیف و سوزش چشم، تیرگی عنبیه، تیره شدن رنگدانه مژه ها یا پوست پلک و تاری دید.این نوع داروها برای استفاده روزانه تجویز شده اند.
مسدود کننده های بتا.این نوع داروها تولید مایعات داخل چشمی را کاهش می دهند و به این طریق، باعث کمتر شدن فشار داخلی چشم می شوند.مثال هایی از این دارو عبارتند از: تیمولول(بتیمول،ایستالول ، تیموپتیک) و بتاکسولول(بایوپتیک) .
عوارض جانبی احتمالی عبارتند از:مشکلات تنفسی، کاهش ضربان قلب، فشار خون پایین، ناتوانی و خستگی. بسته به شرایط بیمار ابن داروها برای یک یا دو بار استفاده در روز تجویز می شوند.
آگونیست های آلفا آدرنرژیک این نوع داروها مقدار زلالیه تولیدی چشم را کاهش و مایع خارج شده از آن را افزایش می دهند.مثال هایی از این نوع دارو عبارتند از آپراکلونیدین(ایوپیدین)، و بریمونیدین(آلفاگان پی، قولیانا)
اثرات جانبی احتمالی این دارو عبارتند از:ضربان قلب نامنظم،فشار خون بالا،خستگی،قرمزی،خارش و تورم چشم و خشکی دهان.این نوع داروها معمولا برای ۲بار استفاده در روز تجویز می شوند اما بعضی وقت ها برای ۳بار استفاده در روز نیز تجویز می شوند.
مهارکننده های آنیدراز کربنیک .این نوع داروها تولید مایع داخل چشمی را کاهش می دهند
مثال هایی از این دارو عبارتند از:دورزلامید و برین زولامید(آزوپت) اثرات جانبی احتمالی عبارتند از: حس طعم فلز در دهان، تکرر ادرار و سوزن سوزن شدن انگشتان دست و پا.این نوع داروها معمولا برای استفاده ۲ بار در روز تجویز می شوند اما گاهی اوقات ۳بار در روز نیز مصرف می شوند.
مهارکننده های روکیناز این نوع دارو از طریق سرکوب آنزیم های روکیناز مسئول افزایش مایعات و در نتیجه کم شدن فشار داخلی چشم است.این دارو به صورت نتارسودیل(روپرسا) رایج هست و برای استفاده روزانه تجویز می شود. اثرات جانبی احتمالی این دارو عبارتند از:قرمزی چشم،ناراحتی چشم و تشکیل شدن رسوبات بر روی قرنیه
عوامل میوتیک(منقبض کننده مردمک)یا کولینرژیک(نورون های مصرف کننده ناقل عصبی استیل کولین .این نوع دارو خروج مایعات از چشم را افزایش می دهد.پیلوکارپین (ایزوپتوکارپین) مثالی از این دارو است.اثرات جانبی احتمالی آن عبارت است از: سردرد، چشم درد، کوچک شدن مردمک، تاری دید و نزدیک بینی.این نوع دارو برای ۴بار استفاده در روز، تجویز می شود.به دلیل اثرات جانبی بالقوه و استفاده مکرر روزانه، این دارو ها اغلب تجویز نمی شوند.
به دلیل اینکه برخی از قطره های چشمی جذب جریان خون می شوند، ممکن است یک سری اثرات جانبی بوجود بیاید که به چشم ربطی نداشته باشد. برای به حداقل رساندن جذب دارو در خون ، پس از ریختن قطره، به مدت ا تا۲ دقیقه چشم هایتان را ببندید.هم چنین می توانید گوشه چشم خود را به آرامی فشار بدهید تا مجرای اشک را برای ۱یا ۲ دقیقه بسته شود.در آخر قطره های استفاده نشده را، از پلک خود پاک کنید.
اگر چند قطره چشمی برای شما تجویز شده و یا لازم است از اشک مصنوعی استفاده کنید، طوری برنامه ریزی کنید که بین استفاده از هر کدام از آن ها ۵ دقیقه فاصله باشد.
دارو های خوراکی
اگر قطره های چشمی به تنهایی نتوانستند فشار داخلی چشم را پایین بیاورند و به سطح مطلوب برسانند، پزشک داروهای خوراکی را تجویز می‌کند که معمولاً مهارکننده های آنیدراز کربنیک هستند.
اثرات جانبی احتمالی این نوع دارو ها شامل: تکرر ادرار، سوزن سوزن شدن انگشتان دست و پا، افسردگی، ناراحتی معده و سنگ کلیه می شوند.
جراحی و سایر درمان ها
سایر گزینه های درمانی عبارتند از: لیزر درمانی و روش های مختلف جراحی.
روش های زیربرای بهبود بخشیدن به تخلیه مایعات از چشم و در نتیجه کاهش فشارآن در نظر گرفته شده است:
لیزر درمانی.ترابکلوپلاستی لیزر یک روش برای بیماری آب سیاه زاویه باز است که در مطب پزشک انجام می شود.پزشک با استفاده از پرتوهای لیزر کانال های مسدود شده ی شبکه ترابکولار مشبک را باز می کند.ممکن است چند هفته طول بکشد تا اثر کامل این روش مشخص شود.
جراحی فیلتراسیون.در این روش که ترابکولکتومی نامیده می شود،پزشک یک سوراخ در سفیدی چشم(صلبیه)ایجاد و بخشی از شبکه ترابکولار مشبک را، از بین می برد.
لوله های تخلیه ای. در این روش جراح چشم یک لوله کوچک را در داخل چشم قرار می دهد تا مایع اضافی داخل چشم را تخلیه کند و در نتیجه فشار داخلی چشم کم می شود.
جراحی آب سیاه حداقل تهاجمی.پزشک ممکن است این نوع جراحی را برای کاهش فشار داخلی چشم توصیه کند.این روش به مراقبت های فوری پس از عمل کمتری نیاز دارد و خطر کمتری نسبت به ترابکولکتومی یا نصب دستگاه تخلیه دارد.این روش اغلب در ترکیب با جراحی آب مروارید هست و تکنیک ها و فنون زیادی برای انجام آن وجود دارد و پزشک مطرح خواهد کرد که کدام گزینه برای شما مناسب تر است.
پس از جراحی باید برای پیگیری معاینات بعد از عمل، به پزشک مراجعه شود. در نهایت اگر فشار چشم‌هایتان دوباره شروع به بالا رفتن کرد یا تغییرات دیگری در آنها رخ داد، ممکن است که نیاز به انجام مراحل اضافه داشته باشید.
درمان آب سیاه زاویه بسته حاد
آب سیاه زاویه بسته حاد، یک وضعیت پزشکی اضطراری است.اگر این بیماری در فردی تشخیص داده شود، نیاز به درمان فوری برای کاهش فشار داخلی چشم دارد.بطور کلی این عارضه به دارو، لیزر و سایر جراحی های دیگر نیاز دارد.
سبک زندگی و درمان های خانگی
موارد زیر به کنترل فشار بالای چشم و ارتقا دادن سلامت آن کمک می کند.
داشتن رژیم غذایی سالم.داشتن رژیم غذایی سالم، کمک می کند تا سلامتی خود را حفظ کنید اما از بدتر شدن آب سیاه جلوگیری نخواهد کرد.ویتامین ها و مواد مغذی مختلفی وجود دارند که برای سلامت چشم مهم هستند که عبارتند از:زینک، مس، سلنیم، ویتامین های آنتی اکسیدان((C,E,A
با خیال راحت ورزش کنید. ورزش منظم فشار چشم را در بیماری آب سیاه زاویه باز کاهش می دهد.با پزشک درباره یک برنامه ورزشی مناسب صحبت کنید.
کافئین مصرفی تان را محدود کنید.نوشیدن نوشیدنی هایی که مقدار زیادی کافئین دارند، فشار چشم را افزایش می دهد.
نوشیدن مرتب مایعات.در طول روز مقدار متوسطی مایعات بنوشید.نوشیدن یک چهارم یا بیشتر از هر مایعی در مدت زمان کوتاه، فشار چشم را موقتاً افزایش می دهد.
با سر بالا بخوابید.از بالش گوه ای استفاده کنید تا سرتان را کمی بالا نگه دارد.(تقریباً ۲۰ درجه).نشان داده شده است که این امر، هنگام خواب فشار داخلی چشم را کاهش می دهد.
مصرف کردن داروهای تجویز شده.استفاده از قطره های چشمی یا سایر دارو ها به همان شکلی که تجویز شده اند می تواند برای به دست آوردن بهترین نتیجه ممکن از درمان، کمک کننده باشد.مطمئن شوید که از قطره ها دقیقا به همان مقداری که تجویز شده است استفاده می کنید.در غیر این صورت، آسیب عصب بینایی، شدید تر می شود.
درمان های جایگزین
تعدادی از روش های طب جایگزین به سلامت کلی افراد کمک می کند اما هیچ یک روش های درمانی موثر برای آب سیاه نیست. با پزشکتان درباره فواید و ضرر های احتمالی این روش ها صحبت کنید.
گیاه درمانی.بعضی از مکمل های گیاهی مانند عصاره ی بیل بری به عنوان درمان آب سیاه، معرفی شده اند.اما برای اثبات اثر بخشی آن ها، به مطالعات بیشتری نیاز است.از آنها به جای درمان های اثبات شده استفاده نکنید.
تکنیک های آرام سازی.استرس ممکن است باعث حمله بیماری آب سیاه زاویه بسته حاد شود.اگر شما در معرض خطر اضطراب هستید، به دنبال راه های سالم غلبه بر آن باشید.مدیتیشن و سایر تکنیک های آرام‌سازی می توانند کمک کننده باشند.
ماری جوانا. تحقیقات نشان داده است که در افراد مبتلا به آب سیاه، ماری جوانا فشار داخلی چشم را کاهش می دهد اما تنها برای ۳ یا ۴ ساعت در صورتیکه درمان های استاندار تاثیر بیشتری دارند.آکادمی چشم پزشکی آمریکا استفاده از ماریجوانا برای درمان آب سیاه را توصیه نمی کند.
راهکارهایی برای کنار آمدن با بیماری
پس از ابتلا به آب سیاه، بیمار بطور بالقوه با افکاری مانند درمان مادام العمر، چکاپ های منظم و احتمال از دست دادن بینایی دست و پنجه نرم می کند.
ملاقات و صحبت کردن با افراد مبتلا به این بیماری و گروه های پشتیبانی موجود، بسیار کمک کننده است.با بیمارستان ها و مراکز مراقبت های چشمی محل زندگی تان، برای پیدا کردن گروه های محلی و زمان ملاقاتشان، مشورت کنید.همچنین منابع آنلاین مختلفی مانند گروه های پشتیبانی موجود هستند.
آمادگی برای ملاقات با پزشک
در اینجا اطلاعاتی آورده شده که به آماده شدن هنگام ملاقات کمک می کند.
آن چه می توانید انجام دهید
قبل از وقت ملاقات یک لیست از موارد زیر تهیه کنید:
علائمتان و اینکه چه مدتی است که آنها را تجربه می کنید.
همه ی داروها،مکمل ها و ویتامین هایی که استفاده میکنید همراه با دز مصرفی شان
هر مشکل چشمی که در گذشته داشته اید مانند تغییرات بینایی و ناراحتی های چشمی
در صورت مبتلا بودن اعضای خانواده به آب سیاه، مدت زمان ابتلا و شدت بیماری شان.
آزمایش هایی که سابقاً برای بیماری آب سیاه داده اید مانند:میدان دید، تصویربرداری یا سوابق معاینه چشم.
سوال هایی که می خواهید از پزشک بپرسید.
تعدادی از سوالات اساسی که باید از پزشک بپرسید عبارتند از:
آیا من نشانه های آب سیاه را دارم؟
برای تشخیص قطعی بیماری، چه آزمایش هایی باید بدهم؟
چه روش های درمانی را توصیه می کنید؟
گزینه های فرعی درمانی که توصیه میکنید چیست؟